تغییرات اقلیم و خشکسالی

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، امیرمحمد امجدیان؛ در بین 10 عامل تهدیدآمیزی که بشر را در قرن 21 تهدید می کنند، اکنون پدیده تغییر اقلیم در رتبه نخست قرار دارد. بر اساس سناریوهای اقلیمی، تا اواخر قرن 21، خشکسالی‌ها از یک درصد در شرایط فعلی به 30 درصد مساحت خشکی های کرده زمین خواهد رسید. پیش بینی ها در این راستا، حاکی از آن است که تا سال 2050 مسئله مدیریت منابع آب اصلی ترین موضوع مورد بحث در کشورهای گوناگون جهان خواهد بود. شهرنشینی و توسعه شهرها، استفاده گسترده از سوخت های فسیلی، تغییر کاربری اراضی و افزایش جمعیت جهان و به دنبال آن گسترش روزافزون فعالیت های صنعتی برای تأمین نیازهای رو به افزایش موجب شد تا پس از انقالب صنعتی، به تدریج تغییرپذیری های مشهودی در اقلیم کره زمین بوجود آید.

بنابراین مساله تغییر اقلیم یک موضوع جهانیست و مهمترین عامل آن را می توان تولید بیش از اندازه گازهای گلخانه ای در جهان دانست که کشور ایران جزو 10 کشور اول دنیا و کشور اول خاورمیانه در تولید گازهای گلخانه ایست. اما کشور ایران با توجه به اقلیم خشک و نیمه خشک، محدودیت منابع آب و توزیع نامتجانس آن در مناطق مختلف سبب شده است که در مقایسه با بسیاری از کشورها نسبت به پدیده تغییر اقلیم آسیب پذیرتر باشد. بنابراین اقدامات مدیریتی هوشمندانه ای در چنین اوضاعی می تواند از آثار سو آن تا حدودی بکاهد؛ اما در این سالها علی رغم هشدارهای کارشناسان مختلف و همچنین با وجود تاکید صریح مقام معظم رهبری دربند هفتم ابلاغ سیاست های کلی محیط زیست مبنی بر مدیریت تغییرات اقلیم و مقابله با تهدیدات زیست محیطی، تصمیمات مناسبی از سوی دول محترم اتخاذ نشده و خوزستان، خاکریز هشت سال دفاع مقدس، حالا در خط مقدم بحران های محیط زیستی هم به سر می برد.

پیرامون مشکلات کم آبی خوزستان برخی سدسازی را به عنوان عامل اصلی مساله عنوان میکنند در حالیکه سدسازی یکی از اساسی ترین اقدامات در مدیریت حوضه های آبخیز در جهان می باشد؛ مثلا بیشترین ذخیره سد در کاناداست که به ازای هر فرد 23 هزار متر مکعب حجم ذخیره سد ایجاد شده، اما در ایران فقط 760 متر مکعب ذخیره سد برای هرنفر وجود دارد؛ بنابراین در کشور ما در احداث سد زیاده روی نشده اما بیش از این هم نمی شود سد سازی انجام دادچون منابع کافی برای کنترل و مدیریت وجود ندارد بنابراین ساختن سد غلط نیست بلکه مدیریت منابع آب مورد انتقاداست.

از عوامل دیگر این مساله، پروژه‌های انتقال آب سر شاخه رودخانه‌های استان خوزستان به سایر استان‌های فلات مرکزی کشور عنوان میشود به طور کلی پروژه‌های انتقال آب بین حوضه های آبریز در دنیا پروژه های بسیار رایجی هستند که با هدف تامین آب شرب، کشاورزی و صنعتی و تولید انرژی مورد استفاده قرار می‌گیرد. 27 درصد از میزان حجم آب برداشت شده در دنیا توسط پروژه‌های انتقال آب بین حوضه‌ای جابه‌جا می‌شود همچنین یکی از علت‌های اساسی که پروژه‌های انتقال آب بین حوضه‌ای در ایران از دیرباز سابقه دارد، مسئله تناسب نداشتن گستره بارش و جمعیت در کشور است. اما از آنجا که پدیده های زیست محیطی اغلب بر تمام جوانب اقتصادی، اجتماعی سیاسی و... تاثیرگذار است.

باید تمام این جوانب به علاوه فاکتور زمان در طرح های آبخیزداری از جمله انتقال آب لحاظ شود. در خصوص انتقال آب بین حوضه ای طبق تجارب به دست آمده در دنیا و مطالعات علمی معیارهایی برای توجیه طرح های انتقال بین حوضه ای مشخص گردیده که باید در این طرح ها مورد توجه قرار گیرند یکی از معیار ها اینست که در این طرح ها باید اثبات شود که حوزه مبدأ دچار کمبود آب نمی شود معیار دیگر اینست که در حوضه مقصد همه راهکارهای مدیریت اب و کاهش مصرف را انجام دهیم که متاسفانه این معیار نیز خیلی مورد توجه نبوده و شاهد تقاضای شدید آب برای مصارف کشاورزی و صنایع سنگین و آب بر مانند فولاد در فلات مرکزی ایران می باشیم در همین راستا طبق بررسی های سال 93 به ازای انتقال هر متر مکعب آب به فلات مرکزی ایران باید دولت 2000 تومان هزینه کند این در حالیست که به ازای هرمترمکعب اب در بخش کشاورزی سوداوری در هرهکتار 400 نومان بود.

اما یکی دیگر از علل کم آبی، کمبود انرژی و از بین رفتن محیط زیست در کشور قیمتگذاری دستوری در سیستم سیاستگذاری کشور است مصرف سرانه ایران در مجموع انرژی ها 3-7 برابر متوسط دنیاست درواقع انرژی و محیط زیست بخشی از محاسبه هیچ بنگاه اقتصادی و مصرف کننده ای نیست و ارزانی برق و آب سب شده که آب ارزشمند زیرزمینی به پای محصولی ریخته شود که هیچ ارزش افزوده ای برای کشور ندارد به طور مثال برای تولید یک کیلوگرم هندوانه 286 لیتر آب مصرف می شود. بحران کم آبی و تغییر اقلیم در آینده نزدیک به مهمترین موضوع دنیا تبدیل می شود. در مواجهه با این پدیده علی الخصوص در کشورهای خشک و نیمه خشک وجود مدیریت راهبردی، آینده نگری هوشمندانه همراه با انجام اقدامات متناسب با توان اکولوژیک کشور از سختی راه می کاهد.

امیرمحمد امجدیان - دانشجوی ارشد برنامه ریزی شهری دانشگاه گیلان

انتشار یادداشت‌های دانشجویی به معنای تأیید تمامی محتوای آن توسط «خبرگزاری دانشجو» نیست و صرفا منعکس کننده نظرات گروه‌ها و فعالین دانشجویی است.