از توفان جنگ تا آهنگ زندگی

این توافق که با حمایت دونالد ترامپ اجرایی شد، امیدها و نگرانی‌های فراوانی را در دل مردم جنگ‌زده غزه برانگیخته است. برای اولین بار پس از مدت‌ها، صدای زندگی جایگزین غرش دائمی هواپیماها و پهپادها شده است. «ویام المصری»، مادر 24ساله‌ای که در چادری در المواسی زندگی می‌کند، با شنیدن صدای گریه نوزاد دوماهه‌اش به الجزیره می‌گوید: «بالاخره صدای دریا دیگر در هیاهوی جنگ گم نمی‌شود. این آرامش نعمتی است که فقط کسی که دو سال به غرش مرگ گوش داده، آن را درک می‌کند.» خمیس عثمان، یکی از آوارگان، نتانیاهو را «خائن کثیف» می‌خواند و نگران است که این آتش‌بس تنها یک تاکتیک نظامی باشد. این احساسات متناقض در میان همه دیده می‌شود.

توافق اولیه طرح آتش‌بس

به گزارش الجزیره، اوایل بامداد پنج‌شنبه 17مهر، حماس و اسرائیل بر سر فاز اول طرح پیشنهادی ترامپ برای آتش‌بس و تبادل اسرا به توافق رسیدند. ترامپ در پلتفرم «تروث‌سوشال» خود نوشت: «تمام گروگان‌ها به‌زودی آزاد خواهند شد و اسرائیل نیروهای خود را تا یک خط مورد توافق عقب خواهد کشید.» این «خط مورد توافق» که به «خط زرد» معروف شده، به نقشه‌ای اشاره دارد که ترامپ در 4اکتبر منتشر کرده بود.

این نقشه، یک منطقه عقب‌نشینی اولیه برای نیروهای اسرائیلی را مشخص می‌کند. بر اساس این توافق، انتظار می‌رود تا یکشنبه (20 مهر) یا دوشنبه (21 مهر) آینده، حماس حدود 20اسیر زنده و اجساد بیست و اندی دیگر را آزاد کند و در مقابل، اسرائیل نیز حدود 2000 زندانی فلسطینی را آزاد خواهد کرد. اسرائیل تا قبل از عقب‌نشینی دیروز خود حدود 80درصد از مساحت 365 کیلومترمربعی غزه را تحت کنترل نظامی خود داشت. با اجرایی شدن توافق، درگیری‌ها متوقف و نیروهای اسرائیلی تا «خط زرد» عقب‌نشینی خواهند کرد.

بر اساس تحلیل نقشه اولیه توسط تیم «سند» الجزیره، منطقه داخل خط زرد تقریبا 155کیلومترمربع را پوشش می‌دهد. این به آن معناست که حتی پس از این عقب‌نشینی اولیه، حدود 210کیلومترمربع، یعنی 58 درصد از خاک غزه، همچنان تحت کنترل مستقیم اسرائیل باقی خواهد ماند. مهم‌تر از آن، نیروهای اسرائیلی در مناطق پرجمعیت و استراتژیکی مانند بیت‌لاهیا، بیت‌حانون، بخش‌هایی از محله‌های شجاعیه و زیتون در شهر غزه و همچنین بیش از نیمی از استان خان‌یونس و تقریبا تمام استان رفح مستقر خواهند ماند. علاوه بر این، کنترل تمام گذرگاه‌های ورودی و خروجی غزه، از جمله گذرگاه رفح با مصر، در اختیار اسرائیل باقی می‌ماند. این شرایط، بازگشت صدها هزار فلسطینی آواره به خانه‌هایشان را در کوتاه‌مدت بسیار دشوار و بعید می‌سازد.

مراحل بعدی طرح ترامپ چیست؟

طرح 20 ماده‌ای ترامپ که بدون مشارکت طرف فلسطینی تدوین شده است، سه مرحله عقب‌نشینی را پیش‌بینی می‌کند:

1. عقب‌نشینی اولیه (خط زرد): در این مرحله انتظار می رود حماس گروگان های اسرائیل - زنده و مرده - را آزاد کند و همزمان اسرائیل نیز تا این خط عقب نشینی می کند.

2. عقب‌نشینی دوم (خط قرمز): در این مرحله، یک «نیروی ثبات‌بخش بین‌المللی» (ISF) برای نظارت بر امنیت بسیج می‌شود و نیروهای اسرائیلی به «خط قرمز» عقب‌نشینی می‌کنند و حضور خود را در غزه کاهش می‌دهند.

3. عقب‌نشینی سوم (منطقه حائل امنیتی): در فاز نهایی، نیروهای اسرائیلی به یک «منطقه حائل امنیتی» مشخص عقب‌نشینی می‌کنند و تنها بخش محدودی از غزه را تحت کنترل نظامی خود نگه می‌دارند؛ درحالی‌که یک هیات بین المللی بر نحوه حکمرانی نظارت خواهد کرد.

حتی پس از تکمیل هر سه مرحله، فلسطینیان در منطقه‌ای محصور خواهند بود که از مساحت پیش از جنگ کوچک‌تر است و این الگو، کنترل اسرائیل بر غزه و مردم آن را تداوم می‌بخشد. ابهامات زیادی در مورد جزئیات اجرایی این طرح، مرزهای نهایی، زمان‌بندی عقب‌نشینی‌ها و نقش نیروهای بین‌المللی باقی مانده است که آینده غزه و کرانه باختری را در‌هاله‌ای از عدم قطعیت قرار می‌دهد.

کابینه اسرائیل دیروز جمعه توافق آتش‌بس با حماس را تصویب و راه را برای توقف درگیری‌ها در غزه ظرف 24ساعت و آزادی گروگان‌های اسرائیلی، ظرف 72ساعت پس از آن، هموار ساخت. به گزارش رویترز، کابینه اسرائیل این توافق را اوایل صبح دیروز جمعه، تقریبا 24 ساعت پس از اعلام آن توسط میانجی‌ها تایید کرد. این توافق خواستار آزادی گروگان‌های اسرائیلی در ازای آزادی زندانیان فلسطینی و آغاز خروج مرحله‌ای نیروهای اسرائیلی از غزه، طبق ابتکار دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، برای پایان دادن به جنگ دوساله در غزه است. خلیل الحیه، رئیس دفتر حماس در غزه که در تبعید به سر می‌برد، گفت که از ایالات متحده و دیگر میانجی‌ها تضمین‌هایی مبنی بر پایان جنگ دریافت کرده است. وی افزود: «ما از میانجی‌ها و آمریکایی‌ها تضمین‌هایی دریافت کردیم که جنگ به طور نامحدود پایان یافته است.» اسامه حمدان نیز گفت: توافقی که دو طرف با آن موافقت کرده‌اند، پایان نهایی جنگ علیه غزه است.

وی افزود میانجی‌گران تضمین داده‌اند که رژیم اشغالگر این توافق را نقض نخواهد کرد و تصمیم گرفته شد که اعلام رسمی آتش‌بس از سوی طرف آمریکایی صورت گیرد. بر اساس توافق، قرار است 250نفر از اسرای محکوم به حبس ابد و 1700نفر از اسرای غزه آزاد شوند. به محض عملیاتی شدن توافق، کامیون‌های حامل مواد غذایی و کمک‌های پزشکی به سوی غزه سرازیر خواهند شد تا به غیرنظامیانی که صدها هزار نفر از آنها در چادرها پناه گرفته‌اند، کمک‌رسانی کنند.

به گفته حمدان، نهادهای بین‌المللی بر روند توزیع کمک‌ها نظارت خواهند داشت، نه موسسات محلی تحت کنترل اسرائیل. منابع خبری از مخالفت چهره‌های راست افراطی خبر دادند. ایتامار بن‌گویر (وزیر امنیت داخلی)، بزالل اسموتریچ (وزیر دارایی) و چند وزیر دیگر از احزاب «عوتسما یهودیت» و «صهیونیسم مذهبی» با این توافق در حضور ویتکاف - کوشنر مخالفت کردند. جرد کوشنر، داماد و مشاور ارشد ترامپ تاکید کرد: «بازگرداندن گروگان‌ها اولویت اصلی پرزیدنت ترامپ بود.»

گامی به سوی صلح؟

با وجود خوش‌بینی‌های اولیه، موانع بزرگی بر سر راه دستیابی به صلح پایدار قرار دارد. به گزارش «فارن پالیسی» بزرگ‌ترین موانع پیش روی طرح ترامپ به شرح زیر هستند:

1. خلع سلاح حماس: یکی از بندهای کلیدی طرح 20 ماده‌ای ترامپ، خلع سلاح کامل حماس است؛ موضوعی که این گروه هنوز با آن موافقت نکرده است. حماس با محدود کردن و نه خلع سلاح، موافقت کرده است.

2. حکمرانی پس از جنگ در غزه: طرح ترامپ تشکیل یک کمیته تکنوکرات فلسطینی برای اداره موقت غزه را پیش‌بینی می‌کند که تحت نظارت یک هیات بین‌المللی به ریاست خود ترامپ فعالیت خواهد کرد. حماس با واگذاری اداره غزه به چنین کمیته‌ای موافقت کرده است، اما این به معنای کناره‌گیری کامل از قدرت نیست. اسرائیل و آمریکا هر دو تاکید دارند که حماس نباید هیچ نقشی در آینده سیاسی غزه داشته باشد. با وجود آسیب‌های وارده به حماس، این گروه همچنان حدود 15هزار نیروی نظامی در اختیار دارد و تصور ناپدید شدن کامل آن از صحنه سیاسی غزه دشوار است.

3. عقب‌نشینی اسرائیل: طرح ترامپ خواستار عقب‌نشینی مرحله‌ای نیروهای اسرائیلی است، اما جدول زمانی و مرزهای دقیق این عقب‌نشینی نامشخص باقی مانده است. درحالی‌که حماس بر خروج کامل اسرائیل از غزه اصرار دارد تا از شروع مجدد جنگ جلوگیری شود، نتانیاهو اخیرا اعلام کرد که عقب‌نشینی کامل در دستور کار نیست. این اختلاف‌نظر یکی دیگر از نقاط اصلی درگیری در گفت‌وگوهای آینده خواهد بود.

4. جناح راست افراطی اسرائیل: کابینه ائتلافی و شکننده نتانیاهو با چالشی جدی روبه‌رو است. اعضای راست افراطی کابینه مانند بزالل اسموتریچ و ایتامار بن‌گویر با این طرح مخالفند و تهدید کرده‌اند که در صورت تصویب آن، از کابینه خارج خواهند شد. این احتمال وجود دارد که نتانیاهو برای حفظ قدرت و جلوگیری از فروپاشی کابینه، در مسیر اجرای توافق مانع‌تراشی کند. با این حال، سرمایه‌گذاری شخصی ترامپ بر روی این طرح فشار قابل‌توجهی را از سوی مهم‌ترین متحد اسرائیل بر نتانیاهو وارد می‌کند تا این فرآیند را به سرانجام برساند.

حماس چه می‌گوید؟

حماس در پاسخ به طرح پیشنهادی ترامپ برای پایان دادن به جنگ، موضعی حساب‌شده و منعطف اتخاذ کرد. این جنبش ضمن قدردانی از تلاش‌های میانجی‌گران، از جمله رئیس‌جمهور آمریکا، موافقت خود را با بخش‌های کلیدی این طرح اعلام کرد. بر اساس این بیانیه، حماس با آزادی تمام اسرای اسرائیلی، اعم از زنده و مرده، بر اساس فرمول پیشنهادی ترامپ موافقت کرده است. با این حال، این موافقت به «فراهم شدن شرایط میدانی» مشروط شده و بر آمادگی برای ورود به «مذاکرات فوری» جهت تعیین جزئیات اجرایی تاکید شده است. این جنبش همچنین مجددا آمادگی خود را برای واگذاری اداره نوار غزه به یک «نهاد فلسطینی متشکل از افراد مستقل (تکنوکرات‌ها)» اعلام کرد، مشروط بر آنکه این اقدام بر پایه «اجماع ملی فلسطینی» و با «حمایت عربی و اسلامی» صورت گیرد.

به گزارش الجزیره، با وجود موافقت اولیه اسرائیل و حماس با مرحله اول طرح آتش‌بس، اختلافات عمیق همچنان پابرجاست که مهم‌ترین آنها، سرنوشت زرادخانه نظامی حماس است. «هیو لووات»، کارشناس شورای روابط خارجی اروپا (ECFR)، می‌گوید: «مقامات حماس در گفت‌وگوهای خصوصی ابراز تمایل کرده و این احتمال را مطرح کرده‌اند که در مورد فرآیند کنار گذاشتن سلاح‌های تهاجمی مذاکره کنند.» این بزرگ‌ترین تغییر در موضع‌گیری حماس محسوب می‌شود. تحلیلگران هشدار می‌دهند که مذاکرات بر سر این موضوع بسیار حساس است و می‌تواند بهانه‌ای برای اسرائیل جهت از سرگیری جنگ باشد.

طبق قوانین بین‌المللی بشردوستانه، یک گروه تحت اشغال حق مقاومت مسلحانه را دارد؛ اما اسرائیل و متحدان غربی‌اش همواره خلع سلاح گروه‌های فلسطینی را پیش‌شرط هرگونه فرآیند صلح قرار داده‌اند، همان‌طور که در توافقات اسلو در دهه1990 مشاهده شد. «عزمی کشاوی»، پژوهشگر گروه بین‌المللی بحران، نیز معتقد است که حماس هرگز به طور کامل خلع سلاح نخواهد شد. او پیش‌بینی می‌کند که این گروه ممکن است با تحویل برخی «سلاح‌های تهاجمی» مانند موشک‌های دوربرد و کوتاه‌برد موافقت کند،

اما هرگز سلاح‌های سبک و انفرادی خود را تسلیم نخواهد کرد. به گفته او: «حماس تنها زمانی سلاح‌های سبک را تحویل می‌دهد که دیگر نیازی به آنها نباشد؛ یعنی پس از پایان کامل اشغال اسرائیل و تشکیل یک دولت مستقل فلسطینی.» «تغرید خضری»، تحلیلگر اهل غزه، می‌گوید بسیاری از فلسطینیان معتقدند حماس باید بخشی از توان نظامی خود را برای حفظ امنیت داخلی و مقابله با این باندها حفظ کند. او تاکید می‌کند: «حماس در تامین امنیت بسیار خوب عمل می‌کند و برای کنترل اوضاع داخلی ضروری است.» کارشناسان بر این باورند که حماس شاید با استقرار یک نیروی حافظ صلح بین‌المللی برای نظارت بر خلع سلاح «جزئی» همکاری کند،

اما شرط اصلی این است که ماموریت این نیرو «مقابله با تروریسم» تعریف نشود؛ زیرا در آن صورت به عنوان ابزاری در خدمت اهداف اسرائیل تلقی خواهد شد. در نهایت، بسیاری از کارشناسان معتقدند که هدف اسرائیل برای نابودی کامل حماس غیرواقعی است. عزمی کشاوی می‌گوید: «حماس برای بسیاری تنها یک سازمان نیست، بلکه یک ایده و نماد مقاومت است.» او پیش‌بینی می‌کند که این گروه با جذب جوانان خشمگین و آسیب‌دیده از جنگ، قوی‌تر از قبل ظاهر خواهد شد. پایداری آتش‌بس نهایی به فشار جامعه جهانی، به‌ویژه ایالات متحده، بر اسرائیل برای دست کشیدن از خواسته‌های حداکثری خود بستگی دارد.

بازگشت واشنگتن به دیپلماسی رئالیستی

«اتاق عملیاتِ» فلوریدا

وقفه شکننده یا صلح پایدار؟

نگاه ایران به توافق صلح غزه