این محله گران‌قیمت تا 30 سال قبل آب آشامیدنی نداشت / ماجرای غرق شدن پدر و پسر در رودخانه سردار جنگل!
پونک از روستا‌های بزرگ تهران به شمار می‌رفته که از فرحزاد تا باغ فیض در جنوب و سعادت‌آباد در شرق و کن در غرب گسترده بوده است. هسته اولیه شکل‌گیری پونک، دهِ پونک بوده که هم اکنون در بین بزرگراه‌های اشرفی اصفهانی، آبشناسان و رودخانه محصور است.
برای مشاهده تغییراتی که در محله پونک از گذشته تا امروز شکل گرفته و مشاهده سیمای کنونی آن، در یک روز آفتابی و گرم تابستان در ماه مبارک رمضان به گشت وگذاری در محله پرداختیم.
به گزارش همشهری آنلاین، اهالی محله معتقدند که هسته اولیه محله کنونی پونک همان روستای پونک بوده که قدمت آن به بیش از هشتصد سال می‌رسد. این روستای بزرگ از مهم‌ترین روستا‌های شمیرانات بوده که در دوره قاجاریه شامل باغات اعیانی پونک مانند ونک می‌شده است.
این‌طور که روایت می‌کنند گویا پس از درگذشت مستوفی صاحب اولیه این املاک، مالکیت آن‌ها به تاج ماه خانم همسر وی رسیده و او نیز آنجا را به حاجی بهاءالدوله فروخته که پسر سی و هفتم فتحعلی شاه قاجار حکمران ملایر بوده است. در گشت وگذار چند ساعته در محله پونک جنوبی هم، خاطرات اهالی این محل را بازخوانی کردیم.
همین‌طور که با یکی از قدیمی‌ترین اهالی محله در پونک جنوبی قدم می‌زدم به پارک غزل رسیدیم. وی با دیدن این پارک ناگهان به یاد گذشته افتاد و گفت: «در این نقطه که اکنون پارک غزل نام دارد قبلاً یک چاه آب بود که روی آن منبع بتنی و یک تانکر هوایی نصب شده بود. بخشی از آب محله از اینجا تأمین می‌شد. تا سال 1370 در محله پونک جنوبی آب آشامیدنی وجود نداشت و خانه‌ها آب لوله‌کشی شهری و حمام نداشتند.
تانکر‌هایی گذاشته بودیم و به سه‌راه دهکده یا چهاردیواری می‌رفتیم و از آنجا آب می‌آوردیم. همچنین پایین غروی و در بلوار عدل باغی قرار داشت که دارای چند شیر آب بود و از آب آن استفاده می‌کردیم. سازمان آب هم که در حد فاصل خیابان میرزابابایی تا خیابان اردیبهشت قرار داشت؛ آب منطقه را تأمین می‌کرد.»
حسن مشکانی که از سال 1363 و به مدت 30سال در این منطقه زندگی کرده است درباره پیشینه و امکانات این محله به ما می‌گوید: «اوایل این منطقه شمایلی بیابانی داشت و در اطرافمان تا مسافت زیادی خانه‌ای وجود نداشت و هرچه بود رودخانه، باغ و تپه دیده می‌شد. امکانات این محله به حدی ناچیز بود که مثلاً حمام وجود نداشت و ما برای استحمام به محله باغ فیض می‌رفتیم.»
این هم‌محله‌ای قدیمی که به خوبی تغییر و تحول منطقه را به یاد دارد، درباره ساخت‌وساز کوچه‌ها و خیابان‌ها در پونک جنوبی می‌گوید: «ما فقط سه کوچه داشتیم؛ شهید رجایی، شهید بهشتی و شهید غروی که در آن زمان نفت نام داشت. انتهای کوچه نفت که اکنون شهید غروی نام دارد میدانی بود که فلکه اول پونک نام داشت.
در خیابان غروی فقط یک باب مغازه وجود داشت. از سال 1369 که بلوار سردار جنگل ساخته شد، مغازه‌ها هم کم‌کم اضافه شدند. در آن زمان چندان وسیله رفت و آمدی وجود نداشت. تا خیابان پیامبر آسفالت و از آنجا به بعد خاکی بود. از طریق فلکه صادقیه (آریاشهر) به مرکز شهر می‌رفتیم. میدانی در پونک به نام فلکه اول جنوبی وجود داشت که با تأسیس بلوار اشرفی اصفهانی در سال 1368 این فلکه را برداشتند.»
از گذشته تا امروز
پونک از روستا‌های بزرگ تهران به شمار می‌رفته که از فرحزاد تا باغ فیض در جنوب و سعادت‌آباد در شرق و کن در غرب گسترده بوده است. هسته اولیه شکل‌گیری پونک، دهِ پونک بوده که هم اکنون در بین بزرگراه‌های اشرفی اصفهانی، آبشناسان و رودخانه محصور است. به‌طور دقیق‌تر، حدفاصل بین کوچه‌های پونه و امامزاده عین علی و زین علی هسته اولیه ده پونک قرار داشته است. تا قبل از دهه 1330 جاده‌ای که از صادقیه کنونی آغاز می‌شد، از کنار این ده می‌گذشت و بعد از عبور از پونک تا سه‌راه فرحزاد ادامه داشت.
ستوده در جغرافیای تاریخی شمیران می‌نویسد: «پونک دارای سه مسجد، یک حمام، یک سنگ آسیاب، یک در تکیه و یک دکان بوده که دو قلعه هم از قدیم در آن به یادگار مانده است.» این روستای کهن از دهه 1330 مورد ساخت‌وساز شهری قرار گرفت و تعاونی‌های مسکن ادارات و سازمان‌های مختلف مثل تعاونی‌های شرکت گاز، شرکت نفت و شرکت راه‌آهن در شکل‌گیری این محله نقش بسزایی بر عهده گرفتند.
با واگذاری زمین‌های پونک بزرگ به کارمندان شرکت‌ها و مؤسسه‌های دولتی شهرسازی هم به موازات آن رونق گرفت و در تقسیم‌بندی جدید شهری بخش‌های مختلف آن هر یک تبدیل به محله‌ای مجزا شد، به‌طوری که امروزه بخش‌های گوناگون آن خود محله‌ای مجزا هستند مثل پونک، ایوانک، درختی و آسمان، پونک شمالی، پونک جنوبی، مرادآباد، محله شاهین و شهرک المهدی (عج) و حتی جنت‌آباد.
در ابتدای ساخت‌وساز در محله پونک جنوبی که یکی از چند محله مجزا شده از پونک بزرگ بود امکانات و خدمات شهری چنان کم بود که ساکنان اولیه آن از فرط مشکلات، آن روز‌ها را به خوبی به یاد دارند. حسن مشکانی که یکی از قدیمی‌ترین ساکنان این محله به شمار می‌رود، آن روز‌ها و مشکلاتش را چنان به یاد دارد که‌گویی همین دیروز بوده است.
همان‌طور که با او در کوچه‌ها و پس کوچه‌های پونک جنوبی قدم می‌زدم با گذر از مقابل ساختمان‌ها و مراکز اداری و تجاری محله سر حرف دلش باز شد و با یادآوری آن روز‌ها گفت: «در این منطقه درمانگاهی وجود نداشت و فقط سال 1374 درمانگاه، ولی عصر (عج) در سردارجنگل تأسیس شد. تا قبل از آن مردم برای درمان نزد دکتری به نام بهمن یوسفی می‌رفتند. نخستین مدارس در ابتدای دهه 70 تأسیس شدند و تا قبل از آن بچه‌هایمان را در باغ فیض به مدرسه می‌بردیم. نخستین مدرسه‌ای که در این محله تأسیس شد مدرسه 13 آبان بود.»
با گذشتن از کنار یکی از قدیمی‌ترین ساختمان‌های محله از او درباره آن پرسیدم: «از ساختمان‌های قدیمی محله می‌توان به ساختمان چای گلستان اشاره کرد که در خیابان حیدری مقدم قرار دارد و از قدیم عده‌ای در آن کار می‌کردند. خیابان حیدری مقدم در قدیم بیشه نام داشت. تا قبل از سال 1375 در این منطقه ساخت‌وساز نبود به دلیل اینکه بیشتر خانه‌ها و املاک سند نداشتند و اکثر ساختمان‌ها بین سال‌های 79 تا 86 ساخته شدند.»
شبی که گرگ‌ها به من حمله کردند
در حالی که با حسن مشکانی به راحتی در خیابان قدم می‌زدم ناگهان خاطره‌ای به یاد او آمد که شنیدنش خالی از لطف نبود. او که گذشته‌های سخت این محله را با پوست و استخوان خود لمس کرده از اینکه امروزه با محله‌ای متفاوت روبه‌روست اظهار شادمانی کرد و گفت: «در قدیم در سردار جنگل رودخانه‌ای بود که وقتی باران می‌بارید عبور از آن بسیار سخت می‌شد به گونه‌ای که زنان و کودکان توان عبور از آن را نداشتند و مردان، کودکان و زنان را از آن عبور می‌دادند.
حتی یک بار به علت بارش باران و سیلی که سرازیر شده بود مردی همراه با فرزندش به رودخانه افتاد و ناپدید شد. یک بار هم که پسر بزرگم برای درس خواندن به خانه دوستش رفته بود برف شدیدی شروع به باریدن کرد. پسرم تا ساعت 11شب به خانه بازنگشت و من به علت نگرانی زیاد چکمه و لباس پوشیدم و به دنبال او، در حالی که محل دقیق خانه دوست وی را هم نمی‌دانستم از خانه بیرون زدم. خانه او در ایران زمین شمالی باغ علایی بود و در آن جا در هر 100متر یک خانه وجود داشت.
شدت بارش برف آنقدر زیاد بود که برف از بالای چکمه‌ام به درون آن می‌ریخت و حتی سگ‌ها و گرگ‌ها به من حمله کردند. پس از چند ساعت و کوبیدن در چندین خانه عاقبت در حالی که موفق به یافتن او شدم به خانه بازگشتم.»
با شنیدن این خاطره از هم‌محله ایمان که با صبوری روز‌های دشوار آن را تحمل کرده بود تا امروزه دوران توسعه آن را ببیند. با خودم فکر کردم که ما ساکنان امروز پونک جنوبی باید مدیون آن‌هایی باشیم که بیابان‌های این محله را تحمل کردند تا امروز خیابان‌های پر زرق و برق در آن ساخته شود و رنگ و بوی شهری با خدمات‌ریز و درشت بگیرد.
داشته‌ها و نداشته‌های محله پونک
با گسترش شهرنشینی و ساخت‌وساز، پونک جنوبی که تنها یکی از چند محله مجزا شده از پونک بزرگ بود، دارای امکانات بیشتری شد به‌طوری که در گزارش عملکرد معاونت امور فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران آمده، امروزه تعداد مراکز خدماتی موجود در محله پونک جنوبی به شرح زیر است: 23 مرکز اداری، 1 مرکز فرهنگی، مذهبی، 13 مرکز بهداشتی درمانی، 29 واحد آموزشی (از جمله مدارس مقاطع ابتدایی، راهنمایی، دبیرستان و هنرستان، مهدکودک و حوزه علمیه و آموزشگاه‌های آزاد و...)، 16 مرکز خدمات رفاهی، 1مسجد، 5 تکیه، 1پایگاه بسیج، 1مرکز انتظامی، 1مرکز آتش‌نشانی، 1مرکز اورژانس، 2 بوستان، 3بانک، 1دفتر خدمات الکترونیک، 13مرکز ورزشی، 1درمانگاه و 4داروخانه. همچنین اماکن عمومی و شاخص این محله عبارتند از: مسجد النبی (ص)، دانشکده صنایع غذایی دانشگاه آزاد اسلامی، بوستان مهر، ایستگاه آتش‌نشانی، درمانگاه، ولی عصر (عج)، شهرک ترافیک، مجتمع تجاری بوستان، برج جام‌جم همت، دانشکده مهندسی پزشکی دانشگاه آزاد، مخابرات پیام نور، شرکت مخابرات، شرکت چای گلستان، بیمارستان مریم مقدس و شهرک میلاد.
از میان اخبار