«اُم اَبیها» ریشه درخت نبوت و شیعیان برگ‌های آن هستند / تأثیر نور زهرایی در اصلاح صفات و اخلاقیات

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، حضرت زهرا سلام الله علیها در بین چهارده معصوم شخصیتی است که فضائل ایشان به صورت بایسته در جامعه مطرح نیست و لذا سبک زندگانی ایشان نیز عصری سازی نشده تا در دسترس همگان قرار گیرد. در حالی که این فضائل تا حدی است که قابلیت تبدیل به فرم های هنری را دارد. مهم ترین پیش شرط تأسی به فاطمه سلام الله علیها و سایر اهل بیت وحی، علم و معرفت به ابعاد آسمانی و دنیوی آن انوار مقدس است. این معرفت را در ابتدا باید تلاش کرد از متن آیات قرآن و با توجه به تفاسیر خود آن بزرگواران یافت و یا به مکتوبات حدیثی در باب فضائل عترت و تاریخ سیره ایشان رجوع کرد.

در آستانه ولادت حضرت زهرا سلام الله علیها با حجت الاسلام مجید جعفرپور محقق و پژوهشگر تاریخ اسلام و نویسنده کتاب «معارف فاطمی: گزیده‌ای از احادیث نورانی حضرت فاطمه زهرا (ع)» و نیز کتاب «سیره فاطمی اُسوه زندگی» درباره برخی از فضائل آن بانوی بزرگوار و لزوم تأسی به سیره فاطمی سلام الله علیها به گفت و گو نشستیم که مشروح آن را در ادامه می خوانید:

* موضوع ما معارف فاطمیاست. برای شناخت بهتر حضرت زهرا سلام الله علیها چه مسیرهایی را می توان پیش رفت؟

گاهی برای شناخت حضرت فاطمهسلام الله علیهاسراغ آیات قرآن می‌رویم. آیاتی همچون آیه مُباهِله در سوره آل عمران، آیه61 و یا آیه تطهیر در سوره احزاب، آیه33 و یا آیه مودت در سوره شوری و آیه23 و سوره کوثر.

گاهی برای شناخت بیشتر حضرت فاطمهسلام الله علیها به روایات مراجعه می کنیم که خود به دو دسته تقسیم می شوند: دسته اول: روایاتی که از خودِ حضرت نقل شده است، مانند خطبه اعتقادی سیاسی آن حضرت در مسجد. دسته دوم: روایاتی که از اهل بیت علیهم السلام درباره فضائل ایشان بیان شده است.

گاهی برای شناخت ایشان سراغ زیارات می رویم. برای این بانوی بزرگوار، یک زیارتنامه از امام عصر عجل الله تعالی فرجه و یک صلوات خاصه از امام حسن عسکری علیه السلام بیان شده است.

گاهی برای معرفت فاطمی باید سیره ایشان را مطالعه کنیم و نکات آموزنده از سیره عملیِ آن بانوی بزرگوار را در زندگی فردی و اجتماعی خود اجرا کنیم.

گاهی برای شناخت حضرت فاطمه سلام الله علیها باید به تاریخ سیاسی و اجتماعیِ آن حضرت مراجعه کنیم. موضوعاتی همچون ازدواج، سقیفه، فدک، هجوم به خانه حضرت زهرا سلام الله علیها و شهادت آن حضرت.

تقریباً این موضوعات را طی آثاری همچون کتاب فاطمه صدیقه سلام الله علیها راهنمای حقیقت، کتاب اُم اَبیها مادر خوبی ها، کتاب سیره فاطمی اُسوه زندگی و کتاب درسنامه فاطمی توفیق داشتم تدوین کنم.

* ما مجموعه احادیثی با عنوان احادیث مقامِ نورانیت حضرت زهرا سلام الله علیها داریم که گاهی در محافل از آن صحبت می شود و حاکی از آن است که نور مقدس آن بانوی بزرگوار قبل از خلقت شکل گرفته و تا ابد خواهد بود؛ از جمله ذیل آیه نور که ایشان از جانب ائمه علیهم السلام مشکاتی معرفی شده که از ایشان در محدوده آسمانها و زمین نور ساطع می شود و اهل آسمان از آن بهره می برند. ما در قبال این احادیث چه رفتار عملی می توانیم داشته باشیم یا بهره های معنوی ببریم؟

بالاترین درجه معرفت اهل بیت علیهم السلام، شناخت مقام نورانیت آن بزرگواران است که در بسیاری از آیات، روایاتِ معتبر و زیارات به آن اشاره شده است. به عنوان نمونه شیخ کلینی در اصول کافی می نویسد که فردی به نام ابو خالد کابُلی گفت: از امام باقر علیه السلام از تفسیر این آیه پرسیدم: «فَآمِنُوا بِاللَهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُورِ الَذِی أَنزَلنَا»؛ «پس به خدا و رسول او و نوری که فرو فرستادهایم، ایمان آورید» (سوره تغابُن، آیه 8). امام فرمود: «ای ابا خالد، به خدا سوگند که مقصود از نور، امامان از آل محمد علیهم السلام تا روز قیامت باشند، به خدا که ایشانند همان نور خدا که فرو فرستاده، به خدا که ایشانند نور خدا در آسمانها و زمین، به خدا ای ابا خالد، نور امام در دل مؤمنین از نور خورشید تابان در روز، روشنتر است...»

براساس روایاتِ فراوانی که نقل شده، یکی از مقامات بسیار بلندِ اهل بیت علیهم السلام، مقام نورانیت است. امام هادی علیه السلام درباره مقام نورانیت ایشان در زیارت جامعه اینگونه می فرماید: «خَلَقَکُمُ اللَهُ أَنوَاراً، فَجَعَلَکُم بِعَرشِهِ مُحدِقِینَ؛ خداوند شما (اهل بیت) را به صورت نورهایی خلق کرد و گرداگردِ عرش خود قرار داد». همچنین روایات به وجود نوریِ حضرت زهرا سلام الله علیها تصریح دارند.

درباره چیستی این عالم و چگونگیِ وجود موجودات آن، نمی توان چیزی را فراتر از آنچه در روایات آمده است بیان کرد. شیخ صدوق در علل الشرایع از جابر بن یزید جُعفی نقل می کند که گفت: به امام صادق علیه السلام گفتم: چرا فاطمه زهرا سلام الله علیها، «زهرا» نامیده می شود؟ امام فرمود: «زیرا خداوند متعال او را از نور با عظمت خود آفرید، و هنگامی که نورش درخشید، آسمانها و زمین به نور او روشن شدند و چشمان ملائک خیره ماند. پس سجده کردند و از خدای سبحان پرسیدند: «خدایا، این چه نوری است؟»، خداوند فرمود: «این شعبه ای از نور من است که آن را آفریده ام، و از صُلب یکی از پیامبرانم خارج می کنم که او را بر سایر پیامبران برتری داده ام و از این نور، امامانی به وجود می آیند که پس از انقطاع وحی، مردم را به سوی حق هدایت می کنند.»

* یکی از خصلت هایی که در احادیث به حضرت زهرا سلام الله علیها نسبت داده شد، «اُم اَبیها» است. یک تفسیری که از این عبارت در جامعه ارائه می شود، این است که ایشان پس از فوت مادر بزرگوارشان حضرت خدیجه سلام الله علیها برای پدرشان همانند مادری دلسوز و مهربان بودند؛ آیا تفسیر دیگری از این مفهوم می توانیم داشته باشیم؟

ممکن است یکی دیگر از اهدافِ پیامبر خدا صلی الله علیه و آله از انتخاب کُنیه «اُمِ اَبیها» برای حضرت فاطمه سلام الله علیها این باشد که دخترش اساس و ریشه درخت رسالت و عنصر نبوت است. در تأیید این نظر، امام باقر علیه السلام در ذیل آیه «أَ لَم تَرَ کَیفَ ضَرَبَ اللَهُ مَثَلاً کَلِمَهً طَیِبَهً کَشَجَرَه طَیِبَه أَصلُهَا ثَابِت وَ فَرعُهَا فِی السَمَاءِ»؛ «آیا ندیدی که خداوند چگونه مَثَلی زده؟ کلمه پاکیزه را همانند درخت پاکیزه ای [قرار داده] که ریشه اش [در زمین] استوار و شاخه اش در آسمان است» (سوره ابراهیم، آیه 24) می فرماید: «رسول خدا صلی الله علیه و آله درخت طیبه و پاکیزه است که نَسَب او در بنی هاشم ثابت است و تنه درخت، علی و ریشه اش، فاطمه و شاخه هایش، امامان و برگ هایش، شیعیان هستند» (بصائِرُ الدَرجات، محمد بن حسن صفار، ج1، ص59).

اگر ریشه نباشد، سرسبزیِ درخت از بین رفته و خشک می شود، همچنین اگر حضرت زهرا سلام الله علیها نباشد، درخت اسلام سرسبز نمی شود؛ زیرا رشد و نمو درخت، به تغذیه از اصل و ریشه است و درخت شریعت اسلام، با مجاهدت و دفاع آن حضرت فاطمه سلام الله علیها از امام و شوهر مظلوم خویش، بالندگی یافت. ما نیز به عنوان پیروان اهل بیت علیهم السلام که برگ های شجره طیبه هستیم، با ارتزاق از ریشه آن درخت پاک، به اوامر و نواهیِ اهل بیت علیهم السلام جامه عمل بپوشانیم و شیعیان خوبی برای آن بزرگواران باشیم. به همین نسبت و در راستای سؤال قبلی می توان از انوار مقدس آن بانوی بزرگوار برای اصلاح صفات بهره برد؛ نور زهرا سلام الله علیها همان نوری است که خداوند در ظرف وجود ایشان قرار داده و این نور همچنان که طبق حدیث، سبب روشنایی آسمان ها شد و ملائک را از تاریکی رهانید، انسان ها را می تواند از تاریکی جهالت و صفات رذیله برهاند.

* خیلی از ما سعی می کنیم که در رفتار و اعمالمان از اهل بیت وحی به ویژه حضرت زهرا سلام الله علیها الگو بگیریم، اما عمدتاً توفیق مطلوب حاصل نمی شود. چه راهکارهایی برای متصف شدن به صفات فاطمی سلام الله علیها می توانیم داشته باشیم؟

به صورت مقدمه عرض کنم که برخی افراد ادعا می کنند در الگوگیری و اُسوه پذیری از شخصیت ها، زمان و مکان عامل مهم و تأثیرگذاری است. بنابراین بسیاری از اعمال و قالب های رفتاریِ اُسوه ها، ویژه همان عصر و زمان خودشان است و در زمان های بعد، برای دیگران قابل اقتدا و تأسی نیست؛ به عنوان مثال افرادی که در سال های اولیه ظهور اسلام می زیستند، نمی توانند الگوی مناسبی برای جوانان امروز باشند.

در پاسخ باید گفت: منظور از اُسوه پذیری این نیست که همان قالب های رفتاری فرد الگو را مد نظر قرار بدهیم و به همان شکل در زندگی به کار ببریم؛ به عنوان مثال در سیره حضرت زهرا سلام الله علیها می بینیم که جهیزیه حضرت در وسایلی بسیار ساده و چند ظرف گِلی و حصیری خلاصه شده بود و تا مدت ها بانوی کریمه و خانواده گرامیِ آن حضرت، بر روی پوست گوسفندی می خوابیدند که روزها شترشان روی آن علف می خورد و شب ها برای خواب از آن استفاده می کردند یا چادری که زهرای مرضیه سلام الله علیها به سر می کرد، وصله های متعددی داشت. امروزه به طور حتم نمی توان این گونه عمل کرد و در همان قالب و شکل رفتاری حضرت زندگی کرد.

اما آنچه ارزشمند و قابل تأسی است، حقیقت و روح این رفتارهاست. محتوا و حقیقت این فرازها از زندگی حضرت صدیقه سلام الله علیها، ساده زیستی و روحِ بی‌اعتنایی به دنیا و پارسایی و دوری از تجمل گرایی است. هر یک از رفتارهای حضرت فاطمه سلام الله علیها دارای حقیقتی است که آن را به سادگی و با تحلیل و استنباط می توان در همه زمان ها و در تمامِ ابعاد فردی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی به کار برد.

البته رفتارهایی هم در سیره فاطمی وجود دارند که عیناً قابل اقتباس و تقلید است؛ مانند دفاع جانانه از امام زمان خود، احترام به همسر و فرزندان، نداشتن تقاضای نامقدور از شوهر و رفتار مناسب و مهرورزی به خانواده که روز به روز ارزش و اهمیت این اعمال برای همگان روشن تر می شود. پس الگوها منحصر به زمان و مکان نیستند و در همه زمان ها می توان برای الگوگیری به آنها مراجعه کرد.

ناگفته نماند که ما توانایی چنین زندگیِ سخت و طاقت فرسایی نداریم؛ ولی باید در مسیر اهل بیت علیهم السلام حرکت کنیم و به دستورات ایشان جامه عمل بپوشانیم، چنان که امیرالمؤمنین علیهم السلام در نامه خویش به عثمان بن حُنیف تأکید و تصریح فرمود: «آگاه باش، هر پیروی را امامی است که از او پیروی می کند، و از نور دانشش روشنی می گیرد. آگاه باش، امام شما از دنیای خود به دو جامه فرسوده، و دو قرص نان رضایت داده است؛ بدانید که شما توانایی چنین کاری را ندارید، اما مرا یاری دهید با پرهیزکاری، و (در پارسایی و پرهیزکاری) تلاش فراوان، و عفت و پاکدامنی، و راستی و درستی ورزیدن»