باشگاه‌های ورزشی؛ سنگرهای خاموش خوزستان در برابر آسیب‌های اجتماعی

در روزگاری که شاخص‌های آسیب‌های اجتماعی در خوزستان رو به افزایش است، یک ظرفیت مهم و اثربخش در دل استان، کمتر از اندازه نقش خود دیده می‌شود: باشگاه‌های ورزشی به‌ویژه باشگاه های بدنسازی، این مجموعه‌ها از سالن‌های بزرگ شهری تا باشگاه‌های کوچک محلی سال‌هاست بدون ادعا، نقشی را ایفا می‌کنند که بسیاری از برنامه‌های رسمی تنها درباره‌اش سخن گفته‌اند.

باشگاه؛ پناهگاه اجتماعی جوان خوزستانی ورزش برای بسیاری، به معنی مدال، مسابقه و رتبه‌بندی است؛ اما در خوزستان، پیش از آنکه «رقابت» معنا داشته باشد، «پناه» است. نوجوان و جوانی که درگیر فشار اقتصادی، مشکلات خانوادگی، بیکاری یا تنش‌های اجتماعی است، در باشگاه نه‌فقط تمرین می‌کند، بلکه احساس امنیت پیدا می‌کند، روابط سالم اجتماعی می‌سازد، هویت فردی‌اش شکل می‌گیرد وامید به آینده در او تقویت می‌شود. براساس نتایج مجموعه‌ای از پژوهش‌های بین‌المللی در حوزه رفتارهای پرخطر نوجوانان، فعالیت بدنی و مشارکت در برنامه‌های ورزشی می‌تواند یکی از عوامل محافظتی مهم در کاهش احتمال گرایش نوجوانان به آسیب‌های اجتماعی از جمله مصرف مواد باشد. مطالعات مختلف نشان داده‌اند که ورزش با تقویت سلامت روان، افزایش تاب‌آوری، فراهم‌کردن شبکه‌های ارتباطی سالم و ایجاد حس هویت و تعلق، نقش مؤثری در دور نگه‌داشتن نوجوانان از محیط‌های پرخطر دارد. اگرچه شدت این تأثیر در تحقیقات مختلف متفاوت گزارش شده، اما اجماع علمی بر این است که ورزش می‌تواند به‌عنوان بخشی از برنامه‌های پیشگیری اجتماعی مورد استفاده قرار گیرد. تجربه‌های موفق؛ از اروپا تا استان‌های دیگر ایران سرمایه‌گذاری روی باشگاه‌های محلی در بسیاری از کشورها به‌عنوان یک «ابزار رسمی پیشگیری اجتماعی» شناخته می‌شود. برای مثال براساس نتایج مجموعه‌ای از پژوهش‌های بین‌المللی در حوزه رفتارهای پرخطر نوجوانان، فعالیت بدنی و مشارکت در برنامه‌های ورزشی می‌تواند یکی از عوامل محافظتی مهم در کاهش احتمال گرایش نوجوانان به آسیب‌های اجتماعی از جمله مصرف مواد باشد. مطالعات مختلف نشان داده‌اند که ورزش با تقویت سلامت روان، افزایش تاب‌آوری، فراهم‌کردن شبکه‌های ارتباطی سالم و ایجاد حس هویت و تعلق، نقش مؤثری در دور نگه‌داشتن نوجوانان از محیط‌های پرخطر دارد. اگرچه شدت این تأثیر در تحقیقات مختلف متفاوت گزارش شده، اما اجماع علمی بر این است که ورزش می‌تواند به‌عنوان بخشی از برنامه‌های پیشگیری اجتماعی مورد استفاده قرار گیرد. براساس مجموعه‌ای از پژوهش‌های معتبر بین‌المللی در حوزه سلامت روان نوجوانان، ازجمله گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت و مطالعات انجام‌شده در کانادا، مشارکت منظم در فعالیت‌های بدنی و ورزشی به‌طور معناداری با کاهش علائم افسردگی، اضطراب و رفتارهای پرخطر در میان نوجوانان مرتبط است. مرورهای علمی منتشرشده در نشریات معتبر مانند Journal of Adolescent Health و BMJ Open نیز نشان می‌دهند نوجوانانی که دست‌کم چند بار در هفته در فعالیت ورزشی شرکت می‌کنند، از نظر روانی پایدارتر بوده و کمتر در معرض مشکلات رفتاری قرار می‌گیرند. این یافته‌ها اگرچه درصد ثابت و یکسانی را گزارش نمی‌کنند، اما در مجموع بر نقش تعیین‌کننده ورزش در بهبود سلامت روان و کاهش آسیب‌های اجتماعی نوجوانان تأکید دارند در داخل کشور نیز نمونه‌های موفق وجود دارد براساس ارزیابی‌های میدانی و گزارش‌های منتشرشده از سوی اداره‌کل ورزش و جوانان گلستان، اجرای برنامه‌های محله‌محور و حمایت از باشگاه‌های کوچک ورزشی در سال‌های اخیر به بهبود شرایط اجتماعی نوجوانان در برخی مناطق استان کمک کرده است. مسئولان حوزه اجتماعی نیز تأکید دارند که تقویت فعالیت‌های ورزشی محلات، یکی از عوامل مؤثر در کاهش بروز رفتارهای پرخطر در میان نوجوانان بوده و هم‌راستا با سیاست‌های پیشگیرانه استان ارزیابی می‌شود. همچنین براساس گزارش‌های میدانی و ارزیابی‌های مسئولان ورزش استان یزد، توسعه زیرساخت‌ها و افزایش تعداد سالن‌های ورزشی خصوصی در سال‌های اخیر نقش مهمی در جذب نوجوانان به فعالیت‌های بدنی داشته است. کارشناسان حوزه اجتماعی نیز معتقدند که گسترش دسترسی نوجوانان به فضاهای ورزشی، به‌ویژه در محله‌ها، در کاهش آسیب‌های رفتاری و پرونده‌های مرتبط با این گروه سنی تأثیرگذار بوده و هم‌راستا با سیاست‌های پیشگیرانه استان ارزیابی می‌شود. این داده‌ها یک پیام واحد دارند، باشگاه، نه هزینه؛ بلکه سرمایه‌گذاری اجتماعی است. چالش‌هایی که باشگاه‌های خوزستان را به حاشیه رانده است با وجود نقش مثبت و قابل‌سنجش باشگاه‌ها در کاهش آسیب‌های اجتماعی، مجموعه‌های ورزشی استان درگیر دشواری‌های فرساینده‌اند مثل کمبود سالن‌های استاندارد، اولویت نداشتن رشته‌های پرمخاطب، نگاه درآمدی صرف به فعالیت ورزشی، نبود حمایت برای باشگاه‌های محلی و سخت‌گیری‌های اداری و مالی فراتر از توان باشگاه‌داران. این چالش‌ها در شرایطی رخ می‌دهد که براساس هشدارهای مطرح‌شده از سوی کارشناسان سلامت روان و گزارش‌های منتشرشده از وزارت بهداشت در سال‌های اخیر، خوزستان در برخی شاخص‌های مرتبط با افسردگی، اضطراب و آسیب‌های اجتماعی نیازمند توجه جدی‌تر است. مجموعه این داده‌ها نشان می‌دهد که کاهش حمایت از باشگاه‌های ورزشی، در عمل به معنای نادیده‌گرفتن یکی از اصلی‌ترین خطوط پیشگیری اجتماعی در استان است. مربیانی که بدون تریبون، بیشترین اثر را دارند در هر محله خوزستان، می‌توان مربیانی را یافت که بدون امکانات ویژه، تنها با اعتبار انسانی و نفوذ اجتماعی خود، نوجوانان را از مسیر آسیب دور کرده‌اند. این چهره‌ها در رسانه‌ها دیده نمی‌شوند، نامشان در بنرها نمی‌آید، اما اثرشان از بسیاری از برنامه‌های اداری ملموس‌تر است. بر پایه مجموعه‌ای از پژوهش‌های دانشگاهی در حوزه تربیت‌بدنی و روان‌شناسی اجتماعی، حضور مستمر نوجوانان در فعالیت‌های ورزشی و محیط باشگاهی با کاهش عوامل خطری مانند افت تحصیلی، انزوای اجتماعی و گرایش به رفتارهای پرخطر همراه دانسته می‌شود. این یافته‌ها نشان می‌دهد نقش مربیان و باشگاه‌ها تنها در تربیت جسمانی خلاصه نمی‌شود، بلکه بخشی از ساختار حمایتی و پیشگیرانه جامعه را تشکیل می‌دهد. ورزش در خوزستان فقط ورزش نیست خوزستان بیش از هر استان دیگری، نیازمند نگاه اجتماعی به ورزش است. باشگاه‌ها باید حفظ شوند، حمایت شوند، توسعه یابند، و به رسمیت شناخته شوند. باشگاه یک دیوار آجری نیست؛ یک دیوار دفاعی مقابل آسیب است. ورزش در خوزستان فقط فعالیت بدنی نیست؛ ورزش‌امید است. و هیچ سرمایه‌ای برای این استان، گران‌بهاتر ازامید نسل جوان نیست.