ایران 140؛ رویای مرگبار ساخت هواپیمای ملی!

تحریم صنعت هوایی ایران، مسوولان کشور را از دیرباز به صرافت تولید هواپیمای مسافربری ایرانی انداخته بود و از دولت هاشمی رفسنجانی، تلاش برای تولید هواپیمایی به نام ایران 140 در اصفهان آغاز شد. هر چند این هواپیمای 52 نفره، نام ایران را یدک می کشید ولی در واقع، مونتاژی از آنتونف 140 اوکراین بود. ساخت ایران 140 یا بهتر بگوییم مونتاژ آنتونف 140، اما در نهایت به یک تراژی و شکست تمام عیار منتهی شد چرا هیچ کدام از معدود هواپیماهای مونتاژ شده در ایران، عاقبت به خیر نشدند و بنا به اعلام برخی مسوولان، از 5 فروند تولید شده، 4 تایش سقوط کردند. حتی در روز افتتاحیه کارخانه نیز که یک هواپیمای آنتونف 140 از اوکراین به ایران آمده بود، در مسیرش به کوه برخورد کرد و 44 مهمان افتتاحیه کشته شدند! (منبع) بدین ترتیب، هواپیمایی که با عنوان "ملی" قرار بود ناجی صنعت هوایی ایران از تحریم ها باشد، با بلعیدن میلیون ها دلار و به کام مرگ فرستادن چندین نفر به تاریخ پیوست. سال ها بعد و با شکل گیری توافق برجام بود که 16 فروند هواپیمای ایرباس نو به ناوگام هوایی ایران پیوست که آن هم با بدعهدی آمریکای ترامپ، متوقف شد. در این باره، خبر 19 تیر 1385 منتشره در عصر ایران را بخوانید (15 سال با "عصر ایران" مروری دارد بر خبرها و تحلیل های منتشره در عصر ایران طی یک و نیم دهه اخیر: خاطره، درس و شاید هم عبرت): هواپیمای ملی ایران 140 زمینگیر می شود با سقوط هواپیمای ایران 140 در سال 82 و تاخیر در ساخت و تحویل این هواپیما به شرکت سفیران و باقی خطوط هوایی داخلی، نجواهای ورشکستگی این پروژهء ملی از گوشه و کنار محافل فعالان صنعت هوایی کشور به گوش می‌رسد.

با این‌که زمزمه‌های ساخت هواپیمای داخلی از سال 70 شنیده شد و شرکت صنایع هواپیماسازی ایران (هسا) از سال 72 طراحی اولیهء هواپیمای ایران 140 رابا همکاری آنتونف اوکراین آغاز کرد و از سال 75 تولید رسمی آن آغاز شد، در حال حاضر فقط سه فروند از این نوع هواپیمای سبک در ناوگان هوایی کشور فعالیت دارند.

به نوشته سرمایه، نورالله رضایی نیارکی، سرپرست سازمان هواپیمایی کشوری چندی پیش در جمع خبرنگاران اعلام کرد که پنج فرزند از این هواپیما بین دو تا هشت ماه کامل خواهد شد و به این مساله اشاره کرد که ایران 140 با ابعاد گسترده‌تری به کار خود ادامه خواهد داد.

نیارکی در همان جلسه مطبوعاتی به خبرنگار سرمایه پاسخ داده بود که تقاضای خرید 12 فروند ایران 140 در دست بررسی است که شش فروند از آن‌ها فروخته شده و شرکت‌های هواپیمایی سفیران، ساها، ایران ایرتور و ماهان متقاضی خرید این هواپیما هستند.

قیمت فروش این هواپیمای 52 نفره، 5/8 میلیون دلار برآورد شده است. ضمن این‌که براساس اعلام سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی برای ساخت کارخانه ایران 140 و تولید 37 فروند از این نوع تا قبل از سال 83 حدود 200 میلیارد و 960 میلیون دلار اعتبار اختصاص داده بود در سال 83 و 84 نیز در هر سال 25 میلیارد ریال اعتبار برای ساخت این پروژه ملی در نظر گرفت. اما در سال 85 هیچ اعتباری به ساخت این هواپیما اختصاص پیدا نکرد چرا که متولیان ساخت این هواپیما معتقد بودند که این پروژه در سال 84 به اتمام خواهد رسید.

کل اعتبار در نظر گرفته شده از سوی دولت برای کمک به این طرح 196 میلیون دلار بوده که 33 میلیون دلار آن به همراه معادل ریالی آن پرداخت شده و مانده اعتبار مخصوص طرح ساخت این هواپیما قرار است به صورت فاینانس غیرخودگردان هزینه شود.

بدهی‌های معوقه مربوط به بودجهء دولتی این هواپیما حدود 56 میلیون دلار است که هنوز پرداخت نشده است.

اگرچه طی تماس‌های مکرری که با دفتر مدیر عامل شرکت‌هواپیماسازی ایران برای گفت‌وگو با وی داشتم موفق به صحبت با او نشدم.

فلاح به علت ابهامات این پروژه صحبت دربارهء ایران 140 را به زمان دیگری موکول کرد. اما چند هفته پیش او در گفت‌وگو با مهر اعلام کرده بود که چهار فروند هواپیمای جدید وارد ناوگان خواهد شد و از مذاکرات این شرکت با کشورهای سودان و ونزوئلا برای صادرات این هواپیما خبر داد.

فلاح عدم تحویل دو فروند هواپیمای ایران 140 به شرکت سفیران را پرداخت نکردن مبلغ هواپیما توسط این شرکت و بانک صنعت و معدن دانست و اعلام کرد که فعلائ این دو هواپیما تا آزادسازی پول زمین‌گیر هستند.

برنامه‌ریزی منطقی

محمدباقر ملائک استاد دانشگاه شریف و صاحب نظر هوایی معتقد است: «با قطع تخصیص بودجه و عدم حمایت از تولید داخل، هواپیمای ایران 140 در معرض سقوط قرار خواهد گرفت و یکی از شکست‌های بزرگ تاریخ کشور را به همراه خواهد داشت.»

این استاد دانشگاه صنعتی شریف بر این باور است که «در صورت اعمال یک برنامه‌ریزی صحیح و منطقی و مدیریت درست در کشور، شاید بتوان ایران 140 را از معرض خطر و نابودی نجات داد.»

او کاملائ تاکید می‌کند: «برای حل مسایل در کشور نیاز به معجزه نیست و با پرداخت به موقع اعتبارات و پرداخت بدهی‌های این هواپیما و روند رشد ساخت ایران 140، قطعات این پروژه ملی کارساز خواهد بود.»

با این همه، یکی از کارشناسان سابق شرکت‌ها با ابراز تاسف از وضعیت ایران 140 این پروژه را «ورشکسته» ارزیابی می‌کند و معتقد است: «این پروژه با بدهی‌های بسیاری روبه‌رو است و همین‌طور شرکت‌های متقاضی خریدار این هواپیما منصرف شده و با کمبود منابع مالی روبه‌رو شده‌اند به طوری که خرید ایران 140 را به فراموشی سپرده‌اند.»

تزریق اعتبار

اما علیرضا منظری، معاون هوانوردی سازمان هواپیمایی کشوری اعتقادی به ورشکستی این پروژه ندارد و بر این باور است که فن‌آوری‌های جدید در ایران 140 نقش زیادی را ایفا می‌کنند و این هواپیما با سرمایه‌گذاری ملی توانسته به مرحلهء تولید برسد و اگر شکست بخورد به مفهوم ورشکستی یک پروژهء ملی خواهد بود.

او معتقد است: «این پروژه به لحاظ اقتصادی طوری برنامه‌ریزی شده که در اختیار بهره‌مندان قرار بگیرد و با تناسب بازار و قیمت فروش بلیت هواپیما، بازگشت سرمایه خرید این هواپیما به وجود می‌آید.»

این صاحب نظر هوایی نبود سرمایه در این پروژه را یکی از دلایل تاخیر در ساخت آن می‌داند و مصر است که برنامه‌ریزی تولید آن باید به شکلی باشد که قیمت مناسبی برای خریدار همراه با تسهیلات بانکی یا فاینانس یا کمک دولت ارایه دهد.

منظری بر این نکته تاکید دارد که اگر به پروژه‌ای اعتبار مناسب تعلق نگیرد همیشه با همین رکود مواجه خواهیم بود و لازم است که مسوولان زمینه‌ای را برای تزریق سرمایه به این پروژه فراهم کنند و با مدیریت صحیح و درست این پروژه به سرانجام خواهد رسید.

او فرآیند تحریم را در ساخت این هواپیما بی تاثیر می‌داند: «تحریم در مورد هواپیماهای سنگین و بزرگ اتفاق می‌افتد و در هواپیمای 50 صندلی این مساله صدق نمی‌کند.»

معاون هوانوردی سازمان هواپیمایی کشوری، هواپیمای ایران 140 را اتصال فرودگاه‌های کشور به هم می‌داند و معتقد است که نیاز به ایجاد فرکانس زیادی در بین فرودگاه‌ها هست، ضمن این که تقاضای بالقوه در فرودگاه‌های کوچک‌تر و اقماری کشور نسبت به این هواپیما وجود دارد و ایران 140 با نصف ظرفیت هواپیماهای دیگر و کم‌صندلی بودن می‌تواند به‌راحتی در سراسر فرودگاه ها پرواز کند. عده‌ای از کارشناسان هوایی بر این باورند تا هنگامی که اعتبارات و هزینه‌های ایران 140 به درستی تامین نشود، این هواپیما در معرض ورشکستگی قرار دارد و این شکست‌ملی را با هیچ چیز نمی‌توان جبران کرد.