اقدامات بانک مرکزی برای تشدید انضباط پولی
قائم‌مقام بانک مرکزی با بیان اینکه تمام فعالیت‌هایی که در بانک مرکزی و دولت انجام می‌شود باید به دو دستاورد منتج شود، تصریح کرد: این فعالیت باید به دو نتیجه شامل کنترل تورم و رشد اقتصادی که بتواند هم به کنترل تورم کمک کند و هم بتوانیم به تولیدی که در ده سال گذشته مدنظر مقام معظم رهبری بوده است و به‌ویژه امسال را هم سال تولید دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرینی نام‌گذاری کرده‌اند، برسیم. * کنترل رشد نقدینگی متناسب با هدف‌گذاری تورم
وی هدف تورم و هدف‌گذاری تورم را بسیار مهم خواند و گفت: در این زمینه باید دقت کرد که تورم را چه‌چیزهایی می تواند کنترل کند تا بتوانیم به هدفمان دست یابیم که مهمترین کلید آن دو نکته است؛ یکی انضباط پولی است و یکی انضباط مالی؛ که انضباط پولی آن دست بانک مرکزی است که با آمار (ی که شما نیز به آن اشاره کردید) بحمدالله روز به روز در حال بهبود است.
ابوالحسنی یادآور شد: در صورتی که بخواهیم انضباط پولی را در کشور حاکم کنیم بدیهی است که باید عرضه و تقاضای پول را همزمان با نقدینه‌خواهی کنترل کنیم. این سه محور را اگر معیار بدانیم؛ آنگاه به این پاسخ دست می‌یابیم که چگونه عمل کردیم و چرا به این اعداد و ارقام رسیدیم.
وی خاطرنشان کرد: در عرضه پول بخشی خلق و عرضه پول است که از سوی بانک مرکزی انجام می‌شود و دوم خلق پولی است که نظام بانکی طبیعتاً در ذات خود دارد و باید آن را کنترل می‌کردیم. در بخش عرضه پولی که به بانک مرکزی مرتبط بود، هدف‌گذاری تورمی را انجام دادیم و چهار متغیر کلیدی را در نظر گرفتیم.
وی اضافه کرد: عدد هدف‌گذاری به‌گونه‌ای است که بتوانیم رشد نقدینگی را از اعداد سال گذشته به حداقل 15 تا 20 درصد در سال اول کمتر باشد و به عدد حدود 30 تا 35 درصد برسانیم، یعنی هدف‌گذاری در حوزه رشد نقدینگی حدود 30 تا 35 درصد در پایان سال 1401 است، البته تلاش ما این است که آن را از این اعداد هم پایین‌تر بیاییم اما متغیرهای مختلفی اثر دارد.
مقام مسئول بانک مرکزی در ادامه گفت: اگر این عدد را در نظر بگیریم ماهانه برنامه پولی را براساس آن تنظیم کردیم و ستاد اقتصادی دولت نیز این برنامه را مدنظر قرار داده است و برای مثال اگر در زمان حاضر عدد هدف‌گذاری تورمی خرداد ماه را عددی خاص در نظر گرفتیم؛ در تیر ماه این عدد تعدیل می‌شود و برنامه‌ریزی می‌کنیم که در هر ماه در کجا قرار داریم و روند را تعدیل می‌کنیم.
وی با اشاره به ارقام رشد نقدینگی تشریح کرد: برای مثال متوسط برای فروردین مدنظرمان بود ما که 1.6 نقدینگی می تواند ماهانه رشد کند. اما با اقداماتی که از سال گذشته دولت آغاز کرد و ما نیز در بانک آغاز کردیم به منفی 0.2 رسید. به عبارت دیگر عدد نقدینگی از چهار هزار و 833 هزار میلیارد تومان پایان اسفند 1400، در پایان فرورین 1401 به چهار هزار و 823 هزار میلیارد تومان یعنی رشد منفی دو دهم درصد رسید.
قائم‌مقام بانک مرکزی افزود: در اردیبهشت ماه که تا هجدهم آن هنوز حذف ارز 4200 تومانی انجام نشده بود، به 2.3 رشد نقدینگی رسیدیم؛ بنابراین متوسط رشد نقدینگی دو ماهه فروردین و اردیبهشت 1.6 می شود یعنی ما از اهدف خود علیرغم اینکه در اردیبهشت ابتدای حذف ارز 4200 تومانی بود عدول نکردیم.
وی ادامه داد: در خرداد ماه نیز با اجرای حذف ارز 4200 تومانی، در بخش نقدینه خواهی و افزایش قیمت های طبیعی که در بازار ایجاد شد شاهد شوکی بودیم که باعث شد رشد خرداد به صورت ماهانه بالای 10 درصد برود که اگر این اصلاح انجام نمی شد تقریباً یک سوم رشد نقدینگی داشیتم اما با این اصلاح سه برابر شد. در تیر ماه این روند کاهش یافت و به حدود 4 درصد رسید که این امر حاکی از آن است که در عرضه پول مربوط به متغیرهای پولی به خوبی پیش رفتیم. * نقش انضباط مالی دولت در کنترل نقدینگی و پایه پولی
ابوالحسنی خاطرنشان کرد: ما اگر بتوانیم رشد نقدینگی و پایه پولی را کنترل کنیم متناسب با آن تورم هم کنترل خواهد شد، لذا یکی از مولفه های مهم در کنترل رشد نقدینگی ارتباط بانک مرکزی با دولت بودکه الحمدلله رابطه بانک مرکزی با دولت به این صورت بود که اولا هیچ استقراض مستقیمی از بانک مرکزی انجام نداد و نتیجه آن این شد که چون مدیریت آن را با مدیریت و هدایت بانک مرکزی انجام داد پایان سال 1400 بر خلاف سال 1399 و سالهای دیگر توانست حدد 55 هزار میلیارد تومان تنخواه خود را به صورت نقدی تسویه کند و این تسویه نقدی بسیار موثر بود که در سال 1401 باز برخلاف دهها سال از دولت بخواهیم که تنخواهی از ما نخواهد هرچند در قانون بودجه آمده است که دولت می تواند 3 درصد بودجه را تقاضا کند اما امسال تنخواه را تقاضا نکرده است.
قائم‌مقام بانک مرکزی در خصوص خالص بدهی دولت به بانک مرکزی تصریح کرد: یکی از مواردی که در پایه پولی به صورت کنترلی به آن می پردازیم خالص بدهی دولت به بانک مرکزی است که این امر بدین معناست که دولت مقداری سپرده نزد بانک مرکزی دارد که دستگاه‌ها و خودش نزد این بانک سپرده‌گذاری می‌کنند و این بدهی‌های انباشته به بالغ بر 160 هزار میلیارد تومان رسیده بود و البته طبیعی است که این بدهی انباشته را دولت نمی تواند به راحتی تسویه کند. اما همواره در کنار این مهم، بالای 200 هزار میلیارد تومان سپرده نزد بانک مرکزی (برای مثال در سال گذشته) داشت. مابه التفاوت این دو را طبق ماده 125 قانون محاسبات عمومی از دولت تقاضا کردیم اجازه دهد که از آن ناحیه به آنها پول بدهیم و در واقع از محل منابع دولت به دولت پولی داده شود که این امر به جای استقراض از بانک مرکزی بود.
وی در خصوص اختلاف نظرهای پیش آمده در این باب در رسانه ها گفت: بعضاً بر سر تفاوت این دو در رسانه ها بحث است. از دید حسابداری و عددی ظاهراً و ماهیتاً تفاوتی ندارند اما فرض کنید از یک سو دولت ده هزار میلیارد تومان قرض می گیرد و یا ده هزار میلیارد تومان از محل سپرده خودش نزد بانک مرکزی کم می شود. در این مثال دقت کنید که این ده هزار میلیارد تومان زمانی که تنخواه بانک مرکزی را به دولت می دهید این تنخواه با ضریب فزاینده‌های مختلف شروع به چرخش می‌کند که آخرین آمارش بالای 8 است شروع به ایجاد نقدینگی می‌کند. حال اگر از روشی استفاده کنید که از نقدینگی بکاهید، با حالتی که از پول داغ و افزودن بر پول استفاده می کنید متفاوت است. دوم آنکه با همین اقداماتی که انجام دادیم آن رشدهای نقدینگی بالای حدود 60 درصدی را به حدود 35 درصد برسانیم. بنابراین این اقدامات اثر خود را هم بر روی رشد 12 ماهه و ماهانه و گردشها گذاشته است. * اقدامات بانک مرکزی برای کنترل عرضه پول توسط بانکها
ابوالحسنی گفت: در خصوص کنترل عرضه پول بخش اول آن را که مربوط به خلق پول بانک مرکزی است، توانستیم با کنترل روابط دولت و بانک مرکزی اصلاح کنیم.
در زمینه خلق پول بانکها یکی از مهمترین اقدامات کنترل دارایی های نظام بانکی بود که در مورد آن برنامه کنترلی بانک مرکزی در ابتدا اینگونه بود که افزایش 2 تا 2.5 درصد ماهیانه را برای ترازنامه بانکی بانکها در نظر گرفته بودیم؛ 2.5 درصد برای بانکهای تخصصی و 2 درصد برای بانکهای غیر تخصصی.
وی ادامه داد: پس از اجرای اولیه و بررسی های انجام شده و با توجه به اینکه ما سه دسته بانک شامل بانکهای نسبتا خوب، بانکهای ناتراز و بانکها و موسسات ناتراز ناسالم داریم به این نتیجه رسیدیم که یکسان دیدن همه این بانکها درست نیست؛ لذا شاخص کملز که از استانداردهای معتبر در زمینه رتبه بندی بانکهاست را مدنظر قرار داده و آن را بومی‌سازی کردیم یعنی مواردی مانند اضافه برداشت ها، رعایت بخشنامه های انضباطی، عملکرد در بازار بین بانکی و... را نیز مدنظر قرار داده و بانکها را بر اساس آن رتبه بندی کردیم و این رتبه‌بندی را در مرحله نخست به بانکها اعلام کردیم و همچنین این رتبه‌بندی مبنای اصلاح کنترل ترازنامه‌ها قرار گرفت، بنابراین در حال حاضر اگر ما می گوییم سقف رشد ماهانه ترازنامه بانکها بین یک تا 2.5 درصد است همه بانکها را یکسان ندیدیم و بانک به بانک مشخص است که که چه وضعیتی دارد و چه باید بکند.
قائم‌مقام بانک مرکزی اضافه کرد: محور دیگر در زمینه کنترل خلق پول بانکها جریمه عدم رعایت است و لذا اگر بانکها شرایط لازم را رعایت نکنند بانک مرکزی نرخ ذخیر قانونی آنها را افزایش خواهد داد، بر همین اساس در بررسی قبلی مشخص شد که 9 بانک شرایط لازم را رعایت نکرده بودند و لذا ذخیر قانونی آنها را افزایش دادیم.
ابوالحسنی با با بیان اینکه سقف سپرده قانونی پیش از این 13 درصد بود، گفت: اخیراً در مرداد ماه شورای پول و اعتبار اجازه داد سقف سپرده قانونی به 15 درصد افزایش یابد.
وی تصریح کرد: بررسی عملکرد بانکها به صورت فصلی انجام می شود و اگر بانکی بتواند خودش را اصلاح و ترازنامه‌اش را به عدد مدنظر برساند مجددا در جرایمش بازنگری می شود ما می توانیم درصد سپرده قانونی را کاهش داده و یا امتیازاتی به بانک بدهیم.
قائم‌مقام بانک مرکزی ادامه داد: این تمهیدات انضباطی است و این تمهیدات را با همین ابزارهای مالی و تذکر و اخطار آغاز می کنیم و اگر انجام نشد در حال اخذ مجوزهای لازم برای معرفی بانکهای متخلف به هئیت انتظامی هستیم.
وی با بیان اینکه ممکن است ناترازی یک بانک صرفا مربوط به این مقرره نباشد و بانک تخلفات دیگری هم داشته باشد و فقط به دلیل یک مشکل خاص معرفی نشود، ابراز کرد: به‌عنوان مثال تخلف یک بانک از این مقرره را بعد از اینکه تذکر و اخطار و هشدار دادیم و بانک توانسته باشد اصلاح کند و انجام نداده باشد به شورای پول و اعتبار می بریم. البته ممکن است بانکی به دلیل تعهداتی که دارد در یک دوره ای نتواند اصلاح مدنظر را انجام دهد که آن هم لحاظ می‌شود.
ابوالحسنی تصریح کرد: به طور مثال بانکهایی در بخش خصوصی داریم که سپرده می گیرند اما این سپرده در بخش دارایی شان نمی آید. یکی دو بانک داریم که در ترازنامه بخش بدهی شان بالا می رود یعنی سپرده جذب می کند ولی تسهیلات نمی دهند. بنابراین برخورد جدی تر با بانکهای متخلف در دستور کار بانک مرکزی قرار دارد چرا که بررسی ها صرفا به کنترل دارایی ها محدود نیست و موارد دیگری هم اضافه شده که کار را برای بانکها سخت می کند.
قائم‌مقام بانک مرکزی خاطرنشان کرد: بر این اساس در زمان حاضر داریم کنترل ترازنامه بانکها را نسبت به گذشته کامل تر می کنیم، یعنی از بخش دارایی ها فراتر رفته و به بخش بدهی ها هم می رویم و سپرده ها را نیز کنترل می کنیم که این موضوع در مراحل نهایی تصویب و تنظیم مقررات قرار دارد و پس از نهایی شدن ابلاغ می کنیم.
عضو شورای پول و اعتبار با اشاره به اینکه تاکنون سپرده های سیستم بانکی کنترل نمی شد و در نتیجه برخی بانکهای متخلف می‌توانستند بدون محدودیت جذب سپرده کنند، گفت: در واقع بانک منابع را گرفته و بابت سود سپرده‌های قبلی پرداخت می کرد و اگر یک زمانی تسهیلانی هم پرداخت می کرد به بخشهایی مرتبط با خودش پرداخت می کرد. در حالی که شما اگر خوب کنترل کنید و برای جذب سپرده آن حد بگذارید طبیعی است که محدودیت در عملکرد بگذارد.
قائم‌مقام بانک مرکزی گفت: فرمایش حضرت آقا چند سال پیش این بود که یک کمیته مدیریت نقدینگی در بانک مرکزی ایجاد شود و در زمان حاضر و خوشبختانه در دوره جدید دو کمیته کنترل نقدینگی و پایش پایه پولی در بانک مرکزی ایجاد شده که از مهمترین، منظم ترین و چه‌بسا پرکارترین کمیته‌ها در بانک مرکزی به‌شمار می‌رود و وضعیت نقدینگی و پایه پولی هرهفته در این کمیته‌ها کنترل می‌شود. * تکمیل و اتصال سامانه‌های بانک مرکزی تا پایان سال
ابوالحسنی با اشاره به اینکه دهها سامانه در بانک مرکزی در زمینه های مختلف وجود دارد، افزود: برنامه تحولی که بانک مرکزی در نظر گرفته بالغ بر 60 پروژه است که این پروژه ها به صورت هم افزا تحول بانکی را تشکیل می دهند که در این برنامه به بخشهایی از آن اشاره شد و بخشهایی از آن هم شاید الان وقت نباشد در مورد آن صحبت کنیم؛ اما مثلا یکی از آنها همین بحث نظارت و کنترل بر بانکها است که در این زمینه تکمیل سامانه سمات و نیز بحث بانکداری متمرکز که اصطلاحاً به آن core banking می‌گویند و اتصال سامانه ها به یکدیگر از مسائلی است که بانک مرکزی دنبال می کند و این فرایند مقداری زمانبر است به طوری که تکمیل سامانه ها فکر می کنم تا پایان سال 1401 نهایی خواهد شد؛ هرچند بعضا الان هم کار می کنند.
وی ادامه داد: به‌طور مثال در بحث اتصال کارت‌خوان‌ها و پایانه‌های فروش به سامانه مالیاتی که بسیار هم مؤثر بود شاهد شفاف‌سازی کاملی بودیم و کنار آن مبارزه با پولشویی در مراحل انجام است.
قائم‌مقام بانک مرکزی تصریح کرد: چنانچه بتوانیم امسال در قالب اصلاح نظام بانکی بانکهای ناتراز ناسالم را با شفاف‌سازی که با استفاده از این سامانه ها ایجاد می شود و رصد جریان گردش وجوه بخوبی کنترل کنیم فکر می کنم تا یکی دوسال آینده بتوانیم شفاف سازی کاملی که در بندهای 9 و 19 سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی بوده را هم محقق کنیم.
* در زمینه مدیریت عرضه و تقاضای ارز اقدامات مناسبی انجام شده است
ابوالحسنی گفت: در بحث ارز باید به دو بخش عرضه و تقاضای ارز توجه شود که خوشبختانه در برنامه تحولی بانک مرکزی در هر دو قسمت مدیریت تقاضا و مدیریت عرضه ارز اقدامات بسیار خوبی انجام شده است.
وی تأکید کرد: در مدیریت تقاضا که می تواند در نرخ ارز اثر بگذارد با هماهنگی که ما با وزارت صمت و وزارتخانه‌های درخواست کننده ارز داریم چه در ثبت سفارش ها و چه در زمینه ارزهای خدماتی بحمدالله به گونه ای عمل شده که هیچ تقاضایی نبوده است که ما پاسخ ندهیم حتی در دو سه ماهه اخیر میزان عرضه بیشتر از میزان تقاضا بوده است.
عضو شورای پول و اعتبار در خصوص عرضه ارز نیز گفت: در این زمینه هم در سامانه نیما که ارز های حاصل از صادرات درآن عرضه می شود و هم در سنا و هم در بازار متشکل عرضه ارز انجام می شود، عرضه کننده ارز یک بخش ارزهای دولتی است و یک بخش عرضه ارزی است که صادرکنندگان غیر نفتی عرضه می کنند و خوشبختانه با نرخ هایی که ما گذاشته ایم انگیزه برای آوردن ارز در این سامانه ها زیاد شده و دیدید که نرخ ارز از آن نرخ هایی که در خرداد ماه به دلیل برخی مسائل ایجاد شده بود دوباره برگشت و امیدواریم که بتوانیم این نوسانات را کنترل کنیم.
ابوالحسنی در خصوص ایجاد سامانه‌ای که مردم بتوانند با استفاده از آن آخرین قیمت ارز در صرافی‌ها را به‌صورت آن‌لاین رصد کنند، گفت: با توجه به ابعاد و پیچیدگی‌های سیاستهای ارزی تا جایی که اطلاع دارم ان‌شاءالله تا پایان فصل پاییز شفافیت‌های لازم در این بخش عملیاتی می‌شود.