«ترمه» روایتی پرتره‌محور از هنر عاشورایی
سلمان فرخنده، راوی و کارگردان مجموعه مستند «ترمه»: تلاش کردیم با هر اثر، سفری درونی و بیرونی به دنیای هنر عاشورایی داشته باشیم.
باشگاه خبرنگاران جوان؛ علی محسنی - مجموعه مستند «ترمه» که از شنبه 14 تیر 1404 از شبکه مستند سیما روی آنتن رفته، نگاهی پرتره‌محور به آثار تأثیرگذار عاشورایی دارد. سلمان فرخنده، راوی و کارگردان این مجموعه، در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان از چگونگی انتخاب آثار، شیوه روایت، فلسفه نام‌گذاری و اهداف محتوایی این مستند 11 قسمتی گفت.
انتخاب آثار بر اساس اثرگذاری اجتماعی
سلمان فرخنده در ابتدای این گفت‌وگو با تأکید بر اینکه «ترمه» صرفاً مجموعه‌ای از مستندهای گردآوری‌شده نیست، عنوان کرد: «ترمه یک مجموعه مستند 11 قسمتی است که همه قسمت‌های آن به هنر عاشورایی اختصاص دارد. ما به‌دنبال آثاری رفتیم که اثربخشی داشته‌اند؛ آثاری که مردم با آن‌ها زندگی کرده‌اند، از تابلوی عصر عاشورای استاد فرشچیان گرفته تا فیلم‌های عاشورایی و موسیقی‌هایی مثل قاب آه.»
فرخنده افزود: «در انتخاب آثار، آنچه برای ما مهم بود، عمق تأثیر آن‌ها بر مردم و خاطره جمعی جامعه بود. از نقاشی و ادبیات گرفته تا سینما و موسیقی، هر اثری که توانسته بود تلنگری در ذهن مردم ایجاد کند، در اولویت قرار گرفت.»
روایتی درونی از زیستن با اثر
فرخنده با اشاره به نوع روایت در این مجموعه گفت: «در ترمه تنها یک راوی روایت‌گر نیست؛ من تلاش کردم با هر اثر زندگی کنم. این یک روایت درونی است. مثلاً درباره تابلوی عصر عاشورا، به آستان قدس رضوی رفتیم تا خود اثر را ببینیم. با پژوهشگران، نقاشان، حتی شاگردان استاد فرشچیان گفت‌وگو کردیم. البته تلاش برای گفت‌وگو با خود استاد هم انجام شد، ولی به دلیل کهولت سن 99 سالگی، فیلم‌برداری مطلوبی حاصل نشد.»
او ادامه داد: «وقتی سراغ یک سریال رفتیم، مثلاً عشق کوفی یا مختارنامه، با تمام عوامل آن از کارگردان تا فیلم‌بردار و بازیگر سعی کردیم مصاحبه کنیم تا ببینیم چطور این آثار شکل گرفته و چه دگرگونی درونی در هنرمندانشان ایجاد کرده است.»
ترمه، بدون تاریخ مصرف؛ چون عاشورا همیشگی است
کارگردان این مجموعه تأکید کرد: «ما این مستند را سال گذشته ساختیم، اما از ابتدا تلاش کردیم که بدون تاریخ مصرف باشد. چون عاشورا تاریخ ندارد؛ عاشورا همیشه جاری است. هر اثر عاشورایی، حامل پیامی است که می‌تواند در هر زمانی برای جامعه معنا داشته باشد.»
فرخنده افزود: «ما در روایت‌مان به حال امروز کشور هم توجه داشتیم، ولی به گونه‌ای که روایت‌ها از جنس ماندگاری باشند و نه واکنشی یا مقطعی.»
ترمه یعنی ایستادگی در سوگ
درباره انتخاب نام «ترمه» برای این مجموعه نیز، فرخنده چنین توضیح داد: «ترمه در فرهنگ ایرانی، نشانی از سرو خمیده است. سروی که در علم‌های عزاداری امام حسین (ع) حضور دارد. سروی که ایستاده است، ولی در سوگ عاشورا خم شده. این ایستادگی در عین خمیدگی در دل سوگ عاشورا، برای ما معنای عمیقی داشت و همین نماد را برای نام مجموعه برگزیدیم.»
از خورشید کاروان تا مسافران کوفه؛ آثاری که روایت شدند
به گفته کارگردان، در یازده قسمت «ترمه» به آثار مختلفی پرداخته شده است. تئاتر «خورشید کاروان»، فیلم سینمایی «روز واقعه»، سریال‌های «سفر سبز»، «عشق کوفی» و «مختارنامه»، قطعه موسیقی «قاب آه»، تابلو نقاشی «عصر عاشورا»، کتاب‌های «منظومه خلیج اصغر» و «ایستاده باید مرد» و نمایش «مسافران کوفه» از جمله آثاری هستند که در این مجموعه به آن‌ها پرداخته شده است.
فصل‌های آینده در راه‌اند
سلمان فرخنده در پایان با اشاره به ادامه‌دار بودن پروژه «ترمه» گفت: «ما امیدواریم که فصل‌های بعدی این مجموعه برای مناسبت‌هایی مانند ماه رمضان نیز ساخته شود. همان ساختار پرتره‌ای را حفظ می‌کنیم و تلاش می‌کنیم به آثار معنوی، آیینی و اجتماعی دیگر نیز بپردازیم. هدف ما این است که یک‌بار دیگر نگاه‌ها را به آیین‌ها و باورهایی که گاهی در خلسه زندگی روزمره فراموش می‌شوند، بازگردانیم.»
جدول قسمت‌های مجموعه مستند «ترمه»
با آغاز پخش مجموعه مستند «ترمه» از شنبه 14 تیرماه 1404 از شبکه مستند سیما، جدول کامل قسمت‌های این مجموعه 11 قسمتی نیز از سوی گروه تولید منتشر شد. این مجموعه با روایت و کارگردانی سلمان فرخنده و تهیه‌کنندگی هادی خدادی، در قالب روایتی پرتره‌محور به بازخوانی آثار تأثیرگذار هنر عاشورایی در حوزه‌های مختلف هنری می‌پردازد.
در نخستین قسمت از این مجموعه با عنوان «کتاب ایستاده باید مرد»، موضوع شعر عاشورایی محور اصلی قرار گرفته و با حضور چهره‌هایی چون مهدی زنگنه (نویسنده و کارگردان)، ناصر فیض، محمدجواد شرافت و استاد محمدعلی مجاهدی، به بررسی این اثر پرداخته شده است. این قسمت با مدت‌زمان 23 دقیقه و 26 ثانیه پخش می‌شود.
دومین قسمت با عنوان «منظومه خلیج اصغر» به یکی از آثار محمدمهدی سیار اختصاص دارد. در این قسمت که 25 دقیقه و 23 ثانیه زمان دارد، افرادی چون مهدی امین‌فروغی و علی محمد مودب نیز به‌عنوان میهمان حضور دارند و درباره شعر و تاثیرات اجتماعی این منظومه سخن می‌گویند.
در سومین قسمت، مستند «خورشید کاروان» بازخوانی می‌شود. این اپیزود با مدت 26 دقیقه و 13 ثانیه به بررسی نمایش مشهور عاشورایی با همین نام می‌پردازد. سیدجواد طاهری (نویسنده و کارگردان)، کوروش زارعی، حمید فرهنگ و مهدی امینی‌خواه از جمله مهمانان این قسمت هستند.
چهارمین قسمت مجموعه به فیلم سینمایی «روز واقعه» اختصاص دارد. در این اپیزود 27 دقیقه‌ای، با حضور چهره‌هایی چون منوچهر اکبرلو، عبدالله اسکندری و امین فروغی، به تاثیر این فیلم در ذهن مخاطبان و روند ساخت آن پرداخته می‌شود.
در پنجمین قسمت، سریال «سفر سبز» مرور می‌شود. این قسمت با حضور بازیگرانی چون رضا توکلی و سیاوش چراغی‌پور، و نیز عوامل تولید از جمله کارگردان محمدحسین لطیفی و مهدی حمیدی، در مدت 25 دقیقه و 50 ثانیه به تحلیل ابعاد مختلف این اثر می‌پردازد.
ششمین اپیزود مجموعه «ترمه» به تابلو نقاشی «عصر عاشورا» اثر ماندگار استاد محمود فرشچیان اختصاص دارد. در این قسمت که 23 دقیقه و 4 ثانیه زمان دارد، پژوهشگران و هنرمندانی چون پریسا پاد، سلیم غفوری، امین فروغی و شاکر شجاعی درباره این تابلوی نمادین گفتگو می‌کنند.
در قسمت هفتم، سریال تلویزیونی «عشق کوفی» مورد بررسی قرار گرفته است. این اپیزود با حضور نادر سلیمانی، سوگل طهماسبی و حسن آخوندپور و با مدت‌زمان 25 دقیقه پخش می‌شود.
هشتمین قسمت با عنوان «قاب آه» به بررسی یک قطعه موسیقی عاشورایی اختصاص دارد. در این قسمت، هنرمندانی چون محمد معتمدی، مهدی زنگنه و ابراهیم عیسی‌پور درباره تولید و تأثیرات این قطعه گفتگو کرده‌اند. مدت این اپیزود 25 دقیقه و 11 ثانیه است.
قسمت نهم به سریال فاخر «مختارنامه» می‌پردازد و در دو بخش ارائه شده است. در بخش اول که 30 دقیقه و 39 ثانیه زمان دارد، با محمد فیلی، مهدی زنگنه و بهرام بوررشکن درباره ویژگی‌های محتوایی و تولیدی این مجموعه گفتگو شده است.
در قسمت دهم، که ادامه تحلیل سریال «مختارنامه» است، با محمد ادوارد (چهره‌پرداز)، افشین خلیلی و امین فروغی به گفتگو پرداخته شده و مدت آن 31 دقیقه و 13 ثانیه است.
یازدهمین و آخرین قسمت از مجموعه مستند «ترمه» به نمایش «مسافران کوفه» اختصاص دارد. در این قسمت، با حضور حسین کیانی (نویسنده)، سجاد طاهری، کوروش زارعی و وفا موسوی، زوایای مختلف این اثر نمایشی بررسی می‌شود. مدت این اپیزود 25 دقیقه و 8 ثانیه است.
مجموعه مستند «ترمه» تلاشی است برای بازشناسی میراث هنری عاشورا، و قرار است در فصل‌های آینده نیز با تمرکز بر مناسبت‌های دینی و آیینی ادامه یابد. پخش این مجموعه هر شب ساعت 19 از شبکه مستند سیما ادامه دارد.
اطلاعات پخش
ساعت: هر شب ساعت 19:00 از شبکه مستند سیما تهیه‌کننده: هادی خدادی راوی و کارگردان: سلمان فرخنده