تحقیق و تفحص درباره دریاچه اورمیه؟

در بهار 1393 که من در کنار چند تن از استادان دانشگاه‌های ایران و بیرون از ایران، در قالب «کارگروه احیای اکولوژیک» در چندین نشست ستاد حضور داشتم، بارها گفتم که دریاچه را فعالیت‌های انسانی و بودجه پدید نیاورده که امروزه آقای کلانتری (رییس ستاد) و هم‌فکرانش به‌شدت مطالبه‌ی بودجه می‌کنند. و تأکید داشتم که ازقضا بودجه‌پاشی بوده که این بلاها را بر سر پهنه‌های آبی کشور آورده و تخصیص بودجه‌های کلان برای «احیا» ممکن است نتیجه‌ی معکوس بدهد. ای‌کاش که پیش‌بینی من و دوستان فرهیخته‌ام درست از کار درنمی آمد! اما عیسی کلانتری طرح احیای اکولوژیک را که در صدوبیست صفحه تنظیم کرده بودیم، به بایگانی راکد فرستاد و کم‌ترین توجهی به آن نکرد. او مطابق رویه‌ی چنددهه‌ای خودش توانست بودجه‌های کلانی از محل ثروت ملی بگیرد و ستاد احیای دریاچه‌ی اورمیه با فعالیت‌های سازه‌ای مانند کندن کانال و لایروبی و نهال‌کاری و اجرای طرح انتقال آب از رودخانه‌ی زاب، یازده هزار یا به روایتی پانزده هزار میلیارد تومان (چندین برابر بودجه‌ی سالانه‌ی سازمان حفاظت محیط زیست) را به معنای واقعی صرف هیچ (!) کرد.

در ابتدای سال 1399 فرهاد سرخوش رییس دفتر استانی «ستاد احیای دریاچه‌ی ارومیه» در تارنمای این ستاد اظهار کرد که تراز دریاچه در روز 22 فروردین به 69/1271 متر رسیده و نسبت به زمان مشابه در سال 98 (32/1271منر) سی‌وهفت سانتی‌متر افزایش نشان می‌دهد. کار سختی نبود که نشان دهیم این افزایش ترازها ناشی از فعالیت ستاد نیست و لطف آسمانی است؛ در یک خُردمقاله با عنوان «چه چیزی حال دریاچه‌ی اورمیه را بهتر کرد؟» (روزنامه‌ی رسالت، 28/1/1399) آمار زیر را از تارنمای «دفتر مطالعات پایه‌ی منابع آب» وابسته به وزارت نیرو در مورد میانگین بارندگی در حوضه‌ی آبریز دریاچه‌ی اورمیه در شش سال آبی از سال‌هایی که ستاد فعالیت داشته، ارایه کردم:

سال آبی 94 - 93؛ 15 درصد بیشتر از میانگین 46 ساله

سال آبی 95 - 94؛ 18 درصد بیشتر از میانگین 47 ساله

سال آبی 96 - 95؛ 19 درصد کمتر از میانگین 48 ساله

سال آبی 97 - 96؛ 20 درصد بیشتر از میانگین 49 ساله

سال آبی 98 - 97؛ 45 درصد بیشتر از میانگین 50 ساله

سال آبی 99 - 98 (تا 26 فروردین 99)؛ 15 درصد بیشتر از میانگین 51 ساله

سپس نوشتم: «این آمار نشان می‌دهد که در شش سال گذشته، میانگین بارش‌ها در حوضه‌ی اورمیه بسیار بیشتر از میانگین درازمدت بوده و در سه سال گذشته، این افزایش به‌شکل معناداری بیشتر و پیوسته بوده است. مشاهده‌های تجربی (بارندگی‌های سیل‌آسا در فروردین امسال و پارسال) هم کاملاً مؤید همین نکته است». در واقع، بارندگی‌های استثنایی سطح آب دریاچه را اندکی بالا برده بود و نه اقدام‌های ستاد. این ادعا را خشکسالی‌های دو سال اخیر تأیید می‌کند؛ با کم شدن بارش‌ها، دریاچه دوباره رو به خشکی رفته، تا جایی که در روز 4/2/1401 (آخرین روزی که تراز دریاچه روی تارنمای ستاد ثبت شده) این تراز به 78/1270 رسیده که 59 سانتی‌متر کم‌تر از روز مشابه در سال 1400 و 101 سانتی‌متر کم‌تر از تراز روز مشابه در سال 1399 است. در سوم خرداد 1401 هم مدیرکل محیط زیست استان آذربایجان غربی گفت که حجم آب دریاچه فقط حدود سه میلیارد مترمکعب یعنی کم‌تر از یک‌پنجم تراز اکولوژیک آن است.

انتظار می‌رود رییس‌جمهور که پیش از این رییس قوه‌ی قضاییه بوده و چند اقدام ارزشمند محیط زیستی را چه در آن نهاد و چه در دولت کنونی رقم زده، قاطعانه و روشن کارنامه‌ی ستاد احیا را بررسی کند و در همکاری با مجلس و کارشناسان و فعالان مستقل، راهی برای بازنگری در سیاست‌های آبی کشور بگشاید.

پی‌نوشت

1) نام اصیل و محلی این دریاچه و شهر، اورمیه است و نه ارومیه.

در این زمینه:

روز جهانی تالاب‌ها، و فاجعه‌ی فاینانس برای اورمیه

آب را انتقال دهند؛ به ما ربطی ندارد!

توسعه طرح‌های آبی یا ورشکستگی آبی؟

4747