بازگشایی بورس از نمای 8 لنز

«باشگاه اقتصاددانان» دنیای اقتصاد، در این پرونده به بررسی نظرات کارشناسان بازار سرمایه پرداخته است. برخی معتقدند حتی در شرایط بحرانی، تداوم بسته بودن بازار موجب تضعیف اعتماد و افزایش سرخوردگی سهامداران می‌شود و پیشنهاد می‌کنند با دامنه نوسان محدود، امکان بازگشایی فراهم شود تا نقدشوندگی بازار حفظ گردد. در مقابل، گروهی دیگر هشدار می‌دهند که بازگشایی بدون کاهش تنش‌ها و بازسازی اعتماد عمومی، تنها به صف‌های فروش سنگین و فشار روانی بیشتر بر سهامداران منجر خواهد شد. در این میان، برخی نیز بر ضرورت طراحی یک بسته حمایتی جامع تأکید دارند؛ بسته‌ای که بتواند ریسک‌های موجود را تعدیل کرده و حمایت مؤثری از سهامداران خرد و حقیقی‌ها به عمل آورد.

تشنج‌ها قابل کنترل است

فردین آقابزرگی*: با فرض اینکه آتش بس ادامه داشته باشد - که اکنون در جریان است و اخبار هم آن را تایید می‌کنند - شوک منفی ناشی از التهابات و فضای جنگی که در کشور حاکم بود، با حصول آتش بس کاهش یافته و مسلما اشتیاق به فروش و جو روانی منفی نسبت به حداقل سهام، به شدت کاهش پیدا می‌کند و بهبود می‌یابد. شاید اگر روزهای اول جنگ، نمادها به کار خود ادامه می‌دادند صف‌های فروش افزایش پیدا می‌کرد اما در حال حاضر با فرض اینکه این آتش بس ادامه داشته باشه، در آن روزها اشتیاق به فروش افزایش می‌یابد و بدبینی حاکم شده منجر می‌شود مردم تصور کنند که ممکن است حتی نتوانند اصل پول خود را برداشت کنند. با این همه پس از برقراری آتش‌بس و بعد از یک روز کاری، بعد این جو منفی برطرف شده و فشارهای فروش کاهش می‌یابد. این مسئله در مورد اوراق صدق می‌کند.

به نظر می‌رسد که این مسئله در مورد بازار سهام هم صدق می‌کند چون اساسا فضایی که تحت تاثیر مسائل جنگی به اقتصاد کشور حاکم شده، تنها محدود به بورس نیست و بازارهای مسکن و خودرو نیز از این فضا تاثیر گرفته‌اند. همچنین تجارت داخلی و تجارت خارجی یا حتی بازارهای ارز و طلا هم تحت تاثیر اخبار جنگ قرار گرفتند. به همین دلیل هم طبیعی است ریسک سیستماتیک، شامل حال بازار سرمایه نیز شود. با این همه، بازار سرمایه نسبت به بقیه بازارها، واکنش مساعدتری نشان داد چراکه همان طور که پیش‌تر گفته شد، در این بازار افت P/E محسوس بوده است. افزایش درآمد حاصل از فروش شرکت‌های صادرات‌محور به دلیل کاهش فاصله ارز دولتی و ارز آزاد و همچنین بیش‌برآورد بازار سرمایه نسبت به سایر بازارها، منجر به این مزیت شده است. به نظر می‌رسد که بورس از حیث مقایسه بازار مناسب‌تری نسبت به بازارهای موازی دیگر است اما چون این بازار نقدشونده است، ممکن است که در معرض تصمیمات هیجانی هم قرار بگیرد و ممکن است این اتفاق تحت تاثیر مسائل نظامی و فشار فروش افزایش پیدا کند.

تحلیل‌ها نشان می‌دهد که بازار در بدترین حالت خود، یک روز فشار فروش داشته باشد و این فشار با اتکا به منابعی که بازارگردان تزریق می‌کند، قابل کنترل و مدیریت است و حتما متعادل خواهد شد.

* کارشناس بازار سرمایه

بازار تشنه شفافیت

سعید داستان*: اگر قرار باشد آینده بازار سرمایه را پیش‌بینی و تحلیل کنیم، ابتدا لازم است که وضعیت فعلی کشور را بررسی کرد. بازار درآمد ثابت به‌کمک حمایت‌های مطلوب سیاست‌گذار وضعیت خوبی دارد؛ البته میزان سود روزشمار این بازار در این چند روش کاهش یافت. بازار کالایی نیز به دلیل آن که محصولاتی را عرضه می‌کرد که مصرف‌کننده در زمان جنگ نیز به آن‌ها احتیاج داشت به کار و فعالیت خود ادامه داد. این امر به‌ویژه درباره کالاهایی که خریداران آن‌ها مشتریان داخلی بودند، صدق می‌کرد و معاملات این بازارها برقرار بود. این بدان معنا است که سطح معامله‌ها کاهش یافت اما مطلقا متوقف نشد.

با توجه به اینکه هدف حملات در طول این جنگ، اقتصادی نبود، امورات اقتصادی به شکل نزولی در حال انجام بود. با این همه، درآمد ثابت کسب‌وکارها در این چند روز کاهش یافت و احتمالا این امر اثر خود را بر بازارها به شکل کوتاه‌مدت خواهد گذاشت. چنانچه هدف توضیح شرایط آینده بازارهای گوناگون باشد، باید ابتدا به چند سوال پاسخ داد؛ مهم‌ترین این پرسش‌ها عبارت از این است که آیا مذاکرات ادامه خواهد داشت یا این طور نیست. اساسا هنوز کسی نمی‌داند که دلیل اصلی برقراری آتش‌بس به چه دلیل است و به همین دلیل فقدان قطعیت‌ها افزایش یافته و به نظر می‌رسد بازدارندگی‌ها نیز کاهش یافته است.

این در حالی است که کارت‌های بازی کشور در عرصه بین‌المللی نیز به‌شدت کاهش یافته است و تازه، همچنان خطر مکانیزم ماشه و نقض آتش‌بس وجود دارد. سیاست‌گذار باید حتما پاسخ این سوالات را شفاف و واضح به فعالان بازار سرمایه ارائه دهد تا بتوان تحلیل دقیقی از شرایط این بازار ارائه داد.

در غیر این صورت، با توجه به شرایط فعلی و پرونده‌های باز مسئله هسته‌ای، به نظر می‌رسد بازار واکنش کاهش شدیدی نشان می‌دهد. البته ممکن است که سیاست‌گذار دامنه را محدود کند، اما در این حالت دامنه به شکل فرسایشی و به‌تدریج کاهش می‌یابد. به هرحال، لازم است که سیاست‌گذار از بازار حمایت کرده و به پرسش‌های بی‌پاسخ، جواب متقنی دهد.

* کارشناس بازار سرمایه

مدیریت بحران در بورس

مهدی رباطی*: در شرایط ژئوپلیتیک جنگی، بازگشایی بازار با دامنه مثبت و منفی سه درصد، حتی با محدودیت می‌توانست پیامدهای پرریسک و خسارت‌زایی داشته باشد.

در چنین وضعیتی، فقدان قطعیت در سطح کلان، افزایش ریسک سیستماتیک و رفتارهای هیجانی سرمایه‌گذاران به اوج می‌رسد. بازگشایی بازار در آن فضا بدون بازسازی حداقلی اعتماد عمومی، منجر به فشار فروش، افت شدید شاخص و فرار سرمایه حقیقی‌ها می‌شد؛ به‌ویژه آنکه در تجربه‌های پیشین، واکنش بازار به تحولات امنیتی بسیار سریع و احساسی بود و دولت و بورس هم برنامه‌ای برای حمایت از بازار نداشته‌اند. اما حال وضعیت تغییر کرده است و آتش‌بس بین دو کشور برقرار است.

بهترین تصمیم برای بازار سرمایه، تداوم بازار، اطلاع‌رسانی شفاف، تدوین گزارش‌های تحلیلی رسمی و آماده‌سازی فضای روانی برای بازگشایی تدریجی است چراکه بازار سرمایه نیاز به زمان برای هضم ریسک سیاسی و بازسازی اعتماد دارد، نه اقدام شتاب‌زده.

* کارشناس ارشد بازار سرمایه

منطق بازار

محمد نوربخش*: با توجه به ابهامات در خصوص تداوم وضعیت بحرانی و شرایط جنگی در کشور، هرگونه تصمیم برای بازگشایی بازار سرمایه در شرایط فعلی، فاقد منطق است. تا زمانی که چشم‌انداز مشخصی برای جنگ روشن نشده است و فضای عمومی کشور ملتهب است، بازگشایی بورس نه‌تنها می‌تواند ریسک‌های بیشتری را به بازار تحمیل کند، بلکه ممکن است منجر به تشدید صف‌های فروش شود.

به‌ویژه اگر این بازگشایی با دامنه نوسان محدود انجام شود، احتمال قفل شدن بازار در صف فروش بسیار بالاست. موضوعی که نه‌تنها به نفع سهام‌داران خرد نیست، بلکه ریسک‌های زیادی برای فضای اقتصاد کلان و سرمایه‌گذاری در کشور دارد. از این رو، تا زمانی که شرایط موجود برطرف نشده‌، تصمیم منطقی، ادامه تعطیلی بازار تا بازگشت ثبات نسبی خواهد بود.

* کارشناس ارشد بازار سرمایه

بازار سهام در سایه تنش‌ها

مبینا بنی‌اسدی*: تجاوز نظامی اسراییل به خاک ایران، هر روز ابعاد گوناگونی به خود می‌گیرد. ایران در روزهای گذشته شاهد حمله آمریکا به مواضع هسته‌ای کشور و آتش‌بس بوده است. به نظر می‌رسد تا زمانی که نشانه‌ای از کاهش تنش‌ها مشاهده نشده بود و آتش‌بس احتمالی اتفاق نیافتاده، بهتر بود بازار سرمایه بسته بماند اما حال که آتش‌بس اعلام شده، بازگشایی مجدد بورس منطقی به نظر می‌رسد. در شرایط جنگی، فعالان بازارهای مالی دچار واکنش‌های غیرمنطقی و احساسی می‌شوند و ممکن است صف فروش ایجاد کنند چراکه آینده قابل پیش‌بینی نیست و افراد هر لحظه شاهد تحولات سیاسی و نظامی متنوعی هستند؛ اما حال آتش‌بس شده و بازگشایی بورس هم منطقی به نظر می‌آید.

* فعال بازار سرمایه

کارنامه بورس در 12 روز جنگ

پیام الیاس کردی*: ابتدا باید به دو نکته توجه داشت؛ اول اینکه در هیچ نقطه از جهان در زمان جنگ و تنش بین دو کشور، بازار سرمایه به فعالیت خود ادامه نمی‌دهد. بنابراین تعطیل بودن بورس در چند روز جنگ، امری طبیعی تلقی می‌شود و به نظر می‌رسد ایران هم این مهم را دریافته است چراکه شورای عالی بورس چنین عمل کرد. کارشناسان بازار سرمایه نیز از این تصمیم استقبال کردند چراکه در زمان تنش و درگیری، نباید به فعالیت در بورس ادامه داد. از سوی دیگر، از روز یکشنبه که صندوق‌های درآمد ثابت، معاملات خود را شروع کردند فشار فروش نیز افزایش یافت چراکه خطر ریسک و درگیری، فشار فروش را به شکل طبیعی افزایش داد؛ اما این فشار به تدریج کاهش یافت و در روز آخر که مصادف با روز آتش‌بس، بود، بازار فشار فروش نداشت و فشار فروش، تبدیل به جریان ورود پول شده و حدود هزار میلیارد تومان به صندوق‌های درآمد ثابت تزریق شد. بازار سرمایه، عملا یک هفته تعطیل بود و کشور هم حدود 11 روز در حال جنگ با اسراییل بود. به همین دلیل هم مردم به سرمایه و پول خود دسترسی نداشتند. به نظر می‌رسد چنانچه شرایط کشور آرام باشد و آتش‌بس ادامه یابد، ابتدا فشار فروش به دلیل نیاز مردم به نقدینگی افزایش یابد اما پس از آن، این شرایط تغییر کند. بخش دیگری از فشار فروش هم ناشی از آن است که احتمالا مردم شک و شبهه‌هایی داشته باشند و نتوانند پاسخی برای پرسش‌های خود پیدا کنند، به همین دلیل هم اقدام به فروش سهم خود می‌کنند؛ بنابراین واکنش منفی بازار طبیعی است. البته حمایت‌های صندوق توسعه یا حمایت‌های حقوقی و دولتی، می‌توانند اثر منفی این واکنش‌ها را کاهش دهند. بورس ایران، یک بورس دولتی است و به نظر می‌رسد اگر شرایط عادی شود، فشار فروش هم کاهش می‌یابد و تبدیل به فشار خرید می‌شود و افراد بیشتری به مناسبات وضعیت آرام کشور، حاضر به فعالیت در بازار سهام و سرمایه‌گذاری در آن می‌شوند.

اگر به واکنش‌های بازار سرمایه و بازار ارز توجه شود، می‌توان دریافت که رفتار بازار سهام، دقیقا رفتار معکوس بازار ارز است. همان طور که بازار ارز صعودی بود اما با خبر آتش‌بس دوباره نزولی شد و چنانچه شرایط پایدار شود، به سمت پایدار بودن هم پیش می‌رود.

* کارشناس بازار سرمای