اولین راه آهن ایران را رضا شاه نساخت! / آماری جالب از نخستین راننده قطار در ایران

بیشتر ما گمان می‌کنیم که اولین راه آهن ایران در زمان رضا شاه ساخته شده است در حالی که این موضوع صحت ندارد و سال‌ها قبل از اینکه رضا شاه خط ریلی راه آهن ایران را از شمال به جنوب بکشد نخستین ریل راه آهن ایران بین بندرانزلی و پیربازار ساخته شده بود که 12 کیلومتر آن تا اواسط دوره پهلوی اول فعال بود و بعدها در همین دوره جمع‌آوری شد.

نکته جالب توجه این است که لوکوموتیو این خط همچنان باقی است. این لوکوموتیو در سازمان بنادر بندرانزلی قرار دارد و تاریخ 1848 را بر روی خود دارد که سند تاریخی مهمی محسوب می‌شود، زیرا شروع فعالیت باقی لوکوموتیوها در ایران از سال 1882 میلادی و مربوط به خط تراموایی میان تهران و شاه عبدالعظیم به طول 8700 متر بود.

لوکوموتیو بین بندر انزلی و پیربازار رشت میراث صنعتی مهمی محسوب می‌شود، زیرا اولین و قدیمی‌ترین راه آهن ایران است؛ شاهان قاجار نیز به اروپا زیاد سفر می‌کردند و برای همین با دیدن ریل راه آهن تمایل به استفاده از آن و ساخت ریل در ایران نشان دادند. در واقع احداث راه‌آهن از طرح‌هایی بود که ناصرالدین‌شاه بعد سفرش به اروپا به آن علاقه‌مند شد و تلاش کرد که آن را در ایران اجرا کند.

انتخاب گیلان هم در آن زمان برای کشیدن نخستین ریل راه آهن گزینه بیراهی نبوده است، زیرا گیلان در زمان قاجار از مهم‌ترین مراکز تجاری ایران محسوب می‌شده و در مسیر مبادلات تجارت شمال به اروپا به «دروازه اروپا» معروف بوده است. به ویژه اینکه در عصر قاجار روابط بازرگانی ایران و روسیه گسترش پیدا کرده بود، برای همین ایجاد خط راه آهن رشت - پیربازار ضرورت داشت. از طرفی در بندر پیربازار انبارهای بزرگی برای نگهداری و ترخیص کالاهایی بود که از روسیه وارد می‌شد. بنابراین این راه آهن به واردات و صادرات ایران و روسیه از راه زمینی سرعت بخشید.

کمپانی روسی خوشتاریا راه‌آهن رشت - پیربازار را دایر کرد و به این ترتیب رشت به انزلی مرتبط شد. قبل از احداث راه آهن تردد از رشت به انزلی سخت بود. انتقال کالاها هم توسط قایق‌های باری و رودخانه انجام می‌شد که به جز سخت بودن مقرون به‌صرفه نبود و زمانبر هم بود. ایستگاه راه‌آهن رشت - پیربازار، در ابتدای خیابان سعدی بود که از امتداد خیابان سعدی عبور می‌کرد. راه آهن از بغل پل بوسار به سمت خمسه‌بازار می‌رفت. از آن‌جا به پیله‌ملا، لیلکی رچان، فخب، کماکل، تخت‌پل، درازراشی، رجب‌آباد و پیربازار عبور می‌کرد. همین مسیر را خط ماشین می‌گفتند. همچنین احداث این راه‌آهن سبب رونق برخی محله‌های رشت مانند محله باقرآباد شد. این محله در گذشته راسته سازندگان کالسکه و گاری بود.

گفته می‌شود راننده ترن هم شخصی به نام علی بهرام پور بود که یک پایش مشکل داشت و می‌لنگید.

حسن مشرف نفیسی (مشرف الدوله) نیز در مجله «فلاحت» اولین بار درباره این راه آهن نوشت. وی در این مجله به قیمت بلیت این قطار که یک قِران بوده و اینکه عده مسافرین ترن از 100 نفر تجاوز نمی‌کرد اشاره کرده است.

سیل به راه آهن بندر انزلی - پیربازار رشت آسیب زد و بعدها هم کارشکنی‌هایی سبب برچیده شدن آن شد. به همین دلیل فعالیت این راه‌آهن به بیش از 9 سال نرسید.

بیشتر بخوانید:

• امیر کبیر پیشگام خودکفائی اقتصادی / شال ایرانی در زمان قاجار متری چندبود؟

220