افزایش نرخ رشد اقتصادی کشور فقط از نفت بود؟

به گزارش خبرگزاری تسنیم، خاندوزی وزیر اقتصاد اخیراً در گفت و گو با دفتر حفظ و نشر آثار مقام معظم رهبری، رشد اقتصادی در سال 1402 را یکی از با کیفیت‌ترین رشدهای اقتصادی در طول چند سال گذشته خواند و با استناد به روند برخی شاخص‌های کلان نظیر «تشکیل سرمایه ثابت ناخالص»، «نرخ بیکاری»، «سرمایه گذاری خارجی» و «صادرات غیر نفتی» به تشریح ادله خود پرداخت.

در ادامه وب سایت فکت‌نامه در گزارشی مدعی شد که روند شاخص‌های مذکور با وجود بهبود در دولت سیزدهم، اما تفاوت چندانی با گذشته خود ندارند و عمده رشد اقتصادی در سال 1402 ماحصل رشد تولیدات بخش نفت و گاز بوده است.

در این گزارش با توجه به محورهای ارائه شده در وب سایت فکت‌نامه به وضعیت رشد اقتصادی در 30 ماه فعالیت دولت سیزدهم و مقایسه آن با گذشته نگاهی خواهیم انداخت.

* رشد اقتصاد فقط در بخش نفت بود؟

یکی از مهم‌ترین استنادات منتقدین دولت سیزدهم به روند رشد اقتصادی در دو سال و نیم گذشته، ارتباط دادن رشد حاصل شده به بخش نفت و به تبع آن بی کیفیت خواندن این رشد است. البته اعتراف به اینکه دولت سیزدهم توانسته در شرایط برقرار ماندن تحریم‌ها، تولید نفت (و صادرات آن) را به شرایط پیش از تحریم‌ها برگرداند، خود به نوعی تمجید از فعالیت‌های دولت سیزدهم است، اما مروری بر گزارش‌های مرکز آمار و بانک مرکزی نشان از این دارد که اتفاقا سایر بخش‌های اقتصادی نیز مشابه بخش نفت و گاز رشد داشته اند.

نمای کلی رشد اقتصادی در دولت سیزدهم به روایت مرکز آمار و بانک مرکزی عبارت اند از:

الف) بر اساس گزارش مرکز آمار:

محصول ناخالص داخلی به قیمت بازار و ثابت سال 1390، با رشد 12.6 درصدی (متوسط سالانه 6.1 درصد) از 3848 هزار میلیارد ریال در شش ماهه نخست سال 1400 (در ابتدای دولت سیزدهم) به 4334 هزار میلیارد ریال در شش ماهه نخست سال 1402 افزایش یافت. این شاخص در دوره چهار ساله دولت دوازدهم در مجموع منفی 1.3 درصد رشد داشته است.

همچنین محصول ناخالص داخلی بدون نفت به قیمت بازار و ثابت سال 1390، با رشد 10.4 درصدی (متوسط سالانه 5.1 درصد) از 3323 هزار میلیارد ریال در شش ماهه نخست سال 1400 به 3669 هزار میلیارد ریال در شش ماهه نخست سال 1402 افزایش یافته است.

ب) بر اساس گزارش بانک مرکزی:

تولید ناخالص داخلی به قیمت پایه و ثابت سال 1395 با رشد 7.8 درصدی (متوسط سالانه 3.8 درصد) از 7525 هزار میلیارد ریال در شش ماهه نخست سال 1400 (در ابتدای دولت سیزدهم) به 8111 هزار میلیارد ریال در شش ماهه نخست سال 1402 افزایش یافت.

همچنین تولید ناخالص داخلی بدون نفت به قیمت پایه و ثابت سال 1395 با رشد 6.3 درصدی (متوسط سالانه 3.1 درصد) 6921 هزار میلیارد ریال در شش ماهه نخست سال 1400 به 7355 هزار میلیارد ریال در شش ماهه نخست سال 1402 افزایش یافته است.

بنابراین آمارهای 9 فصل فعالیت دولت سیزدهم نشان می‌دهد که میانگین رشد اقتصادی به حدود 4.5 درصد افزایش پیدا کرده است در شرایطی که بر اساس گزارش بانک مرکزی میانگین رشد اقتصادی در 32 فصل فعالیت دولت‌های یازدهم و دوازدهم 1.5 درصده بوده است. بنابراین در این مدت میانگین نرخ رشد اقتصادی 3 برابر شده است. همچنین میانگین رشد اقتصادی بر اساس گزارش بانک مرکزی در 4 سال فعالیت دولت دوازدهم کمی بیشتر از صفر (0.3 درصد) بوده است که میانگین رشد اقتصادی در 9 فصل فعالیت دولت سیزدهم 16 برابر آن است.

بر اساس گزارش بانک مرکزی طی 32 فصل فعالیت دولت یازدهم و دوازدهم 12 فصل و بر اساس گزارش مرکز آمار 11 فصل رشد اقتصادی کشور منفی (و حتی ارقام منفی بسیار بزرگ) بوده است. اما در طی فعالیت دولت سیزدهم همواره نرخ رشد اقتصادی مثبت بوده است و آهنگ رشد اقتصادی نیز از تداوم رشد خبر می‌دهد.

* رشد اقتصادی با نفت و بدون نفت افزایش داشت

با توجه به آخرین آمار منتشر شده بانک مرکزی و مرکز آمار در خصوص تولید ناخالص داخلی در 9 ماهه سال 1402، بر اساس گزارش مرکز آمار: رشد اقتصادی با نفت 6.7 درصد و بدون نفت 4.2 درصد بوده است. همچنین بر اساس گزارش بانک مرکزی: در پایان 9 ماهه سال 1402 نرخ رشد اقتصادی بانفت: 4.5 درصد و بدون نفت: 3.5 درصد بوده است.

این مقادیر یعنی نرخ رشد اقتصادی در 9 ماهه سال 1401 با نفت: 3.6 درصد و بدون نفت: 3.1 درصد بوده است. بنابراین آهنگ رشد اقتصادی در سال 1402 چه با نفت و چه بدون نفت نسبت به سال قبل‌ترش روند افزایشی را نشان می‌دهد.

* رشد صنعت از 4 درصد بیشتر شد

اما نگاهی به زیر مجموعه‌های گروه‌های اقتصادی، نکات حائز اهمیتی را در خصوص کیفیت رشد اقتصادی در سال 1402 نشان می‌دهد.

بر اساس گزارش بانک مرکزی، بخش صنعت به عنوان یکی از محورهای مولد رشد اقتصادی در 9 ماهه سال 1402 معادل 4.2 واحد درصد رشد داشته است. بخش معدن نیز در این بازه زمانی 3.8 واحد درصد نسبت به دوره مشابه سال قبل خود رشد داشته است.

همچنین گزارش مرکز آمار نشان می‌دهد که در بخش صنایع و معادن، زیر بخش صنعت در 9 ماهه سال 1402 معادل 2.5 واحد درصد رشد داشته و از عملکرد قابل قبولی برخوردار بوده است.

با توجه به اختصاص سهم حدود 70 درصد از ارزش افزوده بخش صنعت به تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی 100 نفر کارکن و بیشتر، در این قسمت به بررسی این شاخص مهم تولیدی پرداخته می‌شود.

رشد شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی (100=1400) در سال 1398 برابر با 2.9 درصد بوده و در سال 1399 با کاهش همراه و برابر با 3.5- درصد شده است.

در سال‌های 1400 و 1401 این شاخص همراه با رشد مثبت بوده و در سال 1401 به بالاترین میزان در طول دوره مورد بررسی (9.6 درصد) می‌رسد.

بر اساس گزارش بانک مرکزی، رشد شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی 100 نفر کارکن و بیشتر در شش ماهه نخست سال 1402 معادل 3.5 درصد بوده و از مجموع 24 گروه اصلی، 18 گروه دارای رشد تولید مثبت بوده‌اند.

علاوه بر آن اطلاعات میزان تولیدات صنایع مهم بازار سرمایه نه ماهه 1402 در مقایسه به مدت مشابه سال‌های 1401 و 1400 در نمودار زیر نشان داده شده است. بر اساس این آمار، صنایع فلزات اساسی، استخراج کانه‌های فلزی و همچنین فرآورده‌های نفتی در نه ماهه 1402 نسبت به سایر دوره‌های مورد مقایسه با افزایش همراه شده‌اند.

* تشکیل سرمایه در دهه نود 47.7 درصد منفی شد

یکی از استنادات وزیر اقتصاد در خصوص کیفیت رشد اقتصادی در طول فعالیت دولت سیزدهم خصوصا سال 1402 روند تشکیل سرمایه در اقتصاد ایران است.

با توجه به روند شاخص تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در اقتصاد ایران، طی سال‌های دهه نود شاخص کل معادل منفی 47.7 واحد درصد کاهش یافته است.

شاخص مذکور از 2 زیر بخش ماشین آلات و ساختمان تشکیل می شود. در دوره مذکور شاخص مرتبط به تشکیل سرمایه در بخش ماشین آلات منفی 61.5 درصد و شاخص مذکور در بخش ساختمان منفی 41.3 واحد درصد کاهش داشته است.

اما بر اساس گزارش بانک مرکزی و مرکز آمار شاخص کل در طول فعالیت دولت سیزدهم همواره مثبت بوده است.

علاوه بر اینها بر اساس گزارش مرکز آمار تا پایان فصل سوم سال 1402 شاخص تشکیل سرمایه در بخش ماشین آلات 6.2 واحد درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد کرده است.

اما علاوه بر اینها در گزارش وب سایت فکت نامه نیز نموداری بصورت سالانه از روند شاخص تشکیل سرمایه ثابت ذکر شده است که بر اساس آن برای اولین بار طی 3 سال متوالی شاخص مذکور پس از 10 سال بصورت مستمر رشد مثبت و پایدار داشته است.

بنابراین بر اساس نمودار ذکر شده در گزارش مذکور در 3 سال دولت سیزدهم بالاترین رقم در سال‌های پس از تحریم‌ها ثبت شده است و مقایسه آن با سال 1395 یا 1396 که در سال‌های برجام به حساب می‌آید، اساسا به دلیل یکسان نبودن شرایط اقدام درست و منطقی نیست.

اما در خصوص نرخ بیکاری، به استناد نمودار ذکر شده در گزارش وب سایت فکت نامه جز 1سال برجام (سال 1396) در هیچ سال دیگری مانند سال 1402 شاهد افزایش نرخ مشارکت اقتصادی و کاهش نرخ بیکاری بطور هم زمان نیستیم. در واقع رفتار توام این 2 شاخص نشان دهنده بهبود متغیرهای اقتصاد کلان و بخش حقیقی اقتصاد است.

* ثبت رکورد 8.4 میلیون شاغل در بخش صنعت در بهار 1402

در خصوص کاهش نرخ مشارکت اقتصادی در سال‌های پس از شکل‌گیری پاندمی کرونا باید اذعان داشت که عمده افزایش نرخ به دلیل اشتغال ناقص در بخش خدمات بوده که نشان دهنده اشتغال بی کیفیت نرخ کار است. اما روند اشتغال در دولت سیزدهم نشان دهنده آن است که جمعیت شاغل در بخش صنعت با افزایش‌های پی در پی به رکورد بی سابقه 8 میلیون و 400 هزار نفر در بهار سال 1402 رسید که این موضوع نشان دهنده هم کیفیت اشتغال و هم رشد اقتصادی در بخش مذکور است.

در خصوص صادرات غیر نفتی در سال 1402 شاهد ثبت رکورد بی سابقه از لحاظ ارزش وزنی محصولات صادراتی غیر نفتی هستیم. اما به دلیل کاهش قیمت نفت و محصولات نفتی در سال 1402 ارزش دلاری محصولات نسبت به سال قبلش روند کاهشی داشت. بنابراین شاخص تولید بنگاه‌های صادراتی در سال گذشته روند مثبت خود را طی کرده، اما ارزش دلاری محصولات آنان به دلیل افت قیمت روند کاهشی داشته است.

در بخش پایانی گزارش باید به آمار سرمایه گذاری خارجی کشور در طول سالیان گذشته توجه کرد. یکی از آمارهای مورد اختلاف وب سایت فکت نامه که در گزارش‌های پیشین این رسانه نیز در خصوص توئیت وزیر اقتصاد عنوان شده بود، اختلاف در ثبت آمار جذب سرمایه گذاری خارجی با صدور مجوز سرمایه‌گذاری است.

همانطور که توسط وزیر اقتصاد در 14 فروردین امسال تشریح شد، علت اختلاف آمار ارائه شده توسط وزارت اقتصاد با آمار پیشین (و مورد استناد این رسانه) در این است که سازمان سرمایه‌گذاری‌های خارجی و فنی (از سازمان‌های تابعه وزارت اقتصاد) از ابتدای دولت سیزدهم صرفا آمار سرمایه‌گذاری‌های خارجی معتبر را ارائه می‌کند.

در واقع تا پیش از دولت سیزدهم هر طرحی که مصوب می‌شد، بدون در نظر گرفتن اقدام سرمایه گذار در ورود سرمایه، به عنوان آمار جذب سرمایه گذاری خارجی اعلام می‌شد.

اما از ابتدای دولت سیزدهم به منظور واقعی شدن آمار، تفاوتی در شیوه آمارگیری انجام شد. در واقع از سال 1400 به بعد آماری را با عنوان «سرمایه گذاری خارجی مصوب معتبر» توسط دولت ارائه شد.

در این آمار، طرح‌هایی که مصوب شده بودند، اما سرمایه گذار به دلایل مختلف اقدام به سرمایه گذاری نکرده بود حذف شدند. در واقع در آمار اعلامی جدید صرفا طرح‌هایی حضور دارند که سرمایه گذار اقدام به آغاز فرایند سرمایه گذاری کرده باشد. به همین جهت تفاوت‌هایی را بین آمار جدید و قدیم وجود دارد. زیرا در آمار جدید، طرح‌هایی که مصوب شده بودند، اما عملا روی زمین هیچ اتفاقی در آن ها نیفتاده بود حذف شده‌اند.

به عنوان مثال پس از برجام، طرح‌های زیادی با ارقام بالا مصوب شده بود فرضا شرکت توتال اعلام کرده بود که قصد سرمایه گذاری کلانی را در کشور را دارد اما هیچ اقدامی را در آن راستا انجام نداد. دولت وقت به دلیل آنکه آمار را بالا نشان دهد، این عدد را در آمار سال 1396 اعلام کرد اما در دولت سیزدهم تلاش این بود که آمار واقعی شود و صرفا طرح‌های مصوبی که روی زمین جذب سرمایه برای آن ها اتفاق افتاده باشد، در آمار اعلامی بیاید. به عنوان مثال دیگر، در سال 1400 طرحی قادر به تصویب 2 میلیارد دلار سرمایه گذاری شد، اما اقدامی توسط سرمایه گذار انجام نشد، بنابراین طرح اعلامی را باطل و حذف شد.

بنابراین در خصوص آمار اعلامی وزیر اقتصاد مبنی بر جذب سرمایه‌گذاری خارجی به اندازه 5.5 میلیارد دلار برای 318 طرح در سال 1402 ادعاهای وب سایت فکت‌نامه به دور از واقعیت است و رکورد جذب سرمایه‌گذاری خارجی معتبر در این سال شکسته شده است.