بدعهدی‌های افغانستان هامون را به نابودی می‌کشاند / مسئولان فکری برای تالاب هامون کنند!
خشک شدن تالاب بین المللی هامون یکی از فجایع زیست محیطی در کشور محسوب می‌شود، چرا که به دنبال بدعهدی‌های کشور افغانستان در رها سازی حقابه از هیرمند شاهد افزایش میزان گرد و خاک، تغییر مسیر پرندگان مهاجر، انقراض بسیاری از گونه‌های جانوری، تغییر شغل مردم منطقه و مهاجرت افراد را خواهیم بود.
به گزارش خبرنگار اجتماعی شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ تالاب بین‌المللی‌هامون سومین دریاچه بزرگ ایران پس از دریای خزر و دریاچه ارومیه، هفتمین تالاب بین‌المللی جهان و یکی از ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره در ایران است. مدت‌ها این دریاچه محل زندگی انواع موجودات و پرندگان مهاجر بوده ولی چند سالی است که آب دریاچه به شدت کم شده و دیگر خبری از آن جلال و شکوه سابق نیست. در واقع باید گفت دریاچه هامون بیشتر از همه از رود هیرمند آب می‌گیرد و اصلا سرچشمه کم‌آبی هامون هم بلاهایی است که به‌خاطر سوءمدیریت بر سر هیرمند آوار شده است.
هامون روبه نابودی است
هامون تنها منطقه‌ای در شرق ایران است که هر سال میهمان پرندگان مهاجری است که دسته دسته به سویش پرمی‌گشایند. نه تنها پرندگان مهاجر و بومی برفراز دریاچه و تالاب هامون پرواز می‌کنند که 239 گونه مختلف جانوری در دریاچه و تالاب هامون زندگی می‌کنند. از بین‌شان پلیکان و غاز و فلامینگو جزو پرندگان مهاجر هستند و جغد و اردک تاجدار و هوبره و تیهو و عقاب از پرندگان بومی هامون هستند که خانه و زندگیشان دشت و تالاب هامون است.
متاسفانه در صورت خشک شدن مشکلات محیط زیستی و اجتماعی زیادی به همراه خواهد آورد، پنج شهرستان هیرمند، نیمروز، زابل، هامون و زهک در اطراف تالاب بیش از 400 هزار نفر جمعیت را در خود جای داده است که زندگی تمام آنها متاثر از این تالاب است، همه آنها در بخش‌های کشاورزی، دامداری، گردشگری و صیادی مشغول به کار بودند که زندگی و کار همه تحت تاثیر خشک شدن تالاب قرار گرفته است. تغییرات آب و هوایی و ایجاد زمین‌های کشاورزی در اطراف دریاچه هامون، سدسازی روی رودخانه‌هایی که به هامون سرازیر می‌شوند، افزایش جمعیت منطقه و نیاز به آب بیشتر، آبیاری‌های غیراصولی کشاورزان منطقه و... همه و همه دست به دست هم داده‌اند تا موجب خشک شدن هامون شوند.
مرگ هامون به مرگ تمام موجوداتی ختم می‌شود که این دریاچه را به عنوان محل زندگی خود انتخاب کرده‌اند. علاوه بر این، پوشش گیاهی اطراف هامون هم نابود می‌شود که در نتیجه آن دامداری نیز در منطقه از بین می‌ر ود. برای همین حفظ کردنش باید برای همه ما در اولویت باشد.
در واقع باید گفت رودخانه هیرمند با طول هزارو 450 کیلومتر و مساحت 350 هزار کیلومترمربع یکی از رودخانه‌های بزرگ کشور افغانستان و ایران به حساب می‌آید. منشاء این رودخانه در افغانستان و از بلندی‌های رشته‌کوه‌های هندوکش سرچشمه گرفته است و در طول مسیر خود چند شاخه فرعی به آن می‌ریزند. دشت سیستان دشت نسبتا بزرگی با مساحت حدود هزارو 500 کیلومترمربع است که در پایین‌دست رودخانه هیرمند واقع شده و بین مرز دو کشور ایران و افغانستان قرار گرفته و انتهایی‌ترین بخش آن دریاچه هامون است.
حاشیه‌های حقابه هیرمند با افغانستان
دریاچه هامون در اواخر سال 1378 به دلیل خشکسالی شدید در افغانستان با قطع کامل حقابه روبه‌رو شد و در سال 1379 فقط 16.5 میلیون مترمکعب و در سال آبی 80-1379، حدود 48 میلیون مترمکعب حقابه رها شد که در نهایت باعث خشکیدن کامل دریاچه هامون شد. افغانستان به‌دلایل سیاسی اقدام به ایجاد بندهای انحرافی متعددی در پایین‌دست سدهای کجکی و ارغنداب روی رود هیرمند کرد و در سال 81-1380 جریان آب هیرمند به طور کامل به سوی ایران قطع شد که با اعتراض ایران همراه بود؛ اما این اعتراضات موجب حل مشکل نشد. در زمان حکومت دولت موقت افغانستان و تعهد رئیس‌جمهور کرزی فقط به مدت چهار روز حقابه رهاسازی شد؛ اما مجددا این جریان اندک آب قطع شد و موجب نشد دریاچه هامون احیا شود.
از سوی دیگر با رخداد سیلاب‌های فصلی به ویژه در دهه 1340 دولت وقت ایران اقدام به ساخت دایک‌های مرزی کرد تا در صورت بروز سیلاب، آب رودخانه هیرمند را به مناطق جنوبی به سوی مرز پاکستان منحرف کند که متاسفانه یکی از موانع موجود در زمان رهاسازی حقابه هیرمند همین دایک‌های مرزی است. گذشته از ارزش‌های تاریخی و باستانی دریاچه هامون برای مردم سیستان و ایران، هیرمند و دریاچه هامون تنها منبع تأمین آب سیستان محسوب می‌شود.
قرار داشتن سرچشمه رودخانه هیرمند در داخل مرز افغانستان سبب شده است حکومت این کشور از رودخانه به عنوان ابزاری سیاسی در مواضع سیاسی خود با دولت ایران استفاده کند و در مواقع خاصی امتیازاتی نیز به دست آورد. این در شرایطی است که ایران به طور عمده از راه هیرمند به منابع آبی خارج از نفوذ خود و به افغانستان وابسته است و این موضوع به نوبه خود برای دولت ایران اهمیت ژئوپلیتیکی دارد، چراکه بیشتر جمعیت منطقه سیستان به طور مستقیم و غیرمستقیم به جریان ورودی آب از رودخانه هیرمند وابسته هستند.
خودداری دوباره افغانستان از رهاسازی حقابه هیرمند
آرزو اشرفی‌زاده، مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست ایران، اعلام کرد افغانستان با وجود وعده تعیین حقابه هامون مسیر رودخانه هیرمند را به سمت «گودزره» منحرف کرده است، در واقع باید گفت انحراف آب از مسیر طبیعی رودخانه هیرمند باعث شد تا آبی وارد هامون نشود.
حقابه هیرمند به نتیجه نرسیده است
علی سلاجقه رئیس سازمان محیط زیست چندی پیش درمورد حقابه هامون اظهار داشت: نشست‌های متفاوتی در زمینه حقابه هامون برگزار شد اما به نتیجه خاصی نرسیدیم. در این زمینه عدم استقرار دولت در افغانستان از دلایل مهم است.
به گفته رئیس سازمان محیط زیست؛ طرف مقابل ادعا می‌کند تا 4 میلیارد مترمکعب آب رهاسازی کردیم و از طرفی خودمان در خشکسالی هستیم اما به خاطر سد انحرافی آب به داخل خود افغانستان برگشته است.
سلاجقه تصریح کرد: قرار شد وزارت خارجه و وزارت نیرو از ظرفیت‌های بین المللی در این زمینه استفاده کنند.
از زمان به قدرت رسیدن دوباره طالبان در کابل، تنش‌هایی در مرز ایران و افغانستان به وقوع پیوسته و اختلافات دو کشور به‌ویژه در زمینه حقابه دریاچه هامون در ایران از رودخانه هیرمند که از افغانستان سرچشمه می‌گیرد، افزایش یافته است.
به دنبال بدعهدی های کشور افغانستان، دریاچه هامون به بیابان و کانون تولید ریزگردها تبدیل شده است. در واقع باید گفت این بدعهدی افزایش میزان گرد و خاک، تغییر مسیر پرندگان مهاجر، انقراض بسیاری از گونه‌های جانوری، تغییر شغل مردم منطقه و مهاجرت افراد به دنبال خواهد داشت که نیاز است تا مسئولان توجه ویژه به این موضوع داشته باشند تا شاهد نابودی دریاچه دیگر درکشور نباشیم.
بیشتر بخوانید: