امت اسلامی؛ از آرمان تا واقعیت

خبرنگار سیاسی خبرگزاری دانشجو - زهرا افشاری‌نژاد؛ کلیدواژه «امت اسلامی» مدت‌هاست که در میان کشور‌های اسلامی عنوان شده و منتظر ایجاد یک گفتمان واحد است؛ گفتمانی که دولت‌ها، یعنی بازیگران اصلی و کلان این عرصه را به سمت تحقق و ایجاد چنین جامعه‌ای سوق دهد.

همچنین این کلیدواژه‌ای است که رهبر انقلاب بار‌ها بر آن تاکید داشتند و اظهار کرده‌اندکه تنها راه مقابله و مبارزه با توطئه‌ی دشمنانی‌ست که می‌خواهند شیعه را در برابر سنی و مسلمان را در برابر مسلمان قرار دهند. همچنین ایشان این امر را نه یک تاکتیک بلکه اصلی برگفته از آیه شریفه «اِنَ هَذِهِ أُمَتُکُم أُمَه واحده وَأَنَا رَبُکُم فَعبُدُونِ» می‌دانند.

دولت در راه امت‌سازی

دولت ایران در زمان‌های متفاوت تلاش کرده است به این سمت حرکت کند؛ به عنوان مثال پزشکیان در توئیتی هدف اصلی خود را وحدت و انسجام و وفاق در کل امت اسلامی، بیان کرده است.

همچنین در دولت‌های پیشین نیز به همین ترتیب بوده است. شهید رئیسی، پیروزی مسلمانان را در طول تاریخ، مرهون وحدت و انسجام با محوریت اعتقاد به خدا و رسول و با تأسی از قرآن دانسته و در خصوص مفهوم وحدت بیان کرده بود: «وحدت به معنای وحدت در مذاهب و یا جغرافیا نیست بلکه وحدت به عنوان اتحاد و انسجام برای حفظ منافع امت اسلامی است. باید تمام اندیشه ما برای حفظ منافع امت اسلامی و ارتقای این منافع باشد.»

همچنین حسن روحانی رییس دولت یازدهم و دوازدهم گفته بود: «امروز وقت آن است که به جایگاهی شایسته و سزاوار برای امت اسلامی بیاندیشیم. امروز روز تصمیم برای پیشرفت دنیای اسلام بر پایه همکاری است ما باید در کنار یکدیگر با هم همکاری کنیم. زمینه‌های بسیار متعددی برای هم‌افزایی امروز در دنیای اسلام وجود دارد.»

امت اسلامی؛ از قانون اساسی تا کنفرانس بین‌المللی

نگاه به این مسئله به همین جا ختم نمی‌شود. رگه‌ها و سخنانی در راستای توجه به امت اسلامی در قانون اساسی ایران نیز به چشم می‌خورد. اهتمام به اتحاد ملل اسلامی و ایجاد و حفظ وحدت سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جهان اسلام و در نظر داشتن تعهد برادرانه نسبت به همه مسلمانان و حمایت از مستضعفان جهان نیز مورد توجه قانون‌گذاران اساسی بوده است.

در این بین برگزاری کنفرانس‌های بین‌المللی وحدت اسلامی، که با هدف تقویت وحدت میان مسلمانان جهان برگزار می‌شود نیز قابل توجه است. رئیسی در بیان اهمیت این نشست‌ها بیان کرده بود: «این نشست نگاه مشترکی بین بایسته‌های امروز جهان اسلام نسبت به مسائل به وجود آورده است. ادراک همه شما حضار و نگاه مشترک، بر وحدت و همچنین نفرت از تکفیر است. این نگاه مشترک با این نشست‌ها به وجود آمده و راه مقابله با دشمن نیز سازش و تسلیم نبوده و بلکه مقاومت و ایستادگی است.»

همچنین نهاد‌ها و موسساتی مثل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، جامعه المصطفی العالمیه و... در این حوزه فعالیت می‌کنند. این موسسات تاثیر به سزایی در تبیین و پیشبرد امور برای دستیابی به وحدت اسلامی دارند. حمید شهریاری، دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، در نشست خبری سی‌وهشتمین کنفرانیس بین‌المللی وحدت اسلامی گفت: «وظیفه‌ای که بر عهده ماست ترویج گفتمان امت واحده است و اتفاقی که باید بیفتد، باید توسط دولت‌ها بیفتد و ما امیدواریم با ادبیات جدیدی که دولت دکتر پزشکیان شروع کرده‌اند، این ادبیات در سطح دولت‌ها هم گسترش پیدا کند.»

وی در ادامه افزود: «ما امروز در دو سطح در مورد امت واحده توفیق پیدا کردیم: یکی میدان نظامی و دیگری هشیاری ملت‌ها نسبت به مسئله فلسطین است. یک ساحت سه‌گانه مشترک داریم که یک دایره واحد را تاسیس می‌کند. این سه بازو به هم متصل شده و در نهایت وحدت اسلامی را تشکیل می‌دهند: اولی قدرت در میدان است. بازوی دوم تبدیل قدرت در میدان به منافع و ارزش‌های مشترک اسلامی است که نیاز به گفتمان‌سازی دارد و توسط دیپلماسی تقریبی انجام می‌شود. شاخه سوم هم جنگ شناختی است.»

گفتمان، سنگ بنای امت

نامگذاری هفته وحدت نیز از دیگر اقدامات ایران در جهت گسترش فرهنگ و تحقق امت اسلامی است. تاریخ 12 تا 17 ربیع‌الاول که موسوم به هفته وحدت است با یادآوری اینکه اشتراکات زیادی بین شیعه و سنی وجود دارد، گام مهمی در راستای افزایش وحدت ملی در وهله اول، و نزدیک شدن به امت واحده اسلامی در گام دوم خواهد بود. این هفته همچنین فرصت مناسبی برای رواج فرهنگ و گفتمان امت اسلامی میان عموم مردم مسلمان است.

گفتمان‌سازی و آگاه‌سازی اقشار مختلف جامعه برای مطالبه از دولت‌ها را شاید بتوان مهم‌ترین کار در تحقق این امر دانست. در واقع پیشرفت جوامع اسلامی در پی تشکیل جامعه اسلامی خواهد بود و تشکیل جامعه اسلامی تنها به واسطه درخواست و مطالبه مردم مسلمان امکان‌پذیر است و افزایش مطالبه مردم نیز بعد از ایجاد و افزایش این گفتمان صورت می‌گیرد.

هرچند ایران اقداماتی را در این راستا انجام داده است، اما تشکیل این امت تنها با همکاری و همبستگی بین دولت‌های اسلامی ممکن خواهد بود. زمانی‌که اقوام و ملل مختلف با تکیه بر اصول مشترک اسلامی همچون وحدت و یگانگی خدا، قرآن و رسالت پیامبر متحد شوند نه تنها هویت اسلامی خود را بازمی‌یابند و آن را تقویت می‌کنند بلکه به گسترش صلح پایدار و توسعه در سطح جهانی نیز منجر خواهد شد.