از چاله فیلترینگ به چاه بدافزار
طبق آمار کلود فلیر، کشور‌هایی که بیشترین ترافیک مخرب را داشتند، ترکمنستان، جزایر بریتیش ویرجین و جمهوری سیشل هستند، ولی از انتهای سپتامبر نوع ترافیک ایران تغییر کرده و حالا تبدیل به نخستین کشور دارای ترافیک مخرب شده است. این تغییر همزمان با محدودیت‌های گسترده در اینترنت کشور اتفاق افتاده است.
از اوایل مهرماه اینترنت در ایران محدود شد و تمامی پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی پرکاربر زیر تیغ فیلترینگ قرار گرفتند. کاربران در طول 3 ماه گذشته مجبور شده‌اند برای دسترسی به اینترنت جهانی از فیلترشکن‌های متفاوت استفاده کنند و گاهی برای خرید وی‌پی‌ان‌ها هزینه‌های گزافی را بپردازند. با این همه، اما چندی پیش وزیر ارتباطات دلیل کندی سرعت اینترنت برای کاربران را استفاده از فیلترشکن عنوان کرد.
به گزارش دنیای اقتصاد، این در حالی است که کاربران بدون استفاده از فیلترشکن‌ها امکان دسترسی به اینترنت آزاد را ندارند. آمار‌های گوگل‌پلی نیز نشان می‌دهد در این مدت فیلترشکن‌ها برای کاربران ایرانی جزو پر دانلودترین اپلیکیشن‌ها بوده‌اند. استفاده از فیلترشکن‌های گوناگون تنها برای چند لحظه استفاده از اینترنت بین‌الملل باعث شده کاربران بدون در نظر گرفتن مسائل امنیتی هرگونه اپلیکیشنی را روی تلفن‌های همراه خود نصب کنند. آن‌ها در جست‌وجوی راهی برای دسترسی به اینترنت آزاد حالا به اینترنت ماهواره‌ای استارلینک هم چشم امید دوخته‌اند.
اعتراض نمایندگان مجلس
نارضایتی از سرعت و کیفیت اینترنت دیگر محدود به کاربران و کسب‌وکار‌ها نمی‌شود؛ حالا نمایندگان مجلس هم یکصدا عنوان کرده‌اند که از وزیر ارتباطات به‌دلیل شرایط موجود گله‌مند هستند.
در این خصوص غلامرضا نوری‌قزلجه از اعضای کمیسیون ویژه طرح صیانت مجلس درخصوص عدم پذیرش سرعت پایین اینترنت در کشور ازسوی وزیر ارتباطات و دولت به پایگاه خبری جماران گفت: «دولت مقداری کوتاهی کرده است؛ حداقل در شورای عالی فضای مجازی خود دولت با مصوبه‌ای که از دست خود خارج می‌کند می‌توانست جلوی آن را بگیرد نه اینکه بگوید دست من نیست و این می‌تواند ناشی از مسوولیت‌شان باشد.
وقتی در آن جلسه‌ای که رئیس‌جمهور حضور دارد و اختیارات را واگذار می‌کردند باید فکر امروز را می‌کردند. بالاخره از نظر ما دولت و وزیر ارتباطات در این حوزه پاسخگو هستند. اگر جایی می‌خواهند اختیارات را بگیرند باید محکم سرکار بایستند، چون این اختیارات اجرایی برای دولت است، نمی‌توانند که هم سکوت کنند و هم رضایت داده و اختیارات را از دست بدهند و بگویند دست ما نیست! این قابل قبول نیست.»
نوری‌قزلجه تاکید کرد: «ما که نمی‌توانیم ارتباط خود را با دنیا قطع کنیم و اسم آن را اینترنت ملی بگذاریم و البته از لحاظ تکنولوژی این قابل قطع کردن و ممکن نیست و تنها هزینه‌ها افزایش پیدا می‌کند و عده‌ای از طریق فیلترشکن‌ها به سود‌هایی می‌رسند. امروز نیز امکان بسته بودن وجود ندارد.»
این نماینده مجلس یادآور شد: «بسیاری افراد در دولت سیزدهم در پاسخگویی به رسانه‌ها در خصوص کاهش سرعت اینترنت، به دولت یازدهم و دوازدهم حسن روحانی می‌پردازند؛ اما گفته می‌شد حسن روحانی به خاطر مخالفت اکید با فیلترینگ تلگرام به دستگاه‌های ذی‌ربط فشار می‌آورد تا جایی که حتی به وزیر ارتباطات خود دستور داد که خیلی در این حوزه ورود نکند.»
جلیل رحیمی‌جهان‌آبادی، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس نیز در مورد وضع اینترنت در دولت سابق به جماران گفت: «در زمان حسن روحانی هم در بحث ارتباطات ایراداتی بود، اما نه در این حد! ولی در مقطعی که حوادثی رخ داد اینترنت برای یک یا دو هفته قطع و سپس وصل و به سرعت قبل برگشت و فضا برای بازگشت سایت‌ها و برنامه‌هایی، چون اینستاگرام واتس‌اپ فراهم بود و تنها تلگرام فیلتر شد که آن هم به خواست دولت نبود، بلکه به خواست یک قاضی بود که کشور را دچار مشکل کردند و سپس میلیارد‌ها تومان خرج کردند تا مردم را به اپلیکیشن‌های داخلی ببرند و آن هم جواب نداد.»
وی در مورد واکنش وزیر ارتباطات ادامه داد: «زمانی که وزیر ارتباطات اعلام می‌کند من در قطع ارتباطات اختیاری ندارم و شورای امنیت کشور تصمیم می‌گیرد، به نظرم این ضعف او و کابینه رئیسی است؛ مردم به رئیسی رأی دادند که از حقوق‌شان حمایت کند.
یکی از حقوق رئیس‌جمهور اجرای قانون اساسی و نظارت بر آن است. شما که نمی‌توانید به هر بهانه‌ای اجازه دهید که شورای امنیت کشور و هر نهاد دیگری در کشور حقوق مسلم در قانون اساسی را نقض کند، آن هم به بهانه اینکه شش نفر در خیابان یا دور میدانی جمع شده‌اند! ما کشوری مبتنی بر دموکراسی و رأی مردم هستیم و مردم حق دارند راهپیمایی و اعتراض کنند؛ شاید 10 یا 20 سال بعد دیگر هم در هر خیابان و شهری چهار نفر شعار دادند؛ این دلیل نمی‌شود که اینترنت مردم را قطع کنید و وزیر ارتباطات هم خود را بی‌مسوولیت نشان دهد و نسبت به هزینه سنگینی که به زندگی مردم وارد می‌شود بی‌اعتنا باشد.»
آرا شاوردیان، عضو کمیسیون عمران مجلس هم در این باره گفت: «در کشور بستر و زیرساخت اینترنت کامل نیست و این موضوع به دولت فعلی مربوط نیست، بلکه در دولت‌های گذشته هم به همین صورت بوده و البته مسائل اجتماعی نیز در این موضوع دخیل بوده است، در دولت گذشته ما با مسائل و بحران اجتماعی رو‌به‌رو نبودیم، وزرای مختلف به سرکار می‌آیند و هر ساله بودجه‌های سنگین لحاظ می‌شود، اما در آخر عملکرد مناسبی ندارند.»
حسن محمدیاری، عضو کمیسیون اجتماعی نیز در همین زمینه گفت: «در موضوع اینترنت من در مجلس به عنوان مخالف صحبت کردم؛ اینترنت توانسته بستر خوداشتغالی را فراهم کند، اما باید نظام‌مند و هدف‌مند در اختیار افراد باشد و البته در همه جای دنیا نیز این‌چنین است و یله و رها نیست که کسی صحبتی کند و پاسخگو نباشد. ما دوره اغتشاشات را پشت سر گذاشتیم و نیرو‌های امنیتی صلاح دانستند اینترنت محدود شود و نظر دولت رئیسی هم همین بود. من اعتقاد دارم باید سازوکاری را تهیه کنیم، زیرا اینترنت دو لبه است از یک طرف خانواده‌ها نگران فرزندان خود هستند از یک طرف فضای کسبوکار دچار مشکل شده است. در ماه‌های اخیر در مورد کسبوکار بیشترین مراجعه به نمایندگان می‌شود و انتظار داریم فضا بهبود یابد.»
وی تصریح کرد: «ما باید اول زیرساخت‌ها را آماده کنیم بعد هرکاری که خواستیم انجام دهیم و انتخاب را به عهده مردم بگذاریم. من فکر می‌کنم اعتماد عمومی تا امروز ایجاد نشده است. تصمیم شورای امنیت مقطعی است و وزیر باید بیاید فضا را اقناع‌سازی کند، زیرا این فضا سوال برانگیز شده و باید شفاف‌سازی کنند که در آینده چه می‌خواهند انجام دهند.»
خلیل بهروزی‌فر، عضو کمیسیون اجتماعی هم با تاکید بر اینکه به دلیل شرایط موجود از وزیر ارتباطات گله‌مند است، به جماران گفت: «ما هم از وزیر ارتباطات به دلیل شرایط موجود گله‌مند هستیم، زیرا سرعت اینترنت پایین و پایین‌تر می‌آید. امروز شرایط کشور به ثبات رسیده است و مشکلی از این بابت وجود ندارد که بهانه‌ای برای کاهش سرعت اینترنت باشد. ایشان قول دادند وضعیت نسبت به گذشته بهتر شود. چه بخواهیم و چه نخواهیم دنیا رو به جلو است و ما نمی‌توانیم از آن عقب بیفتیم بلکه باید به آن‌ها برسیم، زیرا امروز ارتباطات در همه امور حرف اول را می‌زند.»
او در ادامه افزود: «باید اعتماد مردم جلب و پلتفرم‌های داخلی تقویت شود و زارع‌پور هم اعلام کرد ما پلتفرم‌ها داخلی ایتا، بله و سروش و... را تقویت می‌کنیم و اگر شرایط مهیا باشد می‌توانند اعتماد مردم را جلب کنند. ما قبل از اعتراضات وزیر را به مراجع قضایی به عنوان استنکاف از قانون معرفی کردیم، ایشان وظایف و مسوولیتی دارند که خود باید پاسخگو باشد.»
دور زدن فیلترینگ به هر قیمتی
محدودیت‌های اینترنتی، اما نه تنها باعث نشد تا کاربران از استفاده اینترنت بین‌الملل دست بکشند، بلکه حتی بررسی داده‌های گوگل‌پلی در پاییز سال جاری توسط سامانه تحلیل داده لایف‌وب هم نشان می‌دهد که از میان 100 اپلیکیشن محبوب کاربران ایرانی گوگل‌پلی، بیش از 70 درصد آن‌ها در دسته فیلترشکن‌ها قرار داشته‌اند و پیام‌رسان‌های تلگرام و واتس‌اپ هم در جایگاه هفتم و هشتم این لیست جای گرفته‌اند.
از طرفی استفاده تدریجی از دیش‌های استارلینک برای دسترسی به سرویس اینترنت ماهواره‌ای هم نشان می‌دهد که کاربران به دنبال راه‌های مختلف دور زدن فیلترینگ هستند. در همین راستا، رئیس اتحادیه دستگاه‌های مخابراتی ارتباطی و لوازم جانبی تهران هم با استناد به گفته‌های یک مقام مسوول، تعداد دیش‌های اینترنت ماهواره‌ای استارلینک فعال در کشور را 800 دستگاه اعلام کرد. این موضوع نشان‌دهنده آن است که کاربران تمام تلاش خود را برای داشتن یک اینترنت آزاد به‌کار گرفته‌اند.
حالا فیلترینگ و تلاش برای دور زدن این محدودیت‌ها، با گسترش استفاده از بدافزار‌ها توسط کاربران، امنیت آن‌ها در فضای مجازی را به خطر انداخته است. داده‌های بنیاد Shadowserver که در حوزه امنیت سایبری فعال است، نشان می‌دهد ایران در روز‌های گذشته در میان کشور‌های با بیشترین آلودگی به بدافزار‌های شناخته‌شده قرار گرفته است و متوسط میزان آلودگی سیستم‌های ایران طی سه ماه گذشته، کشور ما را در جایگاه هفتم قرار داده است.
از طرفی گزارش سالانه سایت «کلود فلیر» که یکی از بزرگ‌ترین شبکه‌های تحویل محتوا یا CDN در جهان است، نشان می‌دهد که از انتهای سپتامبر 2022 و همزمان با اعمال محدودیت‌های اینترنتی در ایران، نوع ترافیک ایران تغییر کرده و به نخستین کشور دارای ترافیک مخرب تبدیل شده است که در این میان، استفاده گسترده مردم از ابزار‌های رایگان و نامعتبر برای دور زدن فیلترینگ و محدود شدن دسترسی به سرویس‌های نرم‌افزاری مانند گوگل‌پلی و در نتیجه آپدیت نشدن بسیاری از ابزارها، باعث بروز این تغییر ترافیکی شده است.
طبق آمار کلود فلیر، کشور‌هایی که بیشترین ترافیک مخرب را داشتند، ترکمنستان، جزایر بریتیش ویرجین و جمهوری سیشل هستند، ولی از انتهای سپتامبر نوع ترافیک ایران تغییر کرده و حالا تبدیل به نخستین کشور دارای ترافیک مخرب شده است. این تغییر همزمان با محدودیت‌های گسترده در اینترنت کشور اتفاق افتاده است.
هرچند کارشناسان قبل از شدت گرفتن محدودیت‌ها و استفاده کاربران از هر نوع فیلترشکنی برای اتصال به اینترنت درباره عواقب آن هشدار داده بودند. سعید سوزنگر یکی از کارشناسان فناوری اطلاعات در این باره عنوان کرده بود: «به‌طور کلی اجبار برای مهاجرت از شبکه‌های اجتماعی به پیام‌رسان‌های داخلی و مقاومت مردم برای دسترسی به شبکه‌های اجتماعی بین‌المللی باعث شده است تا کاربران بدون ملاحظات امنیتی هر فیلترشکنی را روی موبایل‌های خود نصب کنند. از طرفی اکثر اپلیکیشن‌هایی که در مارکت‌های غیررسمی هستند، بدافزار بوده و از اطلاعات کاربران سوءاستفاده می‌کنند و در نهایت اطلاعات‌شان را می‌دزدند.»
با این همه آمار‌ها نشان می‌دهد که فیلترینگ و محدودیت‌های اینترنتی نه‌تن‌ها در ترغیب کاربران به حضور در پیام‌رسان‌های داخلی و پلتفرم‌های بومی، کارساز نبوده است؛ بلکه کاربران را در معرض آسیب‌های امنیتی مختلف قرار داده و اینترنت کشور را ناامن کرده است.
از میان اخبار