اخلاق و تعقل

به گزارش مشرق، احمدحسین شریفی، مدرس سطوح عالی حوزه علمیه قم مطلبی با عنوان اخلاق و تعقل را در کانال خود در ایتا منتشر کرد و نوشت:

در آیات متعددی از قرآن کریم، بر ارتباط وثیق «تقوا» و «تعقل» تأکید شده است. از نگاه قرآن کریم، تقوا و پاکی درون، عاملی زمینه‌ای برای تعقل صحیح، کارآمد و دانش‌اندوزی مفید معرفی شده است. به عنوان نمونه، قرآن کریم می‌فرماید:

وَ مَن یَتَقِ اللَهَ یَجعَل لَهُ مَخرَجا؛ (طلاق، آیه 2)

و هر کس از خداوند پروا کند (خداوند) برای او دری میگشاید.

و از طرفی در آیات دیگری نیز بی‌تقوایی و بداخلاقی به عنوان عوامل زمینه‌ای کج‌فهمی و کج‌اندیشی معرفی شده است. به عنوان مثال، در آیه‌ای از قرآن می‌خوانیم که تکبر و خودبزرگ‌بینی به عنوان یک رذیله اخلاقی، موجب گمراهی و غفلت از نشانه‌ها و آیات حق می‌شود:

سَأَصرِفُ عَن آیاتِیَ الَذینَ یَتَکَبَرُونَ فِی الأَرضِ بِغَیرِ الحَقِ وَ اِن یَرَوا کُلَ آیَه لا یُؤمِنُوا بِها وَ اِن یَرَوا سَبیلَ الرُشدِ لا یَتَخِذُوهُ سَبیلاً وَ اِن یَرَوا سَبیلَ الغَیِ یَتَخِذُوهُ سَبیلاً ذلِکَ بِأَنَهُم کَذَبُوا بِآیاتِنا وَ کانُوا عَنها غافِلین؛ (اعراف، آیه 146)

بزودی کسانی را که در روی زمین به ناحق تکبر میورزند، از آیات خود، منصرف میسازم! آنها چنانند که اگر هر آیه و نشانهای را ببینند، به آن ایمان نمیآورند؛ اگر راه هدایت را ببینند، آن را راه خود انتخاب نمیکنند؛ و اگر طریق گمراهی را ببینند، آن را راه خود انتخاب میکنند! (همه اینها) بخاطر آن است که آیات ما را تکذیب کردند، و از آن غافل بودند!

و یا غفلت و بی‌توجهی به منابع معرفت و عدم استفاده مناسب از آنها، موجب انحراف در اندیشه و کج‌فهمی می‌شود. قرآن کریم در این زمینه می‌فرماید:

وَ لَقَد ذَرَأنا لِجَهَنَمَ کَثیراً مِنَ الجِنِ وَ الاِنسِ لَهُم قُلُوب لا یَفقَهُونَ بِها وَ لَهُم أَعیُن لا یُبصِرُونَ بِها وَ لَهُم آذان لا یَسمَعُونَ بِها أُولئِکَ کَالأَنعامِ بَل هُم أَضَلُ أُولئِکَ هُمُ الغافِلُون؛ (اعراف، آیه 179)

به یقین، گروه بسیاری از جن و انس را برای دوزخ آفریدیم؛ آنها دل‌هایی دارند که با آن (اندیشه نمیکنند، و) نمیفهمند؛ و چشمانی که با آن نمیبینند؛ و گوش‌هایی که با آن نمیشنوند؛ آنها همچون چهارپایانند؛ بلکه گمراه‌تر! اینان همان غافلانند (چرا که با داشتن همهگونه امکانات هدایت، باز هم گمراهند)!

به هر حال، توجه به مدلول این آیات به خوبی نشان می‌دهد که از نگاه قرآن کریم، میان تقوا / بی‌تقوایی یا اخلاق / بی‌اخلاقی از یک طرف، و تعقل و تفکر صائب از طرفی دیگر، رابطه‌ای تنگاتنگ وجود دارد. بُعد اخلاقی و بُعد معرفتی انسان از یکدیگر تأثیر می‌پذیرند. اخلاقیات به منزله کاشت است و درک و فهم و معرفت به منزله برداشت؛ آدمی به هنگام برداشت، محصولی را درو می‌کند که بذر آن را کاشته باشد.

*بازنشر مطالب شبکه‌های اجتماعی به منزله تأیید محتوای آن نیست و صرفا جهت آگاهی مخاطبان از فضای این شبکه‌ها منتشر می‌شود.