اوضاع نا به سامان خودروسازی
نویسنده: پریسا امید / کارشناس ارشد علوم سیاسی
صنعت خودروسازی ایران، پس از صنعت نفت بزرگ‌ترین صنعت در ایران است.
به‌دلیل مدیریت دولتی و همچنین انحصار ناشی از تعرفه‌های وارداتی، صنعت خودروسازی ایران دچار عقب‌ماندگی در فناوری‌ها و امکانات خودرو شده‌است که از این دست می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. عقب‌ماندگی در حوزه پیشرانه
باوجود آنکه در خودروسازی روز جهان، شرکت خودروسازی یافت نمی‌شود که حتی تولیدکننده یک مدل خودرو با حجم موتور بیش از 2 لیتر نباشد؛ اما ایران‌خودرو و سایپا به‌دلایل فوق، همچنین به‌دلیل فشار دولت‌ها بر خودروسازان جهت جلوگیری از تولید خودروها با موتور قوی که خود به‌دلیل تملک پالایشگاه‌ها توسط دولت‌ها و شبه‌دولت‌ها و تلاش آنان برای صادرات بنزین می‌باشد؛ به‌علاوه، عدم سرمایه‌گذاری خودروسازان ایران در تحقیق و توسعه و ارتباط با دانشگاه‌ها در حوزه تولید موتورهای قدرتمند و به‌روز، این شرکت‌ها در این زمینه دچار عقب‌ماندگی جدی گردیده‌اند.
2. عقب‌ماندگی در حوزه تزئینات و امکانات رفاهی
همه مدل‌های خودروی پرفروش و به‌روز جهان از امکاناتی مانند گرمایش و سرمایش صندلی، گرم‌کن فرمان و حسگر باران و نور برخوردار هستند درحالی‌که در خودروهای تولیدی ایران خودرو و سایپا بسیاری از امکانات خودروهای دهه 1990 نیز وجود ندارد.
3. عقب ماندگی در حوزه ی ایمنی
عقب‌ماندگی و ضعف خودروهای ایرانی در حوزه ایمنی اصلی‌ترین عامل مرگ سالانه 16000 تا 28000 نفر در تصادف‌های جاده‌ای ایران بوده است. مقامات ارشد پلیس راهور، در اواخر سال 1400 و اوایل سال 1401 انتقادات تندی نسبت به ایمنی خودروهای داخلی کردند. از جمله در دی ماه 1400، رئیس پلیس راهور انتظامی، کمال هادیان فر، با اشاره به اینکه ایربگ خودروها در حادثه تصادف زنجیره‌ای بهبهان باز نشد با انتقاد از خودروسازان گفت: چرا ارابه مرگ تولید می‌کنید. در فروردین 1400، جانشین رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی، سید تیمور حسینی، فاصله کیفیت خودروهای داخلی با استانداردهای روز دنیا را «کهکشانی» می‌داند و با انتقاد از خودروسازها می‌گوید: «دیگر آن دوران که کاپوت و چراغ خطر را جابجا کنند و اسمش را بگذارند یک محصول جدید، گذشته است.»
انحصار در صنعت خودروی ایران اشاره به مجموعه عواملی دارد که منجر به ایجاد بازار تک قطبی در صنعت خودروی ایران و در نتیجه کاهش کیفیت و افزایش بی رویه قیمت محصولات شده‌است. دو قطب خودرو سازی ایران یعنی ایران خودرو و سایپا در راس فهرست انحصار گران هستند.
در اوایل دهه هشتاد با توجه به عدم وجود موانع برای واردات خودرو، محصولات خارجی با قیمت و کیفیت مناسبی در داخل کشور ارائه می‌شد که این مسئله باعث ورود شوک به دو قطب خودروسازی ایران یعنی سایپا و ایران خودرو شد و آن‌ها را وادار نمود تا محصولات جدیدی را به بازار عرضه کنند. عرضه خودروهای جدیدی چون سمند، پارس، تندر، فیس لیفت‌های متعدد از خودروی پژو 405 محصول همین دوران بودند در سال‌های اخیر اما با تکیه بر چتر حمایتی دولت که همان وضع محدودیت برای ورود خودروهای خارجی بود باعث شد تا این دو شرکت نه تنها تلاشی برای عرضه محصولات جدید و با کیفیت بالاتر نکنند بلکه ضمن نگه داشتن خودروهای فوق‌العاده قدیمی در خط تولید خود، که تمامی آن‌ها به قرن گذشته میلادی برمی‌گشت، اقدام به بالابردن شدید قیمت و کاهش کیفیت این محصولات و حذف آپشن‌های آنان نمودند.
یگانه عامل ایجاد انحصار در بازار و صنعت خودروی ایران تحولات نرخ ارز و همین‌طور وضع تعرفه‌های سنگین گمرکی، بالغ بر 100%، از سوی دولت برای خودروهای وارداتی می‌باشد. این مسئله که بانی افزایش دوچندان بهای خودروهای وارداتی بود منجر شد تا قشر متوسط جامعه برای خرید خودرو در رنج قیمتی مناسب با درآمدشان انتخابی جز محصولات داخلی نداشته باشند.
چه راهکاری برای پایان این وضعیت وجود دارد؟
در درجه ی اول دولت باید از انحصار موجود در صنعت خودرو بکاهد تا بتوان رقابت را در این صنعت گسترش داد زیرا رقابت همیشه به نفع مصرف کننده بوده است و باعث بالا رفتن کیفیت خودرو خواهد که این افزایش کیفیت سودی را هم نصیب تولید کننده می‌کند و آن افزایش خرید می‌باشد.
تحریم ها و عدم واردات و همچنین استفاده از تکنولوژی های خارجی باعث شده است تا خودروسازان هیچ تلاشی در جهت بهبود وضع حاضر نکنند.
تا رقابت به وجود نیاید و قیمت ها پایین نیاید هیچ تغییر اساسی ای در صنعت خودرو اتفاق نمی افتد، زیرا خودروسازان جایگاه خود را اثبات شده میدانند و این امر ضربه ی خلاصی بر پیکره ی صنعت خودروسازی ایران خواهد بود.