اوج گرفتن تجارت مواد مخدر در افغانستان

ستون‌نویس «فارین پالسی» و روزنامه نگار و نویسنده استرالیایی است. او در فاصله سال‌های 2009 تا 2017 میلادی رئیس دفتر خبرگزاری‌های «فرانسه» و «آسوشیتدپرس» در افغانستان بوده است. او بیش از یک دهه در چین بوده است. اودونل در مناطق درگیری از جمله در زمان حمله نیرو‌های امریکایی به افغانستان و عراق در سال‌های 2001 تا 2003 میلادی حضور داشت. کتاب او با عنوان «چای شیرین در موصل: داستان واقعی دو زن بریتانیایی در عراق جنگ زده» داستان بیرحمی حکومت صدام بر آن کشور را از نگاه دو زن از شمال بریتانیا که با مردان عراقی ازدواج کرده‌اند روایت می‌کند. او به طور منظم در پژوهش‌های اندیشکده‌های مختلف درباره مسائل افغانستان همکاری می‌کند.

به گزارش فارین پالیسی، شبیه آن بود که گویی کوکاکولا از تولید نوشابه دست کشیده باشد. طالبان سال گذشته با هیاهوی زیادی اعلام کردند که از تجارت مواد مخدر خارج می شوند. گروهی که پیش تر سود کلانی از تجارت تریاک کسب کرده بودند به ناگهان ظاهرا قسم خوردند که به این تجارت پایان خواهند داد. کشت خشخاش به فرمان طالبان ممنوع اعلام شد. این دست کم آن چیزی بود که آنان می خواستند دنیا باور کند. البته در عمل نیز تغییراتی رخ داد و تصاویر ماهواره ای کاهش شدید سطح زیر کشت خشخاش را از زمان فرمان "هیبت الله آخوندزاده" رهبر طالبان درباره ممنوعیت کشت و تجارت مواد مخدر در آوریل 2022 میلادی نشان دادند. برخی از مقام ها، دیپلمات ها و تحلیلگران غربی آن را اقدامی خوشایند در زمینه مبارزه با مواد مخدر قلمداد کردند. آنان گفتند طالبان کاری را با یک فرمان ساده انجام داد که ایالات متحده با برنامه های تامین مالی میلیاردها دلاری خود نتوانست ظرف مدت دو دهه انجام دهد. با این وجود، واقعیت آن است که طالبان راه خود را تغییر نداده اند بلکه تنها محصول شان را تغییر دادند. بر اساس گزارش دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد (UNODC) تجارت مواد مخدر در سال گذشته 14 درصد تولید ناخالص داخلی افغانستان را به خود اختصاص داده است.

واقعیت آن است که طالبان تجارت مواد مخدر را محدود نکردند بلکه گوشه ای از آن را گرفتند و سپس آن را منشعب کردند. کاری که طالبان با هروئین انجام دادند این بود که روی شلنگ ایستادند و قیمت ها افزایش یافت. از زمان فرمان آخوندزاده قیمت تریاک به شدت افزایش یافته و در بازارهای محلی در شرق و جنوب افغانستان مناطق اصلی کشت خشخاش به میزان صد برابر افزایش یافته است. محموله های کشف شده هروئین و شیشه (متامفتامین) از استرالیا تا هند، کشورهای حوزه خلیج فارس، آسیای مرکزی و بنادر اروپایی مانند روتردام در هلند و آنتورپ در بلژیک افزایش یافته اند. کارشناسان می گویند که فاصله یک ساله بین اعلام این فرمان و اجرای آن به تولیدکنندگان و قاچاقچیان فرصت داد تا تولید و ذخایر را افزایش دهند و همزمان نگرانی ها از کمبود قریب الوقوع مواد به جنجال و خرید وحشت زده و افزایش قیمت ناشی از آن دامن زد.

طالبان با هروئین همان کاری را انجام می دهد که کارتل سینالوآ با کوکائین انجام داده است. افغانستان در تجارت 55 میلیارد دلاری هروئین در سال خفه شده است. "بشیر نورزی" قاچاقچی مواد مخدر که از چهر های نزدیک به رهبر طالبان بود سال گذشته پس از آزادی زودهنگام از حبس ابد در زندان ایالات متحده به دلیل قاچاق هروئین که با یک آمریکایی مبادله شده بود به افغانستان بازگشت و به عنوان یک قهرمان مورد استقبال قرار گرفت. منابع آگاه می گویند او بار دیگر به تجارت مواد مخدر بازگشته است.

طالبان در گذشته به طور گسترده در تهیه شیشه از پیش سازهای گیاهی استفاده می کردند اما آن شیوه نیاز به نیروی انسانی زیادی دارد. اکنون راه آسان تر، ارزان تر، سریع و سودآورتر برای طالبان تهیه شیشه مبتنی بر پیش ساز شیمیایی است.

دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد سالانه سطح زیر کشت خشخاش، محصول و قیمت تریاک و تولید هروئین در افغانستان را ارزیابی می کند اگرچه از زمانی که طالبان قدرت را در دست گرفتند دسترسی و نظارت آن دفتر با مشکل مواجه شده است. آن چه آشکار به نظر می رسد این است که طالبان تولید خشخاش را کاهش داده اند. تصاویر ماهواره ای اخیرا ارائه شده توسط Alcis نشان دهنده کاهش چشمگیر کاشت خشخاش است. شواهد میدانی نیز موید داده های ماهواره ای هستند و تایید شده که کشت خشخاش در برخی مناطق افغانستان تا 99 درصد کاهش یافته است. "میر ویس خان" روزنامه نگار افغان می گوید که آگاه در ولایت هلمند جایی که بخش اعظم عرضه هروئین افغانستان از آنجا صورت می گیرد اعلام کرده اند که کشت خشخاش در فصل جاری نزدیک به صفر بوده است.

او گفت که در بازارها قیمت ها از 30000 روپیه پاکستان یا حدود 100 دلار در هر کیلوگرم در سال گذشته به 520000 روپیه افزایش یافته است (قیمت تریاک به روپیه پاکستان است).

رادیو آزادی ماه گذشته گزارش داد که گزارش داد که بازارهای تریاک در هلمند و قندهار طبق معمول کار می کند و اعلام کرد که قاچاقچیان "ذخایر استراتژیک" را جمع آوری کرده اند تا از قیمت های بالا به نفع خود استفاده کنند.

"هانس جاکوب شیندلر" مدیر ارشد پروژه مبارزه با افراط گرایی مستقر در لندن و نیویورک معتقد نیست که این ممنوعیت واقعی باشد چه برسد به آن که بتوان آن را طولانی مدت قلمداد کرد. او اقدام طالبان را تلاشی برای کسب حداکثر سود می داند و در عین حال ژستی که ممکن است برسمیت شناخته شدن طالبان از سوی جامعه بین المللی را را سرعت بخشد. در واقع، از دید او تصمیم طالبان یک بازی برای تنوع بخشی بوده است. او به "فارین پالسی" می گوید: "اگر من یک طالب بودم به سراغ شیشه می رفتم. افدرا ماده خام گیاهی تولید شیشه در افغانستان به صورت وحشی رشد می کند. طالبان نیز تولید آن را سرکوب کرده است. با این وجود، این ماده را می توان به سادگی به شکلی ارزان قیمت با مواد شیمیایی پیش ساز که به راحتی به دست می آیند سنتز کرد و در آزمایشگاه هایی (اصطلاحا اشپزخانه) تهیه کرد که در تصاویر ماهواره ای تقریبا غیر قابل تشخیص هستند. بازده مالی آن چندین برابر بیش از هروئین خواهد بود. اثبات این امر برای مجامع بین المللی دشورا است زیرا آزمایشگاه ها اغلب شبیه هر ساختمان دیگری هستند و امکان تشخیص آن از طریق تصاویر ماهواره ای وجود نخواهد داشت".

دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد نیز در ارزیابی خود تولید غیر قانونی شیشه در افغانستان را "تهدیدی فزاینده" ذکر کرده می تواند باعث "تغییر بازارهای غیر قانونی مواد مخدر شود که به طور سنتی بر قاچاق مواد مخدر از افغانستان متمرکز شده است".

در این گزارش اشاره شده که پیش سازهای شیمیایی به ماده اصلی تبدیل شده اند و از طریق منابع قانونی در دسترس مانند داروی سرماخوردگی یا افدرین های صنعتی فله ای که در تمام طول سال به افغانستان قاچاق می شوند به دست آمده است. یک کیلوگرم شیشه خالص را می توان با کم تر از 2 کیلوگرم افدرین صنعتی تولید کرد این در حالیست که برای تهیه شیشه از گیاه افدرا باید 200 کیلوگرم از آن گیاه را تهیه کرد و برای کشت و برداشت به نیروی انسانی نیاز دارد و هزینه بر است.

رسانه های استرالیایی گزارش داده اند که مقادیر زیادی مواد مخدر که منشاء آن از افغانستان بوده را کشف و ضبط کرده اند که از طریق پست از پاکستان ارسال شده بودند.

با افزایش تولید پیش سازهای شیمیایی در مقیاس صنعتی بزرگترین بازنده کشاورزان افغانستان هستند که در انتهای هرم اقتصادی در زمره فقیرترین مردم در یکی از فقیرترین کشورهای جهان قرار دارند. آنان برای چندین دهه رعیت طالبان محسوب می شدند و مجبور به پرورش خشخاش برای کمک به جنگ علیه دولت افغانستان تحت حمایت غرب شدند. طالبان نهاده هایی از جمله بذر و کود را برای کشاورزان فراهم کردند. کشاورزان خود را گرفتار شده در تله بدهی می دیدند و گاهی اوقات حتی مجبور می شدند آن بدهی را از طریق جنگیدن برای طالبان در برابر نیروهای افغان و ائتلاف بین المللی پرداخت نمایند.

برنامه دو دهه گذشته مبارزه با مواد مخدر و ارائه جایگزین هایی برای کشت به کشاورزان از جمله گندم یا زعفران با شکست مواجه شدند. بمبگذاران انتحاری مراکز توزیع بذر جایگزین را ویران می کردند و عوامل طالبان گاهی کشاورزانی که خواستار تغییر محصول تحت کشت شان بودند را به قتل می رساندند. بازرس ویژه ایالات متحده برای بازسازی افغانستان گزارش داد که دولت ایالات متحده در فاصله سال های 2002 تا 2017 حدود 8.6 میلیارد دلار برای مبارزه با مواد مخدر هزینه کرده بود.

با این وجود، گندم و سایر محصولات کشاورزی گزینه مناسبی نبودند. شیندلر می گوید: "اگر غلات بکارند از گرسنگی جان شان را از دست خواهند داد زیرا کشاورزان افغان برای پوشش هزینه های خود به محصولات نقدی نیاز دارند. خشکسالی طولانی مدت توانایی آنان را برای رشد محصولات غذایی کاهش داده است. اگر این ممنوعیت ادامه یابد بسیاری از مردان مجبور خواهند شد زمین را ترک کنند تا در جای دیگری به دنبال کار بگردند و به تعداد عظیمی از آوارگان داخلی و به طور بالقوه به تعداد زیادی که از افغان هایی که از کشورشان به پاکستان، ایران و فراتر از آن در جستجوی کار می گریزند دامن خواهد زد".

کشاورزان کوچک و مالکان بزرگ هر دو از ادامه این ممنوعیت متضرر خواهند شد. به نظر می رسد آخوندزاده با این ممنوعیت بدون توجه به خسارت های جانبی آن حیثیت خود را به خطر انداخته است. "ویلیام برد" کارشناس انستیتوی صلح ایالات متحده در امور افغانستان در این باره هشدار می دهد:"شوک اقتصادی و رنج انسانی تا زمانی که این ممنوعیت اجرا شود ادامه خواهد داشت و بدتر خواهد شد".