با این پای لنگ نمی توان پرید!

از طرفی تامین غذا یا به بیان بهتر تامین امنیت غذایی در جوامع بشری به حدی حائز اهمیت است که به خطر افتادن آن می تواند زمینه ساز بزرگترین جنگ ها میان جوامع باشد. در این میان رشد جمعیت توسعه کشاورزی را به یکی از مقوله های مهم توسعه ای تبدیل کرده است چرا که با افزایش جمعیت میزان مصرف نیز افزایش می یابد و تامین امنیت غذایی در چنین شرایطی نیازمند برنامه ریزی در حوزه اشتغال و اقتصاد مبتنی بر کشاورزی است و در این مسیر لاجرم جهش در کشاورزی بر پایه یافته های علمی و تحقیقاتی به یک ضرورت اجتناب ناپذیر تبدیل می شود.

از کشاورزی مدرن به عنوان چرخ دنده های جهش تولید یاد می شود و لازمه تحقق واقعی آن فاصله گیری از کشاورزی سنتی و رسیدن به خودکفایی برای حفظ امنیت غذایی بویژه خودکفایی در تولید محصولات استراتژیک و از همه مهمتر بهره‌گیری از شیوه‌های علمی و فناورانه است.

تولید به مثابه یک زنجیره است که نخستین حلقه آن را تولید کننده شکل می دهد و نهایتا به مصرف کننده ختم می‌شود و شکننده بودن یکی از حلقه ها زنجیره تولید را مختل می‌کند.

یک کشاورز بخش نوبران ساوه استفاده از دانش روز دنیا، حذف بروکراسی اداری، رفع موانع تولید، اعطای تسهیلات و مشوقات به تولیدکنندگان بخش کشاورزی، نوسازی ماشین آلات کشاورزی و بهبود زیرساخت‌های حمل و نقلی جهت صادرات را از مهمترین زیرساخت‌های حوزه کشاورزی برای جهش و شتاب در تولید می داند.

"احمدعلی رضایی" به فاصله معنادار بین کشاورزی سنتی با تولید محصولات کشاورزی منطبق بر اصول علمی، دانش روز و سیستم‌های نوین در ایران اشاره کرد و افزود: براساس آمار منتشر شده سالانه بالغ بر 130 میلیون تن انواع محصولات کشاورزی در ایران تولید می‌شود و لازمه جهش در حوزه کشاورزی بهره‌گیری از دانش روز براساس آخرین یافته‌های علمی است که در این میان باید از ظرفیت شرکت های دانش بنیان استفاده کرد.

زیر یک سقف تصمیم واحد بگیرید

وی حذف موانع تولید و بروکراسی اداری را موجب تسهیل در امور مربوط به کشاورزی دانست و افزود: برخی قوانین ناکارآمد و صدور دستورالعمل‌های سلیقه‌ای ضمن ایجاد بروکراسی اداری از سرعت توسعه در این بخش می‌کاهد و از مجموعه های تصمیم گیر انتظار می‌رود برای جهش در کشاورزی زیر یک سقف تصمیم واحد بگیرند تا ضمن ایجاد شتاب تولید کشاورزی از هدررفت سرمایه نیز جلوگیری شود.

رضایی به مشکلات بیمه‌ای محصولات کشاورزی نیز اشاره کرد و افزود: همه ساله بر اثر وقوع بلایا و مخاطرات طبیعی خسارت زیادی به محصولات کشاورزی وارد می‌شود که فقط شامل یک محصول یا یک فصل نیست بلکه در تمام فصول سال بلایای طبیعی نظیر سرمازدگی، سیل، تگرگ و... بخش اعظمی از تولیدات کشاورزی را از بین می‌برد و علاوه بر بروز خسارت اقتصادی، موجب کاهش انگیزه و رغبت کشاورزان و باغداران برای توسعه کشت محصولات باغی و زراعی می شود.

گوجه سبز و زردآلو را بیمه نمی کنند!

وی به بارش شدید باران و تگرگ بهار امسال در ساوه اشاره کرد و افزود: براساس اعلام جهادکشاورزی بارش تگرگ به 800 هکتار از باغات زردآلو، گوجه سبز، بادام و... به میزان 80 میلیارد تومان خسارت وارد کرد و در شرایط کرونایی ضربه سنگینی به اقتصاد و معیشت باغداران وارد شد.

وی افزود: متاسفانه محصولاتی نظیر گوجه سبز و زردآلو تحت حمایت بیمه محصولات کشاورزی قرار نمی گیرد و در صورت بروز خسارت هیچ حمایتی هم انجام نمی شود که یکی از خلاءهای قانونی در حوزه بیمه ای است. کشاورز اگر درآمد لازم را از فعالیت خود در حوزه باغی و زراعی بدست آورد قطعا انگیزه بیشتری برای توسعه کشت و کار خواهد داشت و نتیجه تقویت انگیزه و تمایل برای برنامه های توسعه ای، جهش در تولید خواهد بود.

بیمه محصولات کشاورزی مطابق با ارزش واقعی محصولات نیست

این کشاورز متضرر از بارش تگرگ و وقوع سیل در ساوه در عین حال یادآور شد که متاسفانه هیچ محصول کشاورزی بیمه واقعی ندارد و بیمه گذاران با ارزش واقعی محصولات کشاورزی تولیدات کشاورزان را بیمه نمی‌کنند، چرا که برای بیمه گذار توجیه و صرفه اقتصادی وجود ندارد و همین عامل موجب خواهد شد که تولیدکنندگان و کشاورزان همواره با ریسک مواجه باشند و قدرت رقابت و جهش در تولید از آنان سلب می‌شود.

زیرساخت های معیوب / ضرورت هدایت، حمایت و نظارت

یک کشاورز بخش خرقان شهرستان زرندیه نیز به نامناسب بودن زیرساخت‌های حمل‌ونقل محصولات کشاورزی و فرسودگی ماشین آلات به عنوان مانعی در برابر جهش تولید اشاره کرد و افزود: تجهیز و نوسازی اراضی و باغات کشاورزی با استفاده از فناورهای نوین مکانیزه منجر به افزایش بهره وری شده و جهش در تولید ایجاد خواهد کرد.

حسین بیرامی با تاکید بر اینکه جهش تولید در حوزه کشاورزی مبتنی بر عملیاتی شدن سه رکن، هدایت، حمایت و نظارت است که بخش اعظمی از تحقق آن بر دوش دولت است، تصریح کرد: وزارت جهادکشاورزی دو راهبرد کاهش واردات به منظور صرفه جویی ارزی و توسعه صادرات محصولات برای جایگزین کردن ارز حاصل از صادرات نفت را از جمله برنامه های پیش روی خود برای تحقق شعار سال با عنوان جهش تولید عنوان کرده است.

وی با اشاره به اینکه جهش تولید منحصر به صنعت نیست و بخش کشاورزی را نیز شامل می شود، افزود: متاسفانه هر وقت صحبت از تولید می شود ظرفیت و امکانات کشور در حوزه صنعت هزینه می شود که بسیار خوب است، اما غفلت از کشاورزی و تولید در این حوزه خطای نابخشودنی است.

بیرامی با تاکید بر اینکه کشاورزی با امنیت غذایی گره خورده است و به مراتب از صنعت اهمیت بالاتری دارد، گفت: برخورداری از نیروی انسانی و کشاورزان توانمند و متعهد، اراضی مستعد، اقلیم مناسب و آب کافی، امکان تولید محصولات زراعی، دامی، گلخانه‌ای و باغی را دو چندان می کند به شرط آنکه زیرساخت ها و حمایت دولت نیز دو چندان شود.

درآمد صادرات کشاورزی جایگزین خوبی برای درآمد نفتی

وی از دولت خواست تا در سال جهش تولید تمام قد در خدمت کشاورزان باشد و افزود: با حمایت دولت و تدبیر لازم می توان بخش اعظمی از محصولات کشاورزی را صادر کرد و ضمن تقویت توان رقابت پذیری، درآمد حاصله از صادرات جایگزین صادرات نفتی در شرایطی شود که قیمت نفت به کمترین میزان خود رسیده است.

به گفته این کشاورز خرقانی، تامین به موقع نهاده‌های تولید، تسهیل در صدور مجوزها، ایجاد فضای صادرات برای تولیدکنندگان، حمایت و همکاری همه جانبه از سوی سیستم بانکی با اعطای تسهیلات با نرخ پائین و تضامین آسان، ارائه الگوی کشت مناسب از سوی کارشناسان، اجرای صحیح قانون خرید تضمینی و استفاده بهینه از ظرفیت تشکل‌های کشاورزی از جمله مولفه های اصلی جهش تولید در بخش کشاورزی است.

وی به کشت محصولات جایگزین با نیاز آبی بالا و توجیه اقتصادی اشاره کرد و افزود: تولید محصولات استراتژیک و جایگزین تولیدات غیرضروری ضمن افزایش تنوع در تولید، موجب صرفه جویی و مصرف بهینه منابع آبی خواهد شد که خود عامل مهمی در راستای جهش متوازن تولید است.

بیرامی با تاکید بر اینکه متاسفانه الگوی کشت مدونی در کشور وجود ندارد و اگر هم باشد علمی و عملیاتی نیست، تصریح کرد: اتفاقات تلخی که اخیرا در حوزه تولید پیاز، گوجه فرنگی، مرغ و... بوجود آمد نتیجه نبود الگوی کشت بود.

وی مفهوم الگوی کشت را تولید محصولی متناسب با شرایط آب و هوایی، اقلیم جغرافیایی و مهندسی در تولید، با تاکید بر تقسیم بازار کار بین کشاورزان دانست و افزود: در برخی نقاط کشور ظرفیت تولید بسیاری از محصولات کشاورزی وجود دارد اما به دلیل ناآگاهی و نبود دانش روز و در سایه عدم انجام تحقیقات علمی و پژوهشی ظرفیت های کشاورزی نادیده گرفته می شود در حالی که می توان با استفاده از تمامی ظرفیت ها و نیروی انسانی ماهر و توانمند، ایران را به قطب کشاورزی جهان با تولید انواع محصولات متناسب با ذائقه مردم دنیا تبدیل کرد و با صادرات این محصولات طعم واقعی جهش تولید را چشید.

آموزش و ترویج زیربنای بهره‌وری در کشاورزی

درهمین رابطه دکتر جعفر خوشروزاده که در کنار تحصیلات اکادمیک خود در رشته تکنولوژی‌های ارتباطی، مطالعاتی در حوزه توسعه روستایی و کشاورزی داشته است، آموزش و ترویج را زیربنای بهبود بهره‌وری و ارتقای کمیت و کیفیت محصولات کشاورزی دانست و گفت: در گذشته ترویج و آموزش یکی از اولویت‌های نهادهای مسئول بخش کشاورزی به شمار می‌آمد، اما مدت‌هاست که برگزاری چنین آموزش‌هایی کمرنگ شده و این خود چالشی بزرگ در مسیر جهش و ارتقای عملکرد بخش کشاورزی به شمار می آید.

وی افزود: پیشنهاد می‌شود که سازمان‌های مسئول با ایجاد کانال‌های ارتباطی در فضای مجازی و رسانه‌های اجتماعی نوین با روش‌های چند رسانه‌ای چنین آموزش‌هایی را به جذاب‌ترین شکل ممکن به مخاطبان خود منتقل کنند. وقت آن رسیده که جهاد کشاورزی شهرستان‌های استان هر کدام کانال خود را در پیام رسان‌های موبایلی با عضویت تمامی کشاورزان راه‌اندازی کنند و آموزش‌ها، خبرها و برنامه‌های ترویجی خود را از این طریق به آنها منتقل کنند.

الگوی مصرف آب کشاورزی، غیراصولی، غیر علمی و فاقد توجیه

دکتر خوشروزاده با اشاره به اینکه مدیریت آب و ترویج روش‌های نوین آبیاری از دیگر راهکارهای زمینه سازی برای جهش تولید در بخش کشاورزی استان است، گفت: الگوی مصرف آب در بخش کشاورزی در کشور و استان آنچنان غیراصولی و غیر علمی و فاقد توجیه است که با توجه به جدی بودن بحران و تنش‌های آبی برخی متقاعد شده‌اند که بخش کشاورزی با الگوی موجود مصرف آب، دیگر توجیه منطقی ندارد و باید بساط آن را جمع کرد.

وی افزود: نباید تصور کرد که جهش تولید در بخش کشاورزی به معنای نابودی سفره‌های زیر زمینی آب و برداشت غیر اصولی از این منابع است، بلکه جهش تولید در این بخش باید با لحاظ کردن کشش و ظرفیت آبی استان صورت می گیرد و تنها راه رسیدن به جهش تولید در کنار مواجهه با تنش آبی موجود، اصلاح روش‌های آبیاری است که در این زمینه دولت باید متولی کار شود و تنها وعده و وعید اعطای وام و اعتبارات روی کاغذ کافی نیست.

وام های گرانقیمت مشکل نقدینگی کشاورزان را رفع نمی کند

وی یکی دیگر از مشکلات بخش کشاورزی را مشکل نقدینگی و اعتبارات دانست و گفت: متاسفانه عمده اعتباراتی که به بخش کشاورزی تعلق می‌گیرد با سود 18 درصد به بالاست و حتی وام‌هایی که در قالب صندوق توسعه و غیره به صورت کم بهره پرداخت می‌شود در صورت سررسید شدن، با سود 18 درصد از کشاورز بازپس گرفته می‌شود.

کشاورزان، کارگران بی جیره و مواجب بانکها

او با اشاره به عدم اجرای طرح استمهال سه ساله وام‌های بخش کشاورزی از ابتدای سال 1398 گفت: تنها لطفی که بانک‌ها در حق کشاورزان کردند این بود که وام ها با سود 18 درصد برای آنها تقسیط شد که در حقیقت می‌توان نام این شکل از وام دادن به بخش کشاورزی را به بردگی کشیدن کشاورزان و تبدیل آنها به کارگران بی جیره و مواجب بانک‌ها گذاشت.

وی افزود: شرایط به گونه‌ای است که کشاورزان سال به سال به بانک‌ها بدهکارتر می‌شوند و کمتر کشاورزی را می‌بینید که چند 10 میلیون بدهی به بانک نداشته باشد. این وضعیت به هیچ عنوان اجازه جهش تولید را نخواهد داد و می‌توان صدای شکسته شدن استخوان‌های کشاورزان را زیر بار فشار قسط و وام‌های سنگین شنید.

از نظر دکتر خوشروزاده مبارزه موثر با آفات و اجرای طرح‌های پیشگیرانه در زمینه کاهش آثار تخریبی بلایای طبیعی از دیگر تدابیری است که می‌تواند به تحقق شعار سال یعنی جهش تولید در بخش کشاورزی کمک کند.

کاهش خسارات کشاورزی نیازمند تدابیر موثر

او در این زمینه گفت: متاسفانه همه ساله شاهد هستیم که بخش اعظمی از دسترنج کشاورزان استان در اثر شیوع آفات شناخته شده و گاها نوظهور از بین می‌رود، در بخش بلایای طبیعی همین هفته گذشته شاهد ورود خسارت چند ده میلیاردی به محصولات کشاورزی در اثر بارش تگرگ بودیم، در حالی که در دنیا برای مقابله با بلایای طبیعی ماند تگرگ روش‌های شناخته شده‌ای از جمله استفاده از توری‌های ضد تگرگ و غیره وجود دارد و انتظار می‌رود سازمان‌های مسئول بخش کشاورزی تدابیری را در این زمینه اتخاذ کنند.

این متخصص تکنولوژی‌های ارتباطاتی از دانشگاه یو پی ام مالزی، با تاکید بر لزوم هوشمندسازی و بهره‌گیری از تکنولوژی‌های نوین از جمله اینترنت اشیا (IOT) در بخش کشاورزی، گفت: یکی دیگر از راهکارهایی که می‌تواند در بلند مدت به جهش تولید در بخش کشاورزی کمک کند بهره‌گیری از تکنولوژی‌های نوین است. امروزه در بسیاری از کشورها برای تولید محصولات کشاورزی با هزینه‌های کمتر و مصرف بهینه منابع از اینترنت اشیا استفاده می‌شود که در نوع خود روشی مقرون به صرفه به شمار می‌آید. بعلاوه در زمینه هوشمندسازی بخش کشاورزی، استفاده از تکنولوژی پهبادی و کوادکوپترها هم می‌تواند نقشی اساسی در روند ارتقاء سلامت محصول، آبیاری، سمپاشی و تجزیه و تحلیل خاک، ایفا کند.

کشاورزی نیازمند اصلاحات عالیه

به اعتقاد این کارشناس، اصلاح بذر در بخش زراعت و اصلاح نژاد در بخش دامپروری از دیگر مواردی است که باید در جهت جهش تولید در بخش کشاورزی مورد توجه بیشتر قرار گیرد.

وی در این زمینه اظهار کرد: افزایش کیفیت و اصلاح بذر گیاهان زراعی با هدف افزایش مقاومت در مقابل آفات و تنش‌های محیطی و افزایش راندمان و عملکرد محصول از جمله تدابیری است که غفلت از آن می‌تواند به عنوان یک چالش عمده در مقابل جهش تولید در بخش کشاورزی به شمار بیاید، در کنار اصلاح بذر، اصلاح نژاد دام‌های بومی با استفاده از نژادهای برتر از دیگر اقداماتی است که می‌تواند به افزایش تولید گوشت و شیر در استان کمک قابل توجهی کند.

از نظر این کارشناس، مشکل عرضه سوخت یارانه‌ای در بخش کشاورزی از دیگر موانع تحقق جهش تولید در این بخش است.

وی در این زمینه گفت: یکی از این مشکلات که اخیرا کشاورزان در استان با آن مواجه شده اند اجرای تبصره (1) ماده 28 قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی مصوب سال 1389 است که بر اساس آن جهت اجرای مصوبات ستاد مبارزه با قاچاق ارز و کالا از آبان ماه سال 1398 طرح پلاک‌گذاری ماشین آلات کشاورزی از جمله تراکتور و کمباین کشاورزان در سراسر کشور در دستور کار قرار گرفته است. در این راستا شرکت های پخش فرآورده‌های نفتی در شهرهای مختلف ملزم شده‌اند که ارائه سوخت یارانه‌ای به تراکتورها و کمباین‌های کشاورزان را منوط به پلاک‌گذاری این ادوات کنند که این موضوع کشاورزان را در زمان اوج نیاز به سوخت یارانه‌ای با مشکلات عدیده‌ای مواجه کرده و اگر تصمیمی در این زمینه اتخاذ نشود نمی‌توان انتظار جهش تولید در بخش کشاورزی را داشت.

دکتر خوشروزاده با تاکید بر اینکه ساماندهی بازار عرضه و حذف واسطه‌ها از دیگر گام‌های ضروری برای نیل به جهش تولید در بخش کشاورزی است، گفت: حذف واسطه‌ها می تواند از یک طرف با بهره‌مند کردن فعالان بخش کشاورزی از دسترنج واقعی شان انگیزه لازم برای توسعه فعالیت را در آنها تقویت کند و از سوی دیگر بازار مصرف را سرو سامان دهد و با حذف نقش واسطه‌ها قیمت‌ها را برای مصرف کننده متعادل‌تر کند.

وی در این زمینه پیشنهاد کرد که نسبت به ایجاد فروشگاه های زنجیره‌ای و هایپرمارکت‌های ویژه محصولات کشاورزی که امکان انتقال کالا از تولید به مصرف را فراهم می کند، برنامه‌ریزی لازم صورت گیرد.

ساماندهی زمین‌های خرد و یکپارچه سازی زمینه‌های زراعی، یکی دیگر از راهکارهای پیشنهادی دکتر خوشروزاده در راستای جهش تولید در بخش کشاورزی است.

وی در این زمینه گفت: قطعه قطعه شدن زمین های کشاورزی به میزان زیادی بهروه وری را در این بخش کاهش داده و از این‌رو یکپارچه‌سازی این زمین‌ها می‌تواند با سرشکن کردن هزینه‌های تولید به کاهش هدررفت آب و ساماندهی این زمین‌ها در قالب طرح‌های نوین آبیاری کمک کند.

ارتباط مستقیم جهش تولید در بخش کشاورزی با منابع و زیرساخت ها

معاون فنی و اجرایی جهادکشاورزی شهرستان ساوه نیز گفت: جهش تولید در بخش کشاورزی مستقیما با منابع و زیرساخت ها ارتباط دارد و یکی از منابع اصلی در جهش تولید محصولات کشاورزی تامین آب مورد نیاز است که خوشبختانه وضعیت منابع آبی در دوسال اخیر با بارش‌های مناسب بهبود یافته و محصولات متعددی با عملکرد بالا تولید شده است.

محمودرضا خلیلی، خاک و نور را از دیگر عوامل در تحقق جهش تولید در محصولات کشاورزی دانست و افزود: شهرستان ساوه به دلیل شرایط جغرافیایی و اقلیمی مناسب از بستر مستعدی برای کشت انواع محصولات کشاورزی برخوردار است و تولید افزون بر 70 نوع محصول باغی و زراعی این منطقه را به قطب کشاورزی استان مرکزی و کشور تبدیل کرده است.

وی افزود: برخورداری از زیرساخت‌های مناسب بویژه آب در حوزه کشاورزی موجب خواهد شد که در سال جاری یک جهش واقعی در تولید بویژه در حوزه زراعی را شاهد باشیم. به عنوان مثال قطعا سطح زیر کشت محصولات زراعی نظیر گندم و جو در سال جاری به دلیل شرایط مناسب منابع آبی تا پنج هزار هکتار افزایش خواهد یافت و عملکرد آن می تواند تا 30 درصد رشد داشته باشد.

این مقام مسئول به برخی محدودیت منابع خاکی و آبی اشاره کرد و افزود: با وجود اینکه بارش‌های خوبی در سطح شهرستان طی دو سال اخیر بوقوع پیوسته است، اما همچنان وضعیت آبی دشت مرکزی ساوه بحرانی است و منابع آبی زیرزمینی هنوز فقیر هستند.

وی مدیریت آبیاری و تجهیز مزارع به سیستم‌های نوین آبیاری را عاملی جهت افزایش میزان عملکرد و جهش در تولید دانست و افزود: بهره گیری از سیستم مکانیزاسیون و یکپارچه کردن اراضی کشاورزی و جلوگیری از خرده مالکی برای مدیریت مزرعه به منظور افزایش میزان سطح کشت و تسهیل در برداشت از جمله ضرورت های تحقق جهش تولید است.

خلیلی تغذیه مناسب، مدیریت در زراعت، آبیاری مناسب، مدیریت بهتر و افزایش عملکرد با اقدامات ترویجی و بهره گیری از دانش روز کشاورزی و مشاوره با متخصصان و کارشناسان برای بهبود در رشد محصولات را از دیگر عوامل تحقق جهش تولید در کشاورزی دانست.

آنچه از اظهارات گفتگوشوندگان در این گزارش استنباط می‌شود، ضرورت علمی کردن کشاورزی با پیوند بین مراکز دانشگاهی و دانش بنیان، جذب سرمایه‌گذار، پرهیز ازخام فروشی و احداث صنایع تبدیلی، تقویت مکانیزاسیون، بهره‌گیری از شیوه‌های علمی و فناورانه از حوزه آب، خاک، کود و مواد مغذی از مهمترین مولفه‌ها برای تحقق جهش تولید در بخش کشاورزی است.

کاهش هزینه‌های تولید، رفع مشکلات بازار و صادرات محوری محصولات، رفع موانع صادراتی برای جلوگیری از واردات بی‌رویه، افزایش ضریب مکانیزاسیون کشاورزی، اجرای الگوی کشت و آمایش سرزمین از دیگر الزامات تحقق جهش تولید در حوزه کشاورزی است.

شناخت و بهره‌گیری از ظرفیت‌های بخش کشاورزی به عنوان بخش مهم و موثر در مقاوم‌سازی پایه‌های اقتصاد ملی، تقویت کننده زیرساخت‌ها و فراهم‌کننده مواد اولیه سایر بخش‌ها و نیز تامین‌کننده امنیت‌غذایی کشور در جهت تحقق نامگذاری سال 1399 با عنوان جهش تولید، از زوایای گوناگونی حائز اهمیت است و تحقق جهش تولید نقش مستقیم و تاثیرگذاری در تقویت و توسعه صادرات غیرنفتی، ایجاد ارزش‌افزوده، تثبیت اشتغال و توسعه سرمایه‌گذاری ایفا می‌کند.

جهش تولید در کشاورزی علاوه بر فرصت سازی در توسعه فعالیت‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی، موجب کاهش اثرات تهدیدهای ملی نظیر تحریم‌های اقتصادی شده و نقش راهبردی در جلوگیری از آسیب رساندن به اقتصاد و ضربه‌گیر حربه‌های اقتصادی خواهد شد و برای تحقق واقعی آن باید از تمامی ظرفیت‌ها مبتنی بر تفکر جهادی و راهبردهای متاثر از مدیریت جهادی بهره گیری کرد. باید لنگی پای اقتصاد خسته کشاورزی را درمان کرد و بعد از او انتظار پریدن داشت.

انتهای پیام