از عباس کیارستمی تا اصغر فرهادی و شهاب حسینی؛ ایرانی‌ها در کن

جشنواره کن که سال گذشته به دلیل بحران کرونا تصمیم به عدم برگزاری این رویداد سینمایی گرفت، امسال خود را آماده برگزاری یک جشنواره تمام عیار کرده و با افزایش شمار فیلم‌های بخش رقابتی و اضافه کردن یک بخش جدید به نام «کن پریمیر»، در تلاش است سهم خود را در احیای سینما و جشنواره‌های سینمایی ادا کند.

سینمای ایران پس از چند سال غیبت در بخش رقابتی اصلی، امسال با فیلم «قهرمان» به کارگردانی اصغر فرهادی در کن حضور دارد. فرهادی پس از ساخت فیلم «جدایی نادر از سیمین» که جایزه اصلی جشنواره برلین را به خود اختصاص داد، تمام آثارش شامل «گذشته»، «فروشنده» و «همه می دانند» را در کن رونمایی کرده و «قهرمان» امیدوار است بتواند پس از «طعم گیلاس» عباس کیارستمی در سال 1997، دومین نخل طلای سینمای ایران را به ارمغان بیاورد.

امسال فیلم چند اپیزودی «سال طوفان ابدی» ساخته مشترک جعفر پناهی و چند فیلمساز بین‌المللی دیگر هم در بخش نمایش‌های ویژه کن 2021 انتخاب شده است.

در ادامه، مروری داریم بر حضور سینمای ایران در ادوار مختلف جشنواره فیلم کن:

سینمای ایران برای اولین‌بار با فیلم «کوروش کبیر» ساخته مصطفی فرزانه در بخش مسابقه فیلم‌های کوتاه جشنواره کن سال 1961 حضور یافت و پس از آن در دومین حضور درسال 1964، فیلم «طلوع فجر» ساخته احمد فاروقی‌قاجار در بخش مسابقه فیلم‌های کوتاه حضور یافت و جایزه شورای عالی تکنیک را نیز دریافت داشت.

در همین سال، اولین فیلم بلند ایرانی، «شب قوزی» ساخته فرخ غفاری در بخش هفته منتقدان به‌نمایش درآمد. سینمای ایران پس از شش سال غیبت و در سال 1971 با فیلم «گاو» ساخته داریوش مهرجویی در بخش پانزده روز کارگردان‌ها حضور یافت. مهرجویی در سال بعد نیز یعنی در 1972، فیلم «پستچی» را در بخش پانزده روز کارگردان‌ها به‌نمایش درآورد. فیلم کوتاه انیمیشن «شهر خاکستری» ساخته فرشید مثقالی، سینمای ایران را درسال 1973 در بخش پانزده روز کارگردان‌ها نمایندگی کرد.

سال 1975 شاهد حضور فیلم «شازده احتجاب» ساخته بهمن فرمان‌آرا و فیلم انیمیشن «تداعی» ساخته نورالدین زرین‌کلک در بخش پانزده روز کارگردان‌ها بود. فرمان‌آرا، باردیگر با فیلم «سایه‌های بلندباد» در سال 1979 در بخش هفته منتقدین حضور یافت.

بهرام بیضایی با فیلم «چرتکه تارا» اولین حضور پس از انقلاب ایران را در بخش نوعی نگاه در سال 1980رقم زد و درهمین سال، سهراب شهیدثالث نیز با فیلم «نظم» و البته به‌عنوان محصول آلمان در بخش پانزده روز کارگردان‌ها حضور داشت. رافق پویا، فیلم «دفاع ازخلق» را به‌عنوان محصول ایران و آمریکا در سال 1981 در بخش پانزده روز کارگردان‌ها به نمایش درآورد و قاسم ابراهیمیان نیز «خواستگاران» را به‌عنوان محصول آمریکا درهمان بخش در سال 1988 به جشنواره کن برد.

سینمای نوین ایران برای نخستین‌بار در سال 1991 با فیلم «درکوچه‌های عشق» ساخته خسرو سینایی در بخش نوعی نگاه حضور یافت. سال 1992 سالی پربار برای سینمای ایران در کن بود. فیلم کوتاه انیمیشن «قلب» ساخته سعید مجاوری در بخش مسابقه فیلم‌های کوتاه کن حضور یافت و عباس کیارستمی «زندگی و دیگر هیچ» را در بخش نوعی نگاه به نمایش درآورد و دو جایزه معتبر «جایزه روسلینی» و جایزه «بهترین فیلم بخش نوعی نگاه» را دریافت داشت.

فیلم «بدوک» ساخته مجید مجیدی در بخش پانزده روز کارگردان‌ها حضور یافت و ده فیلم انیمیشن ایرانی نیز در بخش «سینما همیشه» به روی پرده رفتند. بنیاد سینمایی فارابی نیز در همین سال با اختصاص فضایی به عرضه و بازاریابی فیلم‌های ایرانی در بازار فیلم کن پرداخت که تا به امروز همه‌ساله در این بازار حضور داشته است.

عباس کیارستمی در سال 1993 بر مسند داوری جشنواره کن نشست و سال پس از آن، فیلم «زیر درختان زیتون» را در بخش مسابقه کن به نمایش درآورد. ابراهیم مختاری نیز همان سال، فیلم «زینت» را در بخش هفته منتقدین عرضه کرد. محسن مخملباف نیز در سال 1995 برای نخستین‌بار به کن پا گذاشت و با دو فیلم «نوبت عاشقی» و «سلام سینما» در بخش نوعی نگاه حضور یافت. جعفر پناهی نیز در همین سال با فیلم «بادکنک سفید» به پدیده کن تبدیل شد. این فیلم جایزه معتبر دوربین طلایی، جایزه بهترین فیلم بخش پانزده روز کارگردان را و جایزه فیپرشی (فدراسیون منقدین بین‌المللی سینما) را دریافت داشت.

«گبه» ساخته محسن مخملباف در بخش نوعی نگاه جشنواره کن سال 1996 به‌نمایش در آمد و در سال 1997 سینمای ایران مهم‌ترین جایزه تاریخ سینمای خود در آن مقطع، یعنی نخل طلای بهترین فیلم جشنواره را برای «طعم گیلاس» ساخته عباس کیارستمی دریافت داشت.

امیر نادری نیز در همین سال «ای بی سی منهتن» را به عنوان محصول آمریکا در بخش نوعی نگاه به نمایش درآورد. سمیرا مخملباف نیز در سال 1998، پا به جشنواره کن گذاشت و فیلم «سیب» را در بخش نوع نگاه عرضه داشت. فیلم کوتاه «گناه اول» ساخته فهمیه سرخابی نیز در همین سال در بخش تازه تأسیس سینه فوندانسیون به نمایش درآمد. «قصه‌های کیش» ساخته ناصر تقوایی، محسن مخملباف و ابوالفضل جلیلی با جنجال بسیار در بخش مسابقه کن به روی پرده رفت. فیلم کوتاه «دایره» ساخته محمد شیروانی نیز در همین سال در بخش هفته منتقدین حضور یافت. سمیرا مخملباف نیز در همین سال بر مسند داوری کن نشست. سمیرا در سال 2000، فیلم «تخته سیاه» را در بخش مسابقه به نمایش گذاشت و جایزه هیأت داوران را نیز دریافت داشت. بهمن قبادی با فیلم «زمانی برای مستی اسب‌ها» در بخش پانزده روز کارگردان‌ها و حسن یکتاپناه با فیلم «جمعه» در بخش نوعی نگاه حضور یافته و به طور مشترک جایزه دوربین طلایی سال 2000 را دریافت کردند. قبادی دو جایزه فیپرشی و سینمای هنر و تجربه را نیز به خود اختصاص داد. محسن مخملباف در سال 2001 با فیلم «سفر قندهار» در بخش مسابقه حضور یافت و جایزه کلیسای جهانی را نیز دریافت کرد.

عباس کیارستمی با فیلم «ای بی سی آفریقا» در بخش خارج از مسابقه حضور یافت و رضا میرکریمی با فیلم بلند «زیر نور ماه» و علی‌محمد قاسمی با فیلم کوتاه «غریبه و بومی» در بخش هفته منتقدین سال پرباری را برای سینمای ایران در کن رقم زدند و میرکریمی جایزه بهترین فیلم بخش هفته منتقدین را هم گرفت. در سال 2002، عباس کیارستمی با فیلم «ده» در بخش مسابقه، داریوش مهرجویی با فیلم «بمانی» در بخش نوعی نگاه، بهمن قبادی با فیلم «آوازهای سرزمین مادری‌ام» در بخش نوعی نگاه و دو فیلم کوتاه «چت» ساخته شادمهر راستین و «گیوتین» ساخته بهرام عظیم‌پور در بخش پانزده روز کارگردان‌های جشنواره کن حضور پیدا کردند و قبادی که داوری بخش دوربین طلایی را به عهده داشت، جایزه فرانسوا شالیه را برای «آوازهای سرزمین مادری‌ام» دریافت کرد. در این سال، کیارستمی داوری بخش فیلم‌های کوتاه و سینه فوندانسیون را عهده‌دار بود. سمیرا مخملباف با فیلم «پنج عصر» در بخش مسابقه جشنواره کن 2003 حضور یافت و دو جایزه هیأت داوران و جایزه کلیسای جهانی را از آن خود ساخت.

جعفر پناهی با فیلم «طلای سرخ» جایزه هیأت داوران بخش نوعی نگاه را گرفت و پرویز شهبازی با «نفس عمیق» در بخش پانزده روز کارگردان‌ها و محمد حقیقت با «دو فرشته» در بخش هفته منتقدین سالی موفقیت‌آمیز را برای سینمای ایران به ارمغان آوردند. سال 2004 نیز چهار فیلم ایرانی در جشنواره فیلم کن حاضر بودند. عباس کیارستمی با فیلم «پنج» و «10 روی ده» در بخش رسمی، محسن امیر یوسفی با «خواب تلخ»، بهروز افخمی با «گاوخونی» در بخش پانزده روز کارگردان‌ها، حضور داشتند که امیر یوسفی تقدیرنامه هیأت داوری دوربین طلایی و جایزه نگاه جوان بخش پانزده روز کارگردان‌ها را دریافت کرد.

در سال 2005، عباس کیارستمی ریاست هیأت داوری جایزه دوربین طلایی را به عهده داشت و نیکی کریمی با فیلم «یک شب» در بخش نوعی نگاه و محمد رسول‌اف با فیلم «جزیره آهنی» در بخش پانزده روز کارگردان‌ها حضور داشتند و خانه سینما نیز برای اولین و آخرین‌بار در دهکده بین‌المللی جشنواره، پاویون ایران را راه‌اندازی کرد. در سال 2006 هیچ فیلمی از ایران در جشنواره پذیرفته نشد اما مرجان ساتراپی، نویسنده ایرانی مقیم فرانسه داور بخش نوعی نگاه و شهلا رستمی، خبرنگار ایرانی رادیو فرانسه نیز از اعضای هیأت داوری فیپرشی جشنواره کن بودند.

در سال 2007 نیز سرانجام تنها فیلم سه دقیقه‌ای «گریه‌ها» ساخته عباس کیارستمی در یک مجموعه فیلم به مناسبت شصتمین دوره جشنواره کن به نمایش درآمد و نیکی کریمی نیز به عنوان داور بخش سینه‌فنداسیون و فیلم‌های کوتاه انتخاب شد.

مرجان ساتراپی فیلم «پرسپولیس» را به‌عنوان محصول فرانسه در بخش مسابقه و رامین بحرانی فیلم‌ساز ایرانی‌تبار مقیم آمریکا نیز فیلم «اوراقچی» را به‌عنوان محصول آمریکا در بخش پانزده روز کارگردان‌ها به نمایش درآوردند.

در سال 2008، «ترانه تنهایی تهران» ساخته سامان سالور به عنوان تنها فیلم ایرانی برای بخش پانزده روز کارگردان‌ها انتخاب شد.

در سال 2009 فیلم «بهمن قبادی» با نام «چه کسی از گربه‌های ایرانی خبر دارد؟» به‌عنوان تنها نماینده سینمای ایران در بخش رسمی کن در بخش «نوعی نگاه» حضور داشت و فیلم سینمایی «زمزمه با باد» که نخستین فیلم بلند شهرام علیدی است، در بخش مسابقه بخش هفته منتقدان شصت‌ودومین دوره جشنواره به نمایش درآمد.

سال 2010 نیز با انتخاب فیلم «رونوشت برابر اصل» در بخش رسمی جشنواره کن، عباس کیارستمی برای نهمین‌بار در جشنواره فیلم کن حضور داشت.

«به امید دیدار» ساخته محمد رسوال اف در بخش نوعی نگاه و مستند «این یک فیلم نیست» ساخته مشترک مجتبی میرطهماسب و جعفر پناهی در خارج از مسابقه بخش رسمی کن به عنوان نماینده سینمای ایرن به نمایش درآمدند.

در سال 2012 عباس کیارستمی کارگردان ایرانی در جشنواره کن با فیلم «مثل یک عاشق» به عنوان محصول مشترک ژاپن و فرانسه برای دریافت جایزه نخل طلا رقابت کرد و دهمین حضورش را تجربه کرد.

اصغر فرهادی در سال 2013 با فیلم فرانسوی زبان «گذشته» اولین حضور خود را در بخش اصلی کن تجربه کرد و این فیلم در نهایت جایزه بهترین بازیگز زن جشنواره را برای برنیس بژو به ارمغان آورد. «بیشتر از دو ساعت» ساخته علی عسگری و «دوئت» کار نوید دانش به ترتیب در بخش رقابتی فیلم‌های کوتاه و سینه‌فونداسیون کن حضور داشتند.

شصت و هفتمین جشنواره فیلم کن در سال 2014 نیز در حالی برگزار شد که لیلا حاتمی، بازیگر ایران یکی از اعضای هیات داوران بخش رقابتی اصلی بود و عباس کیارستمی هم ریاست هیات داوران بخش فیلم کوتاه و سینه فونداسیون را بر عهده داشت و در جشنواره سال 2015 نیز فیلم «ناهید» به کارگردانی آیدا پناهنده در بخش نوعی نگاه پذیرفته شد و فیلم «کشتارگاه» ساخته بهزاد آزادی نیز در بخش سینه فونداسیون حضور داشت.

در جشنواره سال 2016 کن که همزمان با شصت و نهمین دوره این رویداد سینمایی بود، کتایون شهابی، تهیه‌کننده ایرانی یکی از اعضای هیات داوران بخش رقابتی به ریاست جورج میلر بود و اصغر فرهادی با فیلم «فروشنده» یکی از نامزدهای نخل طلا بود و فیلم «وارونگی» از بهنام بهزادی نیز در بخش نوعی نگاه حضور داشت. فیلم «فروشنده» توانست در این رویداد سینمایی جایزه بهترین فیلمنامه را برای فرهادی و جایزه بهترین بازیگر کن را برای شهاب حسینی به ارمغان بیاورد.

در هفتادمین جشنواره فیلم کن در سال 2017، سینمای ایران در بخش رقابتی نماینده‌ای نداشت اما فیلم «لرد» از محمد رسول اف در بخش نوعی نگاه، جایزه بهترین فیلم را به خود اختصاص داد. فیلم تجربی «24 فریم» آخرین ساخته عباس کیارستمی در بخش ویژه هفتادمین سال برگزاری کن به نمایش گذاشته شد. «حیوان» ساخته بهمن و بهرام ارک در بخش سینه فونداسیون و فیلم «وقت نهار» از علیرضا قاسمی نیز در بخش فیلم کوتاه به روی پرده رفتند.

جفر پناهی در سال 2018، فیلم «3 رخ» را به بخش اصلی کن برد و این فیلم در نهایت، جایزه بهترین فیلمنامه کن را به صورت مشترک با فیلم «لازاروی خوشحال» ساخته آلیس رورواشر کسب کرد.

در جشنواره سال 2019، سینمای ایران نماینده ای نداشت و هفتاد و سومین جشنواره کن در سال 2020 نیز به سبب شیوع ویروس کرونا برگزار نشد و تنها یک رویداد سه روزه در فضای باز با نمایش تنها چند فیلم کوتاه و بلند در اواخر ماه اکتبر برگزار شد. نسخه ترمیم شده فیلم «شطرنج باد» ساخته محمدرضا اصلانی قرار بود به مناسبت سی امین ساللگرد فعالیت بنیاد مارتین اسکورسیزی در بخش کلاسیک کن 2020 به نمایش گذاشته شود.

5757