انتظارات تورمی و آثار آن بر بازارها
برای درک مفهوم انتظارات تورمی بهتر است مثالی بزنیم. فرض کنید شما تصمیم دارید تا با جمع وجور کردن پس انداز خود در سال بعد یک دستگاه خودرو خریداری کنید.
اگر در کشور بازارها آرام باشند، نرخ تورم هم همچون سال‌های گذشته باشد و برای سال بعد انتظار افزایش غیرمنتظره ای وجود نداشته باشد، شما یک سال صبر می کنید تا یک خودروی جدید بخرید؛ اما اگر ببینید قیمت ها در همه بازارها و به خصوص در بازار خودرو در حال افزایش است، ممکن است در تصمیم خود تجدیدنظر کنید. ممکن است بسیاری دیگر از افراد نیز مانند شما فکر کنند، یعنی تصمیم بگیرند خرید خود را جلو بیندازند و قبل از اینکه قیمت ها افزایش یابد، خودروی مورد نیاز خود را خریداری کنند.
اگر تعداد زیادی از افراد به جای سال آینده اکنون تصمیم به خرید خودرو بگیرند، خودروسازان با افزایش ناگهانی تقاضا روبه‌رو خواهند شد و ازآنجاکه قادر به پاسخگویی به همه این تقاضاها نیستند، قیمت های خود را بالا خواهند برد. قیمت های بالاتر در مقیاس کلان منجر به افزایش نرخ تورم خواهد شد. افزایش تورم باعث می شود که مردم باور کنند که قیمت ها باز هم افزایش خواهد یافت. در کشوری مانند ایران که نرخ های بالای تورم و حتی چند برابر شدن برخی کالاها و خدمات طی یک سال امری عادی و ویژگی ثابت اقتصاد ایران است، شکل گیری انتظارات تورمی بسیار سریع و خنثی کردن آن سخت است.
درباره چگونگی تاثیر انتظارات در اقتصاد دو نظریه اصلی وجود دارد: نظریه انتظارات عقلایی و نظریه انتظارات تطبیقی. در هر دوی این نظریات در اینکه علاوه بر تورم واقعی، انتظارات نیز نقش مهمی در اقتصاد بازی می کند، اتفاق نظر وجود دارد؛ بااین حال، تفاوت عمده درباره چگونگی شکل گیری این انتظارات است. بر اساس فرضیه انتظارات تطبیقی، انتظارات در پرتو تجربیات گذشته شکل می گیرند و پس ازآن، کارگزاران اقتصادی از آن تجربیات درس می گیرند. درواقع انتظارات راجع به یک متغیر، صرفا بر اساس مقادیر گذشته آن شکل می گیرد و سایر اطلاعات در دسترس (اطلاعات حال حاضر و آینده) نقشی در آن نخواهند دشت. مشکل این نظریه این است که بر خطای سیستماتیک در پیش بینی های آینده توسط آحاد فعالان اقتصادی دلالت دارد. به عبارت دیگر، مردم با وجود اینکه به خطای خود در پیش بینی متغیرها در دوره بعد پی می برند، تنها بخشی از خطای خود را تعدیل و همچنان بخشی از خطای خود را بدون تصحیح برای دوره‌های بعدی باقی می گذارند. نظریه انتظارات عقلایی درصدد رفع این خطا است. بر این اساس کارگزاران اقتصادی در نحوه شکل گیری انتظارات و تصمیم گیری های اقتصادی خود اشتباه سیستماتیک نمی کنند. معنی آن این نیست که کسی در برآورد آینده اشتباه نمی کند، بلکه به این معنی است که اگر کسی متوجه اشتباه در برآورد قبلی خود شد، دیگر آن را آگاهانه تکرار نمی کند و انتظارات خود را مجددا بر اساس اطلاعات جدید تعدیل می کند. بنابراین طبق این دیدگاه مردم با توجه به اطلاعاتی که دارند و آشنایی با قوانین عام اقتصادی به سرعت برای محافظت خود در مقابل آثار سیاست های اقتصادی دولت و بانک مرکزی عکس العمل نشان می‌دهند و درواقع آثار این سیاست ها را از همان ابتدای اجرای آن خنثی می کنند. در چنین شرایطی، بخش تقاضای کل اقتصاد منفعل می‌شود و مسوولان اقتصادی قادر به مدیریت آن نخواهند بود. اگرچه به ظاهر نظریه انتظارات عقلایی منطقی تر به نظر می رسد و حتی در مقام عمل نیز سیاستگذاری و مدیریت انتظارات را ساده تر می کند، اما در ایران به‌دلیل وجود نرخ های بالای تورم مزمن و ساختاری، وجود تحریم های اقتصادی و بی اطلاعی مردم از تصمیم های دولت، انتظارات تورمی نیز عمدتا مبتنی بر تجربیات گذشته است.
چرا انتظارات تورمی مهم هستند؟
انتظارات تورمی صرفا نرخی است که مردم شامل مصرف کنندگان، تولیدکنندگان، صاحبان مشاغل، سرمایه گذاران و... انتظار دارند قیمت ها در آینده افزایش یابد. انتظارات تورمی اهمیت دارد؛ زیرا نرخ تورم واقعی تا حدی به انتظارات ما بستگی دارد. اگر همه انتظار داشته باشند که قیمت ها مثلا 30درصد در سال آینده افزایش یابد، کسب وکارها می خواهند قیمت ها را (حداقل) 30درصد افزایش دهند و کارگران، کارمندان، معلمان و بازنشستگان خواهان افزایش حقوق و دستمزد خود به میزان (حداقل) 30درصد خواهند بود. درهرحال اگر انتظارات تورمی یک درصد افزایش یابد، تورم واقعی نیز یک واحد درصد افزایش خواهد یافت. اگر مردم (کارگزاران اقتصادی) انتظار داشته باشند تورم افزایش یابد، نرخ تورم نیز افزایش خواهد یافت و اگر مردم انتظار داشته باشند نرخ تورم کاهش یابد، این نرخ کاهش خواهد یافت. در واقع انتظارات، تصمیم ها و رفتارهای مصرفی و هزینه ای آنها را تحت تاثیر قرار می دهد. علاوه بر این، نرخ بهره واقعی که تفاوت بین نرخ بهره اسمی و انتظارات تورمی است، یکی از عوامل کلیدی تعیین کننده تصمیمات سرمایه گذاری و مصرف است. با توجه به نقش مهمی که انتظارات تورمی ایفا می کنند، درک چگونگی توسعه این انتظارات ضروری است. انتظارات تورمی مهم است؛ زیرا عامل اصلی تشکیل دهنده تورم است. نرخ های بالای تورم برهم‌زننده ثبات اقتصادی است. دستیابی به رشد اقتصادی پایدار تنها در سایه ثبات اقتصادی شکل می گیرد. ثبات اقتصادی زمانی شکل می گیرد که در کشور نرخ تورم پایین و پایدار (در کنار عوامل دیگری مانند کسری بودجه پایین، ثبات نرخ ارز و...) وجود داشته باشد.
چرا سیاستگذار باید به انتظارات تورمی اهمیت بدهد؟
ماموریت سیاستگذار دستیابی به حداکثر اشتغال پایدار و ثبات قیمت ها است. برای نیل به ثبات قیمت ها، ثبات در انتظارات تورمی مهم است. اگر سیاستگذار (بانک مرکزی) دستیابی به نرخ تورم مثلا 20درصد را هدف گذاری کند؛ اما مردم (کارگزاران اقتصادی) به هدف گذاری آن بی اعتماد باشند، قادر به نیل به هدف تورمی 20درصدی نخواهد بود. اگر مردم به این سیاست اعتمادی نداشته باشند و دولت بخواهد صرفا قیمت برخی کالاها و خدمات (مانند افزایش کالاهای اساسی در سال 1401) را تغییر دهد و قیمت سایر کالاها و خدمات ثابت بماند، موفق نخواهد بود. بنابراین عدم تغییر انتظارات مردم در نوسانات کوتاه مدت برای سیاستگذار در جهت مدیریت نرخ تورم بسیار مهم است. اینجا اطلاع از انتظارات تورمی مردم برای سیاستگذار (بانک مرکزی) اهمیت پیدا می کند.
اندازه گیری انتظارات تورمی
سنجش انتظارات تورمی هم برای سیاستگذار در جهت راهبری و اصلاح سیاست ها مهم است و هم اینکه کدام ابزار برای پیش بینی نرخ تورم دقیق تر است. سه روش عمده برای اندازه گیری انتظارات تورمی وجود دارد: (1) سنجش مبتنی بر بازار که از قیمت های مشاهده شده در برخی از بازارهای مالی به‌دست می آیند، (2) نظرسنجی از افراد متخصص و خبره بر اساس انتظارات آنها از قیمت های آینده و (3) نظرسنجی مبتنی بر انتظارات مصرف کنندگان (Rachel,2017). البته اخیرا از روش‌ها و شاخص های ترکیبی نیز استفاده می شود.
سنجش انتظارات تورمی مبتنی بر اطلاعات بازار
سنجش انتظارات تورمی با این روش ساده ترین و کاربردی ترین روش ارزیابی انتظارات تورمی است. این شاخص بر اساس تفاوت نرخ تورم لحظه ای و آتی یا تفاوت بین نرخ اسمی لحظه ای و آتی اوراق قرضه دولتی محاسبه می شود. البته این شاخص با اثرات پوشش ریسک و قیمت دارایی تعدیل نمی شود. چنین تعدیلی برای استخراج مولفه‌های اصلی انتظارات «واقعی» ضروری است. هرچند این تعدیل هم پیچیده است و هم مستلزم مدل سازی است. مزیت اصلی این روش اندازه گیری این است که این شاخص با دوره‌های زمانی کوتاه تهیه می شوند (حداقل به صورت روزانه در دسترس هستند)، این شاخص انتظارات تا 30سال بعد را پوشش می دهد و منعکس کننده تصمیمات فعالان بازار مالی با اطلاعات کافی و ارزشمند است.
نظرسنجی از افراد متخصص و خبره
نظرخواهی از افراد متخصص و خبره از تورم مورد انتظار در دوره ای از یک تا 10سال صورت می گیرد. از بین سه معیار فوق، معمولا نظرسنجی از افراد خبره و متخصص با بیشترین دقت در پیش بینی همراه است و منعکس کننده انتظارات واقعی کارگزاران اقتصادی است. این افراد به احتمال زیاد مختصات اقتصادی وسیع تری را در پیش بینی تورم انتظاری خود می گنجانند. اما پیش بینی کنندگان حرفه ای نیز ممکن است این انگیزه را داشته باشند که پیش بینی های آنها به اجماع نزدیک باشد که این می تواند نظرات واقعی آنها را با تورش همراه کند. همین طور این شاخص نسبت به شاخص های مبتنی بر بازار کمتر به روز می شوند.
نظرسنجی از مصرف کنندگان
انتظارات مصرف کننده یا خانوار از تورم آینده با نظرسنجی از نظرات آنها درباره شرایط اقتصادی به‌دست می آید. این نظرسنجی ها در بین کشورها متفاوت است. در برخی کشورها هیچ بررسی منظمی درباره انتظارات تورمی مصرف کننده انجام نمی شود و در برخی کشورها تنها انتظارات تورمی کوتاه مدت پوشش داده می شود. فقط ایالات متحده و بریتانیا نظرسنجی هایی دارند که انتظارات تورمی بلندمدت را اندازه گیری می کند. عواملی وجود دارند که می توانند بر دقت اندازه گیری های نظرسنجی مصرف کننده از انتظارات تورمی تاثیر بگذارد. به‌عنوان مثال، مصرف کنندگان ممکن است از مجموعه اطلاعات متفاوتی بر اساس تجربه شخصی خود استفاده کنند یا به برخی از اقلام وزن بیش ازحد بدهد. علاوه بر این، برای مصرف کنندگان انگیزه‌های کمتری برای تلاش در جهت کنار هم قرار دادن پیش بینی های آگاهانه وجود دارد؛ درحالی که اندازه گیری انتظارات تورمی از پیش بینی کنندگان حرفه ای و فعالان بازار مسلما با انگیزه‌های اعتباری و مالی همراه است.
جدای از شاخص های ترکیبی که اخیرا در برخی کشورهای دنیا در حال استفاده است، در ایران نهادهای رسمی از هیچ شاخصی برای محاسبه انتظارات تورمی استفاده نمی کند. هرچند برخی موسسات پژوهشی یا مطبوعاتی از روش دوم یعنی نظرسنجی از خبرگان برای تورم انتظاری سالانه استفاده می کنند.
تاثیر انتظارات تورمی بر بازارها با تاکید بر بازار سهام
باوجود نرخ های تورم 36 و 40درصدی به ترتیب برای سال‌های1399 و 1400 و انتظارات بالای تورمی برای سال جاری این سوال مطرح است که چرا قیمت های سهام در بازار سهام ایران در دوسال‌ونیم گذشته نه تنها افزایش نیافته، بلکه کاهش نیز یافته است؟ تاثیر انتظارات تورمی بر بازارها موضوع مهم و قابل توجهی است. معمولا تاثیر انتظارت تورمی در رفتارهای مصرفی و سرمایه گذاری فوری است؛ زیرا به محض انتظار افزایش تورم، افراد مصرف خود را جلو انداخته و تصمیم به سرمایه گذاری به تعویق خواهد افتاد؛ اما وضعیت در بازارهای مالی به ویژه بازار سهام کمی پیچیده است.
رابطه بین بازده سهام و نرخ تورم موضوع بسیاری از مطالعات بوده؛ اما نتایج قطعی و یکسان نبوده است. در برخی مطالعات این رابطه منفی، در برخی، این رابطه مثبت و در کشورهای دیگر رابطه بی معنی بوده است. علت آن نیز وجود نرخ های تورم و ساختار اقتصادی متفاوت کشورهاست. فیشر معتقد بود که بین بخش‌های واقعی اقتصاد هیچ گونه رابطه مهمی وجود ندارد و نرخ واقعی به وسیله عواملی نظیر کارآیی سرمایه و ترجیحات زمانی پس اندازکنندگان تعیین می شود و از نرخ تورم انتظاری مستقل است.
در مطالعه ای (Choudhry, 1999) رابطه بین بازده سهام (اسمی و واقعی) و تورم در چهار کشور دارای تورم بالای آمریکایی (مکزیک، آرژانتین، ونزوئلا و شیلی) طی دهه‌های 1980 و 1990 بررسی شد. در این مطالعه اثر فیشر برای دارایی های ریسک پذیر در کشورهای با تورم بالا آزمون شد. نتایج نشان داد که رابطه ای مستقیم (مثبت) و یک به یک بین نرخ بازده اسمی سهام و تورم برای کشورهای آرژانتین و شیلی وجود دارد. یعنی سهام سپر خوبی در برابر تورم است. در مطالعه دیگری (Carolin, 2011) که روی بازارهای ایالات متحده، چین و مالزی انجام شد، مشخص شد که در هر سه کشور بین تورم انتظاری و نرخ بازدهی واقعی بازار سهام رابطه بلندمدت (و معکوس) وجود دارد؛ اما فقط درباره چین رابطه ای کوتاه مدت تایید می شود.
درمجموع می توان گفت:
* سرمایه گذاران سهام می توانند در بلندمدت از سهام به‌عنوان محافظی در برابر تورم استفاده کنند. این به آن معناست که ارزش پولی یک سهام یا سبد سهام می تواند در یک دوره تورمی افزایش یابد؛ به‌طوری که ثروت «واقعی» که سهامدار ذخیره می کند - کالاها یا خدماتی که می توان با آن مبادله کرد - با وجود قیمت های بالاتر ثابت بماند.
* در کوتاه مدت نگهداری سبدی از دارایی ها برای مصونیت از تورم توصیه نمی شود؛ زیرا رابطه بین قیمت سهام و تورم معکوس است؛ یعنی با افزایش تورم، کاهش قیمت سهام یا با کاهش تورم، قیمت سهام افزایش می یابد. اثر نامطلوب تورم بر قیمت سهام در کوتاه مدت می تواند ناشی از مجموعه ای از عوامل ازجمله کاهش درآمد و سود کوتاه مدت شرکت، رکود اقتصادی که منجر به ایجاد محیط اقتصاد کلان نامطلوب برای بازار سهام و هزینه‌های مصرف کننده به‌طورکلی می شود. درواقع با افزایش انتظارات تورمی بازده بازار سهام کاهش خواهد یافت؛ زیرا فشارهای تورمی سودهای آتی شرکت‌ها را کاهش و نرخ تنزیل اسمی را افزایش می دهد، درنتیجه جریان ارزش حال منافع آتی شرکت‌ها کاهش خواهد یافت و درنتیجه انتظار می رود که قیمت سهام شرکت‌های بورسی نیز کاهش یابد.
منبع: دنیای اقتصاد
همچنین بخوانید