اقتدار و همبستگی ملی، شاخصه برنامههای اربعینی امسال

دبیر ستاد اربعین سیما با ارائه توضیحاتی در این رابطه، فعالیت کمیتههای 7 گانه ستاد اربعین معاونت سیما را تشریح میکند.
باشگاه خبرنگاران جوان - مجید اکبرشاهی، دبیر ستاد اربعین سیما در خصوص جزئیات فعالیت این ستاد در سال جاری به «جامجم» میگوید: در دو سالی (1403 و 1403) که مسئولیت ستاد به مرکز سیمرغ منتقل شد، محور اصلی فعالیتهای ستاد بر دو بخش متمرکز شده است: یکی محور محتوایی که با شورای اندیشهورزی همراه است و جلسههای این شورا، بهویژه از بعد ماه رمضان تا ایام نزدیک اربعین، با هدف بررسی شرایط روز و برنامهریزی براساس تحولات برگزار میشود. با توجه به سرعت بالای رخدادها، گاهی جلسات محتوایی با تحولات مهم سیاسی - مثل حمله رژیم صهیونیستی - همزمان شده و برنامهها را تحت تأثیر قرار داده است. در این حوزه، شعار و محور سال اربعین با در ستاد اربعین کشور با نظرخواهی مراکز فرهنگی از جمله رسانهملی تعیین میشود و برنامهریزی محتوایی عمدتا حول این شعار شکل میگیرد.
عملیات رسانهای ذیل شعار اصلی
وی ادامه میدهد: در سالهای اخیر روند تعیین شعار اربعین شفافتر شده کما اینکه صداوسیما و ستاد اربعین بهعنوان یکی از بازوهای اصلی نمایش و بازنمایی اربعین، همیشه در این جلسات حضور دارند و درباره شعار بحث و تبادل نظر میشود. بعد از تصویب شعار، محور محتوایی برنامهها براساس همان شعار تنظیم و تولید میشود. شعار امسال هم که «انا علی العهد» با توجه به تحولات اخیر و نقش مهم و اساسی ایران در محور مقاومت انتخاب شد. جلسات شورای محتوایی روی مفهوم عهد با سیدالشهدا تمرکز داشت و عملیات رسانهای ذیل شعار اصلی تمرکز بر «ایران در مسیر حسین (ع)» دارد. اکبرشاهی تصریح میکند: برای عملیات رسانهای «ایران در مسیر حسین»، کلیدواژههایی تعیین کردیم تا مفهوم این ایرانِ حسینی را روشنتر نشان دهیم؛ ایرانی که در مسیر امام حسین (ع) است، چگونه باید باشد؟ افراد و شخصیتها هم در این چارچوب معنا پیدا میکنند. نقطه مشترک ما زیست اجتماعی، دین، هویت و تمدن ایران است و همه اینها ذیل شعارِ عهد با امام حسین (ع)، به کار گرفته میشود. دایره محتوایی به همین شکل طراحی شده: ایرانِ در مسیر حسین (ع) یعنی ایرانی مقتدر، قوی، پیشرفته و مستقل که اجازه تسلط بیگانه را نمیدهد و با سرعت رو به پیشرفت حرکت میکند. اقتضائات اجتماعی و هویتی مختلف ایران همگی در تعریف این مسیر جای دارند. تمام این عهدها و مفاهیم به صورت سرفصلهای محتوایی در اتاق فکر ستاد اربعین بررسی شد تا تولید محتوا حول محور این شعار به شکل هدفمند پیش برود.
در مسیر یک عهد
وی تصریح میکند: البته برنامههای اربعین با یک روند تدریجی آغاز میشود؛ یعنی هر ساله و از اوایل ماه صفر، فعالیتها به تدریج شروع میشود و با نزدیکشدن به روز اربعین، این برنامهها به اوج خود میرسد. بازخوردها تاکنون بسیار مثبت بوده و انتخاب شعار امسال هم که با مشارکت ایران و عراق به شکلی ملی و بینالمللی تعیین شد، فضای خوبی ایجاد کرده است. همافزایی مطلوبی میان بخشهای مختلف سازمانی و فرهنگی کشور شکل گرفته و همه حول محور این شعار حرکت میکنند؛ این موضوع نشان میدهد با چه چشمانداز و هدفی برنامههای اربعین امسال در حال اجراست. پویش «عهد میبندم» با مشارکت عملی مردم همراه است؛ هر کسی عهد خود را اعلام میکند و این حرکت جمعی نه تنها نمایش قدرت اجتماعی پویش است، بلکه باعث رشد و بالارفتن سطح فکر و معنویت جامعه میشود. وقتی مردم عهدهایشان را به اشتراک میگذارند، یکدیگر را تشویق و اصلاح میکنند، حتی یک عهد کوچک هم در جمعِ بزرگ ارزش و اثر پیدا میکند و باعث میشود مشارکت عمومی تقویت شود. برای رسانه، دیدهشدن و همراهی مردم اهمیت زیادی دارد و موفقیت رسانه در بازنمایی صدای مردم است. مشارکت فعال مخاطبان در کنار بازنمایی آن در رسانه، پویش را پررنگتر و اثرگذارتر میکند.
7 کمیته در ستاد اربعین سیما
محور دوم مباحث اجرایی است و لایه اجرایی ستاد اربعین سیما 7 کمیته مختلف دارد که هر کدام مأموریتهای مشخصی برعهده دارند؛ برای مثال، کمیته اجرایی، کمیته مراسم، کمیته تولید و فنی، کمیته پخش، کمیته صیانت، کمیته اطلاعرسانی، کمیته پویش و سایر کمیتهها که هر یک، بخشی از کار را پیش میبرند و همه مدیران معاونت سیما هم در این ساختار فعال هستند. کمیته مراسمها بهطور ویژه روی برنامههای فرهنگی و مذهبی ایام اربعین، چه در داخل و چه در اماکن مقدس عراق مثل نجف و کربلا، تمرکز دارد و برنامهها را تجمیع و برای پخش رسانهای هماهنگ میکند؛ هیأتها و جوامع مذهبی مختلف هم با این کمیته در ارتباط هستند تا پوشش مناسبی برای برنامههایشان فراهم شود. در حوزه تولید و فنی نیز، با تأکید معاون سیما امسال فعالیتهای ویژهای برای اربعین تدارک دیده شده و با توجه به شرایط جنگ هیچ خللی در برنامهها ایجاد نشد. امسال مانند سالهای قبل مواکب رسانهای و استودیوها در شهرهای مقدس نجف، کربلا، سامرا و مسیر پیادهروی راهاندازی شده و بخش تولید و فنی مسئول در این زحمت میکشند.
تامین تجهیزات به منظور همافزایی
اکبرشاهی تصریح میکند: تجهیزات نقاط ارتباطی و موکبهای رسانهای با حمایت معاونت فنی سازمان و معاونت سیما تأمین شده و نیروی انسانی مورد نیاز اعم از تصویربردار و عوامل تولید و فنی، با کمک حضور داوطلبانه کارکنان گردآوری شده است. مسئولیت هر کمیته روشن است، مثلا آقای سید رضی مسئول کمیته تولید فنی و آقای کشکولی مدیر کمیته مراسمات است. در مجموع، همه کارکنان سیما در ایام اربعین علاوه بر وظایف روتین، داوطلبانه وارد این پروژه میشوند و هیچگونه حق مأموریتی دریافت نمیکنند؛ همه با علاقه و انگیزه شخصی کار میکنند. همین همکاری در تأمین تجهیزات و نیروی انسانی باعث شده کار بخشهای تولید، فنی و پخش با کیفیت مطلوب انجام شود. سال گذشته یکی از نکاتی که در کمیته اجرایی به چشم آمد، تولیدات سریع و زودمصرف بود یعنی سوژهای در مسیر شناسایی، همان روز ضبط و تدوین و همان شب پخش میشد. نقدی هم به این رویه وارد نبود، اما امسال علاوه بر این برنامهها، تولیدات عمیقتر، داستانی و نمایشی هم انجام میدهیم. از سال پیش فیلمهای کوتاه، تلهفیلم و حتی فیلم بلند تولید کردیم که بخشی از آنها در فضای واقعی اربعین تصویربرداری شده است. به همین خاطر امسال مستندهای مفصلتر و پرمحتواتری در حوزه اربعین خواهیم داشت. کمیته پخش وظیفه توزیع و مدیریت آثار تولیدشده را برعهده دارد؛ سال گذشته بیش از 100 اثر کوتاه و حدود 30 مستند تهیه شد که امسال توزیع و پخش آنها آغاز شده است. این آثار با توجه به مأموریت هر شبکه بین 17 شبکه تلویزیونی سیما و یک شبکه اینترنتی جامجم تقسیم و پخش میشوند و همچنین میانبرنامههایی بهعنوان بخش پشتیبان آگاهیبخشی و اطلاعرسانی اربعین 1404 آغاز شده است.
دبیر ستاد اربعین سیما، بیان میکند: پخش برنامههای ویژه اربعین امسال، آغاز شده و این برنامهها در همه شبکههای تلویزیونی توزیع میشوند و روزانه حداقل 20 باکس در شبکهها پخش میشود؛ این عدد در برخی روزها به 30 تا 35 باکس هم میرسد و بهتناسب ظرفیت هر شبکه تقسیم میشود، برای مثال، یک شبکه ممکن است 3 باکس و شبکهای دیگر 2 باکس دریافت کند و این روند متناسب با افزایش حجم تولیدات ادامه مییابد. همزمان با گسترش برنامهها، کمیته پخش، شبکهها را در جریان قرار میدهد تا برنامهریزیهای لازم صورت گیرد و هر شبکه بتواند متناسب با مأموریت و جدول پخش خود، بهترین پوشش را برای مخاطبان فراهم کند؛ بخش مهمی از این هماهنگی درباره پخش زنده حماسه اربعین از کربلا و مسیرهای پیادهروی ویژه هر شبکه است. تهیه بلیت و اسکان تا حمل و نقل و تدارکات داخل عراق، همه جزئیات از ماهها قبل توسط تیم پشتیبانی برنامهریزی میشود. این امور با توجه به جمعیت عظیم زائران، اهمیت زیادی دارد و حتی آمادهسازی استودیوها هم بخشی از همین پشتیبانی است؛ برای مثال، از سال گذشته موفق شدیم استودیویی مجهز در کاظمین راهاندازی کنیم که پیش از آن چنین امکانی وجود نداشت. ایجاد فضا و حس ویژه اربعین، بهگونهای برنامهریزی و اجرا شده که حتی مخاطبانی که امکان حضور ندارند، با تماشای تصاویر و دریافت مفاهیم ارزشمند، آن حال و هوا را تجربه کنند. این انتقال حس باعث شده مسیر پیادهروی اربعین، فراتر از یک حرکت صرفا فیزیکی، به یک تجربه معنوی و جمعی تبدیل شود؛ حتی کسانی که انتقاد یا نقدی دارند نیز با تماشای این برنامهها با فضای اربعین ارتباط برقرار میکنند و جواب سؤالات خود را میگیرند.
تمرکز بر سبک زندگی اربعینی
وی بیان میکند: در تمام دورهها، تأکید بر محتوای معنوی اربعین بوده و این رویکرد هر سال تقویت شده است. باور داریم سبک زندگی اربعینی الگویی مترقی است که روزی میتواند جهان را نجات دهد. امسال هم شاهد تحقق بخشهایی از آرمانهای اخلاقی و همدلی امت اسلامی در این مسیر هستیم؛ حتی نمونههایی از روایات آخرالزمان که در همکاری و ایثار میان مردم دیده میشود، امروز در عمل در راهپیمایی اربعین محقق شده است. با این نیت، تمام برنامهریزیها و تلاشهای رسانهای با هدف تمرین ظهور و یاری امام زمان (عج) دنبال میشود تا فرهنگ اربعین بهعنوان الگویی نجاتبخش ترویج یابد. تمرکز برنامهها بر تمام شاخصهای اقتدار و همبستگی ملی است؛ صحبت از خانواده شهدا، حماسه و مفاهیم مرتبط با مقاومت نیز بخش مهمی از این محتوا را تشکیل میدهد. تمام این موارد با کلیدواژههایی که اخیرا داغ شدهاند، در طراحی برنامههای اربعین امسال جایگاه ویژهای دارند. اکبرشاهی عنوان میکند: مسیر حسین نماد اقتدار و انسجام است و مفهوم «ایران در مسیر حسین» ترکیبی از ایران، اسلام، تشیع و تمدن ما را نمایش میدهد؛ با تمام لایههای میهنی، هویتی و تمدنی وارد این میدان شدیم.
از سال قبل، سردبیری متمرکزی برای تولید محتوا ایجاد کردیم که شبکهها هم استقبال خوبی از آن نشان دادند؛ اینکار اجباری نیست، اما مفاهیم مرتبط با جنگ 12 روزه، شهدای حمله اخیر و سایر موضوعات مشابه با هدایت همین سردبیری و در قالب عملیات «ایران در مسیر حسین (ع)» و «عهد» به برنامهها تزریق میشود تا همافزایی و انسجام محتوایی شکل بگیرد. اعتقاد ما این است که اگر مفاهیم بهدرستی طراحی و منتقل شوند، این پیامها بهطور طبیعی در دل جامعه جریان مییابد؛ کافی است شعار «عهد» و مفهوم «ایران در مسیر حسین (ع)» را تبیین کنیم تا تمام وجوه اقتدار، وحدت، هویت دینی و ملی مردم به نمایش گذاشته شود و مردم در این مسیر احساس انسجام و همبستگی کنند. یکی از نشانههای تکامل فعالیتها در سالهای اخیر، متنوعترشدن نوع روایتهاست. برای مثال، قبلا روایت خدمات اربعین صرفا خطی و عادی بود، اما حالا علاوه بر تهیه و توزیع غذا، ابعاد جدیدتری از خدمت و همدلی نمایش داده میشود. از سال گذشته و حتی پیشتر از آن، روایتهای اربعین را فراتر از نگاههای معمول توسعه دادهایم؛ مثلا روایت زنان، کودکان و خانوادهها وارد قاب برنامهها شده است. برای نمونه سال قبل روایت کودکانه داشتیم جایی که زاویه نگاه و تجربه یک کودک در مسیر اربعین به تصویر کشیده میشود، نه فقط بزرگسالان. تلاش میکنیم برای هر فرد، خواهر، برادر، مادر یا پدر، روایت ویژه و اختصاصی داشته باشیم تا نشان بدهیم سبک زندگی اربعین، الگویی مترقی و راهحلمحور برای همه مشکلات و دغدغههای امروز جامعه است. در روایت اربعین، همه افراد صرفنظر از عنوان شغلی، سطح تحصیلات یا جایگاه، نقش خود را ایفا میکنند؛ اعضای خانواده در کنار هم، اما نقش دیگر گروهها هم جدی گرفته شده است. اگر روایتها بهدرستی و فراگیر ارائه شوند، خودبهخود فرهنگ مشارکت خانوادگی و تنوع کارها ترویج میشود و هر کسی جایگاه مناسب خود را پیدا خواهد کرد. یکی از مأموریتهای اصلی ما بازنمایی دقیق و متنوع فعالیتهاست تا کارهای دیگر هم بهخوبی شناخته شوند؛ چون مقدمه هر حل مسأله، اول شناخت درست مسأله است. اگر بتوانیم این شناخت را ایجاد کنیم، بعد از آن تحلیل، راهحل و مسیرهای بعدی خودبهخود شکل میگیرند.
هر نهاد، یک مأموریت
وی ادامه میدهد: هر نهادی مأموریت جداگانهای دارد؛ مثلا شهرداری با تلویزیون یکسان عمل نمیکند، اما میتوانند همافزایی داشته باشند. اگر همگی چه در محیط شهری و چه در قاب تلویزیون حول شعار «انا علی العهد» کار کنیم و روی آن تمرکز کنیم، هماهنگی و همسویی بیشتری رقم میخورد و هدف بزرگ شعار اربعین بهتر محقق میشود. در این مسیر، رسانهملی با پوشش سراسری و شهرداری در فضای شهری، هر کدام سهم خود را در ترویج پیام و شعار اربعین دارند و همراستا پیش میروند. سازمان صداوسیما در تصمیمگیریها نقش دارد و هماهنگیها در لایه فرهنگی ستاد اربعین کشور انجام و تصمیمات و اخبار به همه نهادها از جمله رسانهملی ابلاغ میشود و هر مجموعه وظیفه خود را انجام میدهد. مثلا اطلاعرسانی همین انتقال رایگان زائران از مرز تمرچین تا شهرهای مرزی عراق به کمک کُردهای منطقه، نتیجه این هماهنگیهاست؛ هر مجموعه در چارچوب مأموریت خود، برنامه فرهنگی مشخصی را اجرا میکند. برخی تولیدات هم مصرف چندمنظوره دارند؛ مثلا اثری که نهضت حوزه هنری یا سازمان تبلیغات تولید میکند، در چند بستر و توسط چند نهاد میتواند استفاده شود و اثرگذاریاش گستردهتر خواهد بود. ما با دیگر نهادها قطع رابطه نکردهایم و بهویژه مرکز سیمرغ صداوسیما مأموریت ویژهای در ارتباط و هماهنگی با نهادهای بیرون از سازمان دارد؛ خانه تولیدات جوان، حوزه هنری، سازمان تبلیغات، اوج و شهرداری از جمله این مجموعهها هستند که جلسات و مراودات منظمی با آنها داریم. این همکاری باعث میشود آثار تولیدشده همزمان برای تلویزیون، سینما، فضای مجازی و سایر بسترها قابل استفاده باشد و مصرف چندگانه پیدا کند. در روز اربعین، مناسک ویژهای در هر شهر کشور برگزار میشود و غالبا بهسوی امامزادهها و اماکن متبرکه هر منطقه برگزار میشود. این راهپیماییها پوشش تصویری گسترده دارند و مستندهایی هم ساخته میشود. دبیر ستاد اربعین سیما میگوید: برنامه اربعین امسال ابعاد گستردهای دارد؛ بخشی مربوط به کنداکتور استودیوها و بخشی دیگر به اعزام همکاران تولید و فنی و هماهنگی شبکهها برمیگردد. امسال قرار است برنامهها در چهار استودیو داخل مسیر و شش استودیو در حرمهای مطهر نجف، کربلا، کاظمین و سامرا اجرا شوند، که تیم سیما هم تولید و هم خدمات رسانهای ارائه میدهد. این استودیوها بهصورت کاملا آماده در اختیار شبکههای داخلی، برونمرزی و حتی رسانههای سایر کشورها قرار میگیرد و فضای همکاری و همدلی ویژهای میان عوامل ایرانی و سایر کشورها رقم میخورد؛ مثلا شبکه یک امسال دو برنامه ویژه از این استودیوها پخش خواهد کرد.
مروری بر یک کنداکتور دقیق
وی در تشریح کنداکتور هفته آینده رسانهملی تصریح میکند: هفته آینده تولید برنامه «جریان» به عراق منتقل میشود و استودیوی متمرکز شبکه یک در آنجا فعال خواهد بود. شبکه دو با برنامه «کوی محبت» روزانه چهار تا پنج برنامه زنده و ضبطی - برنامههای ویژه با آقای طباخیان درباره شناخت مسیر اربعین و اماکن خاص عراق - دارد. شبکه سه برنامههای «در آستان خورشید» و «سمت خدا» و «مخاطب خاص» را از کربلا روی آنتن میبرد و شبکه چهار هم احتمالا برنامهای نخبگانی در مسیر اربعین خواهد داشت. به علاوه، شبکه قرآن امسال هم با برپایی یک موکب قرآنی در عمود 1080 مسیر حرم حضرت معصومه (س)، ویژهبرنامههایی مانند «محفل» را اجرا و پوشش زنده قرآنی را فراهم میکند؛ این حضور سال گذشته بازخورد بسیار خوبی داشت. موکب قرآنی مثل سالهای قبل، بهطور شبانهروزی برنامههای متنوعی از جمله ویژهبرنامه کودک و نوجوان اجرا میکند. همه این برنامهها از 12 تا 20 صفر هستند معمولا از روز 12 تا 18 صفر برنامهها در مسیر پخش میشوند و دو شب پایانی در کربلا، چرا که مسیر برای ما در اربعین اهمیت خاصی دارد. مثلا اگر برنامهای بهناچار فقط باید در کربلا باشد، باقی برنامهها در مسیر اجرا میشوند. شبکه افق هم امسال در عمود 11 مستقر شده و برنامههایی مانند «ایران من» و «تکیه» را از کربلا و برنامه جدی «به افق فلسطین» را در مسیر اربعین روی آنتن میبرد.
اکبرشاهی تاکید میکند: امسال شبکه امید یک مستند ویژه با تیمی جوان تولید میکند و شبکه کودک نیز از جمعه هفدهم تا روز اربعین و حتی یک روز بعد، برنامههای زنده و آیتمی مثل «سر سفره خدا» با حضور احسان مهدی و حامد مدرس پخش خواهد کرد. شبکه مستند مانند سال گذشته به تولید مستند و هماهنگی برای حضور مستندسازان حرفهای ادامه میدهد؛ شبکه آموزش با برنامههایی مثل «مثبت آموزش» و «همشاگردی سلام» ویژهبرنامههای اربعین را دارد و شبکه سلامت هم از استودیوهای لب مرز توصیههای بهداشتی را ارائه میکند، اما در داخل عراق برنامهای نخواهد داشت. شبکه نسیم امسال با دو برنامه - یکی «نسیمی شو» و دیگری ویژه دوربین مخفی - در عراق حضور خواهد داشت و سه تا چهار قسمت برنامه زنده هم پخش میکند. تجربه سال گذشته با محوریت «با چفیه میآییم» امسال در قالب سریبرنامههای تحت عنوان «ایران در مسیر حسین (ع)» ادامه پیدا کرده که در همه شبکههای سیما اجرا میشود؛ تلاش شده بار تولید را از دوش شبکهها برداریم و شروع برنامهها زودتر از قبل باشد تا مخاطبان وقت بیشتری برای ارتباط با حال و هوای اربعین پیدا کنند، نه فقط محدود به چند روز پایانی. این بسیار اهمیت داشت که از قبل، برنامهها تدارک دیده شود تا زائران دادههای خود را برای سفر بهروز کنند.
همراهی بهشیوه خادمی
دبیر ستاد اربعین سیما میگوید: سال گذشته برای نخستینبار، بخش تولید در ستاد اربعین سیما بهطور جدی فعال شد و حاصل آن، تحویل 20 مستند، 8 فیلم کوتاه، یک تلهفیلم، 60 عنوان کار کوتاه و دو مجموعه مستند کوتاه به شبکهها بود. امسال هم تاکید داریم که تولیدات باکیفیت در مسیر اربعین انجام شود تا برای سالهای بعد نیز قابل بهرهبرداری باشد، نه اینکه فقط در استودیو محدود شویم - برنامههای روتین شبکه دو و دیگر شبکهها هم از همین تولیدات پشتیبانی خواهند شد و حداقل 7 یا 8 قسمت از بسیاری برنامهها هر شب در بازه اربعین ادامه دارد. این را هم باید تاکید کنم که تمام عوامل اعزامی صداوسیما صرفا با نیت خادمی و تبرک روانه این مسیر میشوند و بهخاطر عشق به اربعین کار میکنند.
شایان ذکر است که کمیتههای 7 گانه ستاد اربعین معاونت سیما از ماهها قبل پیشبینی لازم برای عملیات رسانهای در ایام اربعین را در دستور کار قرار دادهاند، ریاست ستاد اربعین معاونت سیما با محسن برمهانی، معاون سیمای رسانهملی و دبیر این ستاد، مجید اکبرشاهی رئیس مرکز سیمرغ است؛ مسئولان کمیتههای هفتگانه این ستاد شامل اسماعیل بهمنآبادی (جانشین دبیر و کمیته اجرایی)، محمدحسین کشکولی (کمیته مراسمات)، سعید سلطانی (کمیته پخش)، علیرضا صباغ (کمیته پشتیبانی) و سید باقر حاجی سیدرضی (کمیته تولید و فنی)، علی خرم (کمیته صیانت) و حامد فاتحی (کمیته اطلاعرسانی) هستند.