بیانیه مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم درباره احکام اخیر «محاربه»

در ابتدای بیانیه مجمع مدرسین و محققین حوزه علمیه قم درباره اعدام معترضان حوادث اخیر، به فرازی از نامه 53 نهج البلاغه اشاره شده است که امیرالمومنین علی (ع) در آن می فرمایند: «زنهار که خونی را به ناحق بریزی؛ زیرا هیچ چیز به اندازه خونریزی ناروا خشم و انتقام الهی را نزدیک نمی کند و بد فرجام نیست و نعمت را زائل نمی کند».

این بیانیه سپس می افزاید: اجرای حکم اعدام یکی از معترضان، آن هم در شرایطی که اقتضا می‌کند حکومت با شنیدن صدای اعتراض مردم در راه آرام کردن اوضاع گام بردارد، بخش عظیمی از جامعه به ویژه فرهیختگان و دلسوزان کشور را شگفت زده و وجدان عمومی را جریحه دارتر کرد. بی‌تردید در شرایطی که به دلیل فقر، تورم، فلاکت و ناکارآمدی در اداره کشور، اکثریت مردم ناراضی و نسبت به آن اعتراض دارند، صدور و اجرای حکم اعدام آتش اعتراضات را شعله‌ورتر خواهد کرد.

مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم تصریح کرد: صرف نظر از اشکالات فقهی و حقوقی که در روند دادرسی، صدور و اجرای ناگهانی این حکم وجود داشته است، اساساً اعدام راهکاری درست برای تأمین امنیت و کاستن از التهاب نیست؛ زیرا این کار به خشم و کینه جامعه می‌افزاید و ناآگاهی از فضای افکار عمومی جامعه و بی‌توجهی مسئولان امر به مصالح کشور را نشان می‌دهد. افزون بر این مشکل اصلی این است که روند قضائی این محاکمات نتوانسته است افکار عمومی را قانع کند.

این بیانیه سپس در تعریف حقوقی «محاربه» نوشته است: محاربه، که برای برخورد با معترضان به آن استناد می‌شود، عبارت است از بیرون کشیدن سلاح به منظور ترساندن مردم و جنگیدن با خدا و پیامبر، مشروط به این که قصد ترساندن احراز شود و برای دفاع از خود نباشد. در ماده 279 قانون مجازات اسلامی نیز محاربه عبارت است از «کشیدن سلاح به قصد جان، مال یا ناموس مردم یا ارعاب آنها به نحوی که موجب ناامنی در محیط گردد.» بنابراین شهروندانی که با استفاده از حق اعتراض به وضعیت ناعادلانه کشور، در برابر خشونت مأموران مقاومت و از خود دفاع می‌کنند، را نمی‌توان محارب دانست.

این تشکل روحانی با اشاره به اینکه اعتراض به حاکمان و مقاومت در برابر برنامه‌ها و روندهایی که ناعادلانه به نظر می‌رسد، از حقوق غیرقابل تردید شهروندان است که در آیات قرآن نیز بر آن تاکید شده است، یادآور شد: خداوند می‌فرماید: «لَا یُحِبُ اللَهُ الجَهرَ بِالسُوءِ مِنَ القَولِ اِلَا مَن ظُلِمَ» (نساء: 148). «خداوند بانگ برداشتن به بدزبانی را دوست ندارد، مگر از کسی که به او ستم شده باشد». این آیه به مظلوم اجازه دادخواهی و فریاد می‌دهد. در آیه 41 سوره شوری نیز می‌فرماید: «وَلَمَنِ انتَصَرَ بَعدَ ظُلمِهِ فَأُولئِکَ ما عَلَیهِم مِن سَبِیل». «و هرکس پس از ستم دیدن، یاری جوید و انتقام گیرد، راه نکوهشی بر او نیست».

این بیانیه با اشاره به اینکه در چارچوب فقه و قانون مجازات اسلامی محاربه تنها در جایی است که فرد با قصد ایجاد خوف در جامعه دست به اقدام مسلحانه بزند، تصریح کرد: بنابراین اگر فرد معترض از سلاح سرد مانند چاقو استفاده و بدون خوف و با اراده اقرار کرده باشد، در صورتی که عمل او نه برای ترساندن مردم، بلکه از روی خشم و عصبانیت یا حتی درگیری با مأموران مسلح باشد، نمی‌توان او را محارب دانست، و دست کم اطلاق محارب به وی جای شبهه دارد. وانگهی اگر کسی سلاح بکشد، ولی در اثر ناتوانی موجب سلب امنیت نشود، یا به قصد دفاع شخصی از سلاح استفاده کند محارب محسوب نمی‌شود.

مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم، سپس چند ایراد در مورد اعدام اخیر وارد کرد و نوشت: نخست این که در این اقدام کسی کشته نشده و تنها در حد ایجاد جرح بوده است. دوم این که قصد اخافه (ترساندن) ثابت نشده است. سوم این که حتی با فرض صدق عنوان محاربه، تناسب میان جرم و مجازات رعایت نشده است؛ در حالی که در قرآن و در قانون چند مرتبه برای مجازات محارب تعیین شده، که یکی از آن‌ها تبعید است، تا بتوان به تناسب، مجرم را به مجازات خفیف‌تر محکوم کرد. در نهایت این که در صدور احکام و اجرای مجازات‌ها لازم است بازتاب آن در نزد وجدان و افکار عمومی مورد توجه قرار گیرد؛ زیرا به تعبیر امام علی (ع) «انَما یُستَدَلُ عَلَی الصالِحینَ بِما یُجری الله ُ لَهُم عَلی ألسُنِ عِبادِهِ» (نهج البلاغه، نامه 53). نباید غفلت کرد که اگر جامعه حکمی را عادلانه نداند نه تنها با چنین احکامی مرعوب و متنبه نمی‌شود؛ بلکه چه بسا خشم و کینه توسعه یابد، شرایط پیچیده‌تر شود و بازدارندگی مجازات به‌طور کلی از بین برود.

در پایان این بیانیه آمده است: مجمع مدرسین و محققین حوزه علمیه قم در راستای انجام وظیفه و مسئولیت دینی، انسانی و اجتماعی خود، مخالفت شدید خود را با اعدام معترضان اعلام می‌کند و استناد به عنوان‌هایی مانند محاربه در برخورد با آنان را مایه خشم بیشتر مردم و بی‌احترامی به دین و ارزش‌های دینی می‌داند.

بیشتر بخوانید:

• اژه‌ای: انتخاب هر یک از حدود چهارگانه «محاربه» به اختیار قاضی است / «افساد فی الارض» هم از صراحت قانون برخوردار است

• عضو خبرگان رهبری: نظام، رافت به خرج دهد، دامنه اغتشاشات متوقف نمی‌شود / محاربی که قتل نکرده هم می‌تواند حکم اعدام بگیرد

• آیت‌الله دستغیب: حکم محاربی که کسی را نکشته، فقط «تبعید» است / اعتراف تحت‌فشار در نظام قضایی اسلام، بی‌ارزش است + تصویر استفتاء

• عضو دفتر استفتائات بیت امام: حکم ترساندن مردم و بستن خیابان، «اعدام» نیست / احکام محاربه، سیاسی نباشد / حوزه های علمیه این احکام را بررسی کنند

• ایازی، عضو ارشد مجمع محققین حوزه علمیه: نمی‌شود، هرکسی در خیابان هرکاری انجام داد؛ اسم آن را محاربه بگذارند / خود اعدام‌کردن به این‌شکل، نوعی «اخافه» است

• آیت‌الله مقتدایی، رئیس پیشین دیوان عالی: درگیری یک نفر با یک نفر حکم محارب ندارد / همه افرادی که حکم محارب دارند، حکم اعدام ندارند

• چرا در پرونده‌های ترور سعید حجاریان، سلاح کشیدن مداح معروف، اسیدپاشی اصفهان، قتل‌های محفلی کرمان و... حکم محاربه صادر نشد؟

21220