تجربه ریزش نرخ ها در اوج تحریم و فشار اقتصادی
به گزارش خبرگزاری اقتصادایران، افزایش قیمت دلار در بازار آزاد تا محدوده 31 هزار تومانی، تغییرات قیمت ارز و طلا را به یکی از اخبار مهم مبدل کرده است.
هر چند میانگین قیمت دلار حواله‌ای (در سامانه نیما) و اسکناس آمریکایی در صرافی‌های مجاز (سنا) به ترتیب در محدوده 24.619 و 26.684 تومان در حال نوسان است و تقریباً همه نیازهای ارزی کشور از این دو محل تأمین می‌شود، اما در هفته‌های اخیر نرخ ارز در بازار آزاد با سرکشی تا قله تاریخی خود پیشروی کرده است.
تاریخچه تغییر نرخ‌ها در بازار ارز نشان می‌دهد رکورد قیمت‌ها به مهر 99 برمی‌گردد که از آن زمان تاکنون چیزی جز زیان و بازدهی منفی نصیب سرمایه‌گذاران حوزه ارز نشده است.
بر این اساس، نمودار شماره 1، احتمال ماندگاری در حاشیه زیان را به سرمایه‌گذاران هیجانی بازار ارز گوشزد می‌کند.
نمودار شماره 1- تغییرات قیمت دلار در سال 1399 (بر حسب تومان)
همان‌طور که در نمودار فوق مشاهده می‌شود، آخرین بار قیمت دلار در مهرماه 99 به حدود 31850 تومان رسید و پس از آن تاکنون همواره زیر نرخ مذکور مورد معامله قرار گرفته است. البته، چنین ریزش و تعدیل شوک قیمتی در بازار ارز باز هم سابقه دارد.
جایی که در مهرماه 97، به محض نزدیک شدن قیمت دلار به محدوده 20 هزار تومانی و پس از مصوبه سران قوا مبنی بر مداخله بانک مرکزی در بازار و تأکید بر بازگشت ارزهای صادراتی، قیمت انواع ارزهای خارجی با ریزش سنگین مواجه شد و از مهر 97 تا اواسط سال 99، هرچه نصیب سرمایه‌گذاران کرد، زیان بود.
نمودار شماره 1- تغییرات قیمت دلار در سال 1397 (بر حسب ریال)
* تجربه ریزش نرخ ها در اوج تحریم و فشار اقتصادی
بر اساس مستندات فوق، روند تغییرات نرخ ارز، به ویژه پس از خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت 1397 (که تحریم‌های اقتصادی، تشدید شد و آمریکا هر ابزاری در توان داشت، برای محاصره اقتصادی ایران به کار گرفت) نشان می‌دهد، دستکم در دو مقطع زمانی، نرخ ارز سقوط قابل ملاحظه‌ای داشته است.
سقوط‌هایی که هیچ‌کدام به واسطه کاهش فشار تحریمی و موتورهای محرک نرخ ارز در اقتصاد ایران نبود و ماه‌ها بازار را از بازگشت به قله قیمت‌ها دور نگه داشت. تحولاتی که بیش از هرچیز دیگری هیجانی، امنیت پایین سرمایه‌گذاری و ناپایدار بودن معادلات این بازار را نشان می‌دهد.
تجربه سقوط قیمت ارز در مهرماه 97 و مهرماه 99، گواه ادعای فوق است. مقاطعی که سوداگران و فعالان بازار انتظار نرخ‌های به مراتب بالاتر می‌کشیدند و تا مدت‌ها نتوانستند از حاشیه زیان خارج شوند.
* بازارساز تا چه میزان توانمند است؟
بررسی‌ها نشان می‌دهد، در کنار افزایش ارزش صادرات ایران از 34 میلیارد و 256 میلیون دلار در سال 99 به بیش از 48 میلیارد دلار در سال 1400، حجم تجارت خارجی ایران در سال 1400 نسبت به سال قبل نیز 38 درصد افزایش داشته است.
همچنین، به گزارش گمرک ایران، تراز تجاری کشور طی دو ماهه ابتدایی سال جاری، مثبت 401 میلیون دلار بوده و شاخص‌های اثرگذاری همچون نفت 120 دلاری، افزایش صادرات نفت، صرفه‌جویی از محل مرگ دلار 4200 تومانی و نیز دسترسی تدریجی به منابع مسدود شده ارزی، نشان از ابزار توانمند بانک مرکزی برای مقابله با التهاب در بازار ارز است.
شواهد حاکی است، بانک مرکزی در یک سال گذشته، بدون اتخاذ هرگونه سیاست مداخله‌ای و سرکوب‌گرایانه در بازار ارز، سناریوی جهش نرخ ارز و نیز اتلاف منابع مورد نیاز برای مدیریت بازار را منتفی کرده است.
* مصوبه الزام‌آور سران قوا برای بانک مرکزی
در جلسه اخیر شورای عالی هماهنگی سران قوا که به ریاست رئیس‌جمهور تشکیل شد، اختیارات جدید و ویژه‌ای (همچون مصوبه مهرماه 97 سران قوا) به بانک مرکزی برای مدیریت بازار ارز داده شد.
براساس مصوبات این جلسه، اختیار مداخله موثر به بانک مرکزی در بازار آزاد عطا شده و همچنین «معاملات فردایی طلا» همانند معاملات فردایی ارز، ممنوع و غیرقانونی شناخته شد و فعالان این بازار صوری که کالایی در آن‌ها رد و بدل نمی‌شود، به جرم اخلال اقتصادی، تحت پیگرد قرار خواهند گرفت.
چند روز پس از اعطای اختیارات مذکور، علی صالح‌آبادی در گفت‌وگویی درباره نوسان بازار ارز با اشاره به این‌که عرضه ارز را نسبت به گذشته بیشتر خواهیم کرد، گفت: «بانک مرکزی برنامه مفصلی در حوزه مدیریت بازار ارز دارد. بیشترین ذخیره ارزی اسکناسی را در تاریخ کشور داریم؛ بنابراین از نظر برقراری تعادل عرضه و تقاضا در بازار ارز مشکلی نداریم و از همه ظرفیت‌های بانک مرکزی برای برقراری آرامش در بازار ارز استفاده می‌کنیم.»
* چرا کنترل نرخ ارز در بازار آزاد اهمیت دارد؟
همان‌طور که پیشتر مطرح شد، بخش عمده‌ای از نیاز ارزی کشور از دو مسیر سامانه‌های نیما و سنا تأمین می‌شود و مهم‌ترین ملاک بابت تعیین قیمت مواد اولیه و محصولات وارداتی به کشور محسوب می‌شوند، اما تجربه سال‌های اخیر، اشتیاق سودجویان به صعود قیمت ارز در بازار آزاد را نشان می‌دهد.
شاخصی که بهانه‌ای برای القای هیجان و تلاطم به بازار انواع کالاها و خدمات بوده و اهمیت کنترل تغییرات در این بازار کم عمق و هیجانی را اثبات می‌کند.
بررسی دلایل بروز و ظهور نرخ‌های بالا در بازار ارز نشان می‌دهد، با وجود تراز تجاری مثبت 401 میلیون دلاری کشور طی 2 ماه اخیر و تسهیل در نقل و انتقالات ارزی، بار دیگر موج انتظارات بر بازار آزاد سایه گسترانده و ورود هیجانی و غیرضروری به این بازار را سبب شده است.
بر اساس آنچه مطرح شد، انتظارات تورمی و رفتارهای هیجانی عامل مهم و اثرگذاری در تحولات بازار ارز است که متأثر از هرگونه خبر مثبت یا منفی بوده و سابقه نشان داده شوک ناشی از این انتظارات به تدریج در روند مانای تغییرات نرخ ارز هضم می‌شود.
از طرفی، شدیدترین وضعیت تحریمی و محدودیت‌های مالی بر اقتصاد ایران اعمال شده و هیچ‌گونه فشار سیاسی و بین‌المللی بر فشارهای اقتصادی حاکم بر کشور، تفاوت معناداری ایجاد نمی‌کند.
