از صعود به جام جهانی تا صعود در جام جهانی

عصر ایران؛ اهورا جهانیان - تیم ملی فوتبال ایران برای ششمین بار به ضیافت باشکوه جام جهانی راه یافت. پس از انقلاب سال 57، ایران پنج بار به جام جهانی صعود کرده است. یازده دوره مسابقات جام جهانی، از 1982 تا 2022، در دوران پس از انقلاب بوده است و ایران طی این مدت پنج بار به جام جهانی رسیده است.

اگر شرایط کشور در دهه 60 را لحاظ کنیم، باید بگوییم که قصه "صعود به جام جهانی" در دوران پس از انقلاب، از سال 1372 جدی شد. در 1982 اصلا در مسابقات راهیابی به جام جهانی شرکت نکردیم، در 1986 هم چون درگیر جنگ بودیم، باید بازی‌های خانگی را در کشوری دیگر برگزار می‌کردیم و این شرط فیفا را نپذیرفتیم و موفق به حضور در مسابقات راهیابی نشدیم. در سال 1368 هم اگرچه تلاش کردیم به جام جهانی برویم، ولی سه چهار بازیکن کلیدی خودمان را در اوج مسابقات به دلایل اخلاقی کنار گذاشتیم. حذف دو بازیکن بسیار کلیدی تیم به دلایل اخلاقی، سیروس قایقران و مجتبی محرمی، جدا از اینکه لطمه‌ای اساسی به تیم ملی ایران زد، دلالت بر این داشت که قصه صعود به جام جهانی هنوز برای مسئولین فوتبال ایران جدی نشده است. در ادامه جواد زرینچه هم آسیب دید و مرتضی فنونی‌زاده هم خط خورد و ایران کلا با خط دفاعی متفاوت از خط دفاعش درجام ملتهای آسیا (پاییز 1367) در بهار سال 68 به مصاف چین رفت و مغلوب چشم‌بادامی‌ها شد. در آن بازی، عابدزاده دروازه‌بان ایران بود و روی هر دو گل تیم چین تا حدی مقصر بود. اگرچه کم‌آوردن تیم ایران به لحاظ بدنی و ضعف مفرط خط دفاعی و فقدان حضور موثر سیروس قایقران در میانه میدان، شانس چندانی برای عبور از سد چین (در هر دو بازی رفت و برگشت) برای ایران باقی نگذاشته بود. به هر حال احمدرضا عابدزاده هشت سال بعد در دیدار ایران و استرالیا، اشتباهات نه چندان فاحش دیدار ایران و چین را جبران کرد. او دروازه‌بان ایران در اولین صعود تیم ملی به جام جهانی در دوران پس از انقلاب بود و دیروز پسر او، امیر عابدزاده، دروازه‌بان ایران در آخرین صعود ایران به جام جهانی بود. فوتبال به دلایل متعددی زیباست. حتی اگر جام 1990 را هم حساب کنیم و فقط جام‌های 1982 و 1986 را کنار بگذاریم، می‌توان گفت تیم ملی ایران در 9 بار تلاش برای صعود به جام جهانی در دوران پس از انقلاب، 5 بار به این تورنمنت مهم راه یافته است. از این حیث، کارنامه تیم ملی ایران نسبتا خوب است. اما این کارنامه خوب تا حدی هم محصول افزایش سهمیه آسیا در جام جهانی بوده است. زمانی که ایران و کره جنوبی و ژاپن و عربستان و تا حدی هم چین مدعیان اصلی صعود به جام جهانی در قاره آسیا بودند و از بین این چهار پنج تیم فقط دو تیم به جام جهانی صعود می‌کردند، رسیدن به این تورنمنت جهانی، کار بسیار دشواری بود. بعدها هم که سهمیه آسیا به سه‌ونیم تیم ارتقا پیدا کرد، صعود به جام جهانی برای ما همچنان دشوار بود. در جام جهانی 1998 کره جنوبی و عربستان مستقیما به جام جهانی رفتند. ژاپن ایران را در پلی‌آف شکست داد و به عنوان تیم سوم آسیا راهی فرانسه شد و ایران با شکست دادن استرالیا، نیم‌سهمیه محتمل آسیا را محقق کرد و آسیا با چهار تیم در جام جهانی شرکت کرد. این داستان در جام 2002 هم برقرار بود ولی از سال 2006 که دیگر چهار تیم به طور مستقیم از آسیا به جام جهانی می‌رفتند، کار صعود ایران به جام جهانی به مراتب آسان‌تر شد. در دورانی که صعود به جام جهانی بسیار دشوار بود، ما فقط یک بار موفق به صعود شدیم. یعنی با کنار گذاشتن جام‌های 1982 و 1986 و 1990 (به دلایل پیش‌گفته)، ایران در سه دوره‌ای که صعود به جام جهانی دشوار بود، یعنی 1994 و 1998 و 2002، فقط یک بار به جام جهانی راه یافت. از این حیث تیم ملی ایران کارنامه ناموفقی دارد. اما اگر صعب‌العبور بودن مسیر صعود به جام جهانی را در نظر نگیریم، و البته این واقعیت را هم در نظر بگیریم که متناسب با افزایش سهیمه آسیا در جام جهانی، تیم‌های کوچک‌تر آسیا هم قوی‌تر شده‌اند، تیم‌هایی مثل قطر و امارات و بحرین و حتی چین، و نیز از یاد نبریم که الان استرالیا هم به جمع تیم‌های آسیایی پیوسته، باید گفت که تیم ملی ایران در پنج دوره گذشته جام جهانی، با چهار بار صعود به این مسابقات، کارنامه بسیار خوبی داشته است. تیم ایران در پنج دوره گذشته حضورش در جام جهانی، یعنی از 1978 تا 2018، به دلیل کم‌تجربگی، مدعی صعود به مرحله یک‌هشتم نهایی نبوده است. این موفقیت در جام 2018 می‌توانست رقم بخورد؛ ولی اگر چنین هم می‌شد، اتفاقی شگفت‌انگیز رخ داده بود.

اما این بار، در جام 2022، صعود ایران به مرحله یک‌هشتم نهایی جام جهانی، با این همه لژیونر چالاک و تکنیکی و باتجربه و باروحیه، اتفاق عجیبی نیست. فقط کافی است ذهنیت فرودستانه همیشگی‌مان را کنار بگذاریم (امری که ممکن و در دسترس است) و شخصیت لازم برای صعود به مرحله بعد را داشته باشیم (که این یکی هم ممکن و منتظَر است). حتی اگر در گروهی دشوار قرار بگیریم و صعود نکنیم، باز نحوه بازی ما نشان خواهد داد که مدعی صعود بوده‌ایم یا نه. تیم کی روش با همه نقاط قوت و ویژگی‌های قابل تمجیدش، مدعی صعود از گروه نبود. چه در سال 2014 چه در سال 2018. اگرچه در سال 2018 نیم‌نگاهی به یک‌هشتم نهایی داشتیم، ولی "مدعی صعود" نبودیم. این بار اما می‌توانیم مدعی صعود باشیم. حتی اگر در گروهی سخت قرار بگیریم. این تیم اگرچه بهترین بازیکنان تاریخ فوتبال ایران را در خود ندارد، اما تیمی سرشار از ستاره‌های مجرب و کاملا حرفه‌ای است که می‌توانند طلسم صعود ایران به مرحله یک‌هشتم نهایی جام جهانی را بشکنند. اگر به یک‌هشتم نهایی برویم، آن وقت می‌توانیم نیم‌نگاهی و چه بسا حتی امیدی قابل توجه برای صعود به یک‌چهارم نهایی جام جهانی داشته باشیم. و چرا امیدوار نباشیم؟ فوتبال مثل زندگی است که امید همچو خون در رگ و پی‌اش جاری است.