امت واحده | فرصت گفت‌وگوی مذاهب را دریابیم
اتحاد اسلامی، به مثابه یک اصل بنیادین در اندیشه‌ی سیاسی و اجتماعی اسلام، به معنای همگرایی امت مسلمان در محورهای اعتقادی، اخلاقی، فرهنگی و منافع مشترک است.
خبرگزاری تسنیم فاطمه لطف‌آبادی*؛ در روزگاری که فتنه‌ها چون امواج سهمگین از هر سو امت اسلامی را دربرگرفته‌اند، سخن از اتحاد اسلامی، نه تکرار یک شعار، بلکه فریاد یک نیاز است. مسلمانان امروز در طوفان‌هایی گرفتارند که گاه از درون می‌جوشند و گاه از بیرون می‌تازند؛ اختلافات مذهبی، جنگ‌های داخلی و بحران‌های اقتصادی، انسجام اجتماعی را در بسیاری از کشورهای اسلامی تضعیف کرده‌اند. از سوی دیگر، فشارهای خارجی نظیر تحریم‌های اقتصادی، تهاجم فرهنگی و گسترش اسلام‌هراسی، ساختارهای هویتی و امنیتی امت اسلامی را با چالش مواجه ساخته‌اند. در چنین بستری، مفهوم اتحاد اسلامی نه‌تنها یک آرمان دینی، بلکه ضرورتی حیاتی و راهبردی برای بقا، عزت و پیشرفت مسلمانان است. این اتحاد، اگر بر مبنای اصول مشترک اعتقادی، اخلاقی و تمدنی شکل گیرد، می‌تواند به‌عنوان یک سپر دفاعی در برابر تهدیدات درون‌زا و برون‌زا عمل کند.
اتحاد اسلامی، به‌مثابه یک اصل بنیادین در اندیشه‌ی سیاسی و اجتماعی اسلام، به معنای همگرایی امت مسلمان در محورهای اعتقادی، اخلاقی، فرهنگی و منافع مشترک است. این اتحاد، فقط در یکسان‌سازی ظاهری، خود نمایی نمی‌کند؛ بلکه در هم‌افزایی ظرفیت‌ها، احترام به تفاوت‌ها و تمرکز بر مشترکات دینی و تمدنی معنا می‌یابد. این نگاه ریشه در آموزه‌های قرآنی دارد؛ جایی که خداوند، مسلمانان را به برادری «اِنَمَا المُؤمِنُونَ اِخوَه»(حجرات، آیه10) و همبستگی «وَاعتَصِمُوا بِحَبلِ اللَهِ جَمِیعًا»(آل عمران، آیه 103) فرا می‌خواند. چنین دستورات الهی، نه‌تنها بیانگر آرمان‌های ایمانی‌اند؛ بلکه راهبردهایی عملی برای حفظ اقتدار امت اسلامی در برابر تهدیدات بیرونی محسوب می‌شوند.
دعوت به حفظ وحدت در طول تاریخ، الهام‌بخش مقاومت در برابر استعمار، اشغال و تفرقه‌افکنی بوده است. چنان‌که مقام معظم رهبری نیز تأکید کرده‌اند: «قدرت دنیای اسلام ناشی از اتحاد است و دشمن عکس این را می‌خواهد، اگر پیام وحدت ما صادقانه تلقی شود، باید بین خودمان اتحاد ایجاد کنیم، اختلاف‌نظرها نباید در همدستی و همدلی ملت تأثیر بگذارد.» (31/6/1403) این سخن، نشان می‌دهد که وحدت اسلامی نه‌تنها ضامن عزت امت، بلکه شرط لازم برای شکل‌گیری قدرت جهانی اسلام و مقابله با سلطه‌طلبی و تفرقه‌افکنی دشمنان است.
با این حال، تحقق اتحاد اسلامی با موانعی جدی مواجه است که برخی ریشه در ساختارهای داخلی جوامع اسلامی دارند و برخی دیگر از سوی عوامل خارجی تحمیل شده‌اند. نخست، تعصب‌های مذهبی و فرقه‌ای که به‌جای گفت‌وگو و هم‌فهمی، به نزاع و تکفیر منجر شده‌اند، از مهم‌ترین موانع وحدت‌اند. دوم، قوم‌گرایی و ناسیونالیسم افراطی که هویت ملی را بر هویت امت ترجیح داده و مرزهای مصنوعی را بر اخوت اسلامی مقدم داشته‌اند. سوم، منافع سیاسی و رقابت‌های قدرت‌طلبانه میان دولت‌های اسلامی که به‌جای هم‌افزایی، به واگرایی و تقابل منجر شده‌اند. چهارم، جهل مرکب و ناآگاهی عمومی نسبت به مشترکات دینی، تاریخی و تمدنی که زمینه سوء‌برداشت‌ها و تحریکات فرقه‌ای را فراهم کرده‌اند.
از سوی دیگر، عوامل خارجی نیز در تضعیف وحدت اسلامی نقش پررنگی ایفا کرده‌اند. سیاست‌های استعماری و سلطه‌جویانه قدرت‌های جهانی، با بهره‌گیری از راهبرد «تفرقه بینداز و حکومت کن»، تلاش کرده‌اند تا امت اسلامی را به اختلافات داخلی درگیر کنند و از تمرکز بر مسائل کلان بازدارند. رسانه‌های وابسته، با تحریف چهره اسلام و ترویج اسلام‌هراسی، ذهنیت جهانی را علیه مسلمانان شکل داده‌اند. همچنین، تحریم‌های اقتصادی، فشارهای سیاسی و حمایت از رژیم‌های سرکوبگر، ابزارهایی برای تضعیف استقلال و همبستگی کشورهای اسلامی بوده‌اند.
برای مقابله با این تهدیدات، باید به سرچشمه‌های زلال اسلام بازگشت. گفت‌وگوی بین مذاهب، نه برای حذف تفاوت‌ها، بلکه برای فهم و احترام متقابل، نخستین گام شمرده می‌شود. تربیت نسل جوان با روحیه‌ی وحدت‌گرایانه و تقویت رسانه‌های اسلامی برای مقابله با جنگ نرم دشمنان، ضرورتی انکارناپذیر به‌شمار می‌آید. همچنین، تشکیل نهادهای مشترک اقتصادی، فرهنگی و سیاسی میان کشورهای اسلامی، بذر همدلی را در خاک امت می‌افشاند و به هم‌افزایی ظرفیت‌ها معنا می‌بخشد. از شعار باید عبور کرد و به عمل رسید؛ از تفرقه باید فاصله گرفت و به همدلی نزدیک شد.
اتحاد اسلامی، ریشه در عقلانیت دینی، تجربه تاریخی و نیازهای راهبردی امروز دارد؛ اما تحقق آن مستلزم عبور از موانع فکری، سیاسی و فرهنگی است. با بازگشت به اصول اصیل اسلام، گفت‌وگوی بین‌مذهبی، همگرایی منطقه‌ای و تربیت نسل وحدت‌گرا، می‌توان امت اسلامی را در برابر تهدیدات، مقاوم ساخت. با وجود اختلاف‌نظرها و چالش‌های موجود، نشانه‌هایی از تلاش‌های هدفمند در جوامع اسلامی برای کاهش تنش‌ها، تقویت همکاری‌های بین‌کشوری و حرکت به‌سوی همگرایی دیده می‌شود، روندی امیدبخش که می‌تواند زمینه‌ساز شکل‌گیری امت واحده و بازگشت به روح مشترک اسلام باشد.
*طلبه حوزه علمیه استان قم