برقِ ارزان بلای جان اقتصاد ایران شد!

قطعی‌های مکرر برق، تبدیل به کلاس درس فشرده‌ای شده که واقعیات اقتصادی را برای کسانی که دل در گرو کمونیسم دارند، روزانه تدریس می‌کند.

همزمان با شروع خاموشی‌ها، کافی است قدمی در خیابان‌ها بزنید تا صدای روشن شدن موتور برق‌ها را بشنوید. صدای گوش‌خراشی که همان صدای آشنای شکست کمونیسم، برای هزارمین بار است. با کسبه که صحبت می‌کنی از خاموشی‌ها کلافه‌اند اما همچنان معتقدند که قیمت برق نباید زیاد شود.

چند استدلال هم دارند. اول آنکه قیمت برق همین الان هم زیاد است و دوم آنکه کشور ما نفت و گاز دارد پس انرژی هم باید ارزان یا رایگان باشد. وقتی هم در جواب استناد می‌کنی به اینکه برق ایران، ارزان‌ترین برق در جهان است، دلیل سوم را روی میز می‌گذارند که البته محکمه پسندتر نیز است. می‌گویند درآمد مردم در کشورهای دیگر بالاتر است، پس طبیعی است که قیمت برقشان هم بالاتر باشد. اما چون درآمد مردم ما کم است، قیمت برق و گاز و بنزین هم باید پایین باشد. در این گزارش اما به هر سه استدلال با نمودار پاسخ داده شده است.

ایران، رکورددار برق ارزان در میان همسایگان منطقه‌ای

در نگاه نخست، ممکن است به نظر برسد که کشور‌های همسایه ایران نیز مانند ما برق را با قیمت پایین‌تری عرضه می‌کنند. اما داده‌های واقعی خلاف این تصور را نشان می‌دهند. طبق نمودار زیر، در میان همه کشور‌های منطقه، ایران با نرخ 270 تومان در هر کیلووات ساعت، ارزان‌ترین برق را عرضه می‌کند. نکته مهم آن است که بسیاری از این کشور‌ها از نظر اقلیم، وضعیت گرمایشی، یا حتی مصرف فصلی انرژی، مشابه ایران هستند. با این حال، در سیاست‌گذاری انرژی رفتاری کاملاً متفاوت دارند. برای درک بهتر این وضعیت، کافی است به مقایسه با برخی کشور‌هایی بپردازیم که از نظر اقلیمی، اقتصادی یا جمعیتی مشابهت‌هایی با ایران دارند.

برای مثال، در ارمنستان، بهای هر کیلووات ساعت برق به 9900 تومان، معادل 270 برابر ایران می‌رسد، در حالی که این کشور نیز منابع انرژی محدودی دارد و بخش زیادی از برق مصرفی خود را وارد می‌کند. در امارات متحده عربی قیمت برق خانگی 7200 تومان است، یعنی بیش از 26 برابر نرخ فعلی برق در ایران. این کشور با وجود منابع عظیم گاز طبیعی و درآمد نفتی بالا، برق را ارزان به مردم نمی‌دهد. ترکیه نیز که کشوری با جمعیتی مشابه ایران و اقلیم نسبتاً همسان است، برق را با نرخ 6030 تومان عرضه می‌کند؛ رقمی که بیش از 22 برابر تعرفه برق در ایران است.

در همسایه شرقی یعنی پاکستان، هر کیلووات ساعت برق با نرخ 5850 تومان عرضه می‌شود. روسیه با دارا بودن یکی از بزرگ‌ترین ذخایر انرژی جهان، برق را به قیمت 5670 تومان در اختیار مردم قرار می‌دهد.

حتی کشور‌های کوچک‌تر مانند بحرین (4320 تومان)، آذربایجان (4230 تومان)، کویت (3330 تومان)، ازبکستان (3060 تومان) و قطر (2880 تومان) نیز برق را با نرخی بسیار بالاتر از ایران به فروش می‌رسانند. مقایسه با عراق (1350 تومان) و سوریه (1260 تومان) نیز که وضعیت اقتصادی‌شان به شدت متزلزل است، نشان می‌دهد که حتی این کشور‌ها هم گام‌هایی در جهت واقعی‌سازی قیمت برق برداشته‌اند.

در این میان، تنها کشوری که برق ارزان‌تری از عراق، سوریه و تمامی منطقه دارد، ایران است؛ با نرخ 270 تومان برای هر کیلووات ساعت. این رقم نه‌تنها پایین‌ترین قیمت در منطقه است، بلکه به شکل چشم‌گیری با قیمت تمام‌شده برق فاصله دارد. دولت عملاً بیش از 90 درصد از هزینه واقعی برق را از محل یارانه پنهان تأمین می‌کند؛ یارانه‌ای که نه فقط باعث کاهش عدالت اجتماعی شده، بلکه به رشد مصرف غیرمنطقی دامن زده است.

نتیجه این سیاست، فشار مزمن بر زیرساخت‌های برق کشور، کاهش جذابیت سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌ها، افزایش اتلاف شبکه و قطعی‌های پیاپی است. شبکه برق ایران در تابستان 1404 برای چندمین سال پیاپی در آستانه فروپاشی قرار گرفت؛ نه به دلیل کمبود فنی، بلکه به دلیل مصرف بی‌رویه‌ای که با برق تقریبا مجانی، منطقی به نظر می‌رسد. برق رایگان، نتیجه‌ای جز بحران ندارد و تا زمانی که قیمت واقعی نشود، اصلاح مصرف و نجات شبکه برق ممکن نخواهد بود.