تغییر استراتژی گروه‌های تکفیری به «دولت نجات ملی»

به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو، تحولات سیاسی و نظامی در سوریه در سال‌های اخیر به وضوح نشان‌دهنده تغییرات بنیادین در استراتژی‌های گروه‌های معارض، تکفیری و تروریست‌ها و شیوه‌های فعالیت آنها است. از یک سو، گروه‌هایی مانند تحریر الشام که پیش از این تحت نام جبهه‌النصره شناخته می‌شدند، به دنبال تثبیت خود در سوریه هستند؛ و از سوی دیگر، این تغییرات نه تنها از منظر نظامی و سیاسی، بلکه در بعد اقتصادی و اجتماعی نیز قابل مشاهده است. «یاسر قزوینی حائری» عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و مدرس گروه مطالعات عراق دانشگاه تهران نویسنده کتاب «داعش هویت، تاریخ، رسانه» در خصوص تحولات گروه‌های تکفیری همانند «تحریر الشام» و تغییرات در رفتار و استراتژی‌های آنها از سال 2000 تا کنون و "ری برندینگ" این گروه‌ها، در گفتگو با خبرنگار دانشجو اظهار داشت: تحولات اخیر در گروه‌های معارض، تکفیری و تروریستی سوریه بسیار پیچیده است و تغییرات زیادی در استراتژی‌ها و اهداف آنها دیده می‌شود. یکی از نمونه‌های بارز تغییرات، گروه «تحریر الشام» است که در ابتدا تحت نام جبهه‌النصره شناخته می‌شد. این گروه که ابتدا به‌عنوان شاخه‌ای از «دولت اسلامی عراق» (داعش) آغاز به کار کرد، در ادامه به‌طور مستقل عمل کرده و استراتژی خود را تغییر داد.

او در ادامه بیان کرد: در دهه‌های گذشته، گروه‌های تکفیری مانند داعش و جبهه‌النصره با استفاده از ایدئولوژی‌های تکفیری و سلفی، در تلاش بودند تا مناطقی از سوریه و عراق را تحت سیطره خود درآورند. اما با گذشت زمان، به‌ویژه در پی شکست‌های نظامی داعش و فشار‌های بین‌المللی، برخی از این گروه‌ها در گفتمان و استراتژی‌های خود تغییراتی عمده ایجاد کردند. تحریر الشام، که در ابتدا به‌عنوان شاخه‌ای از داعش در سوریه ظهور کرد، از اواسط سال 2010 به تدریج از گفتمان جهادی جهانی به سمت یک جهاد محلی و منطقه‌ای حرکت کرد. نویسنده کتاب «داعش هویت، تاریخ، رسانه» درباره تغییر گفتمان‌ها گفت: جولانی، رهبر تحریر الشام، به‌طور چشمگیری گفتمان جهادی اینترناسیونالیستی و کلی‌نگرانه را به سمت یک جهاد محلی متمایل کرده و در عین حال همچنان نگاه سلفی خود را حفظ کرده است؛ و تأکید می‌کند که به‌دنبال برپایی دولتی مستقل در سوریه است. تغییر رویکرد این گروه به‌ویژه از لحاظ روابط سیاسی و دیپلماتیک بسیار قابل توجه است. در حالی که در ابتدا تحریر الشام با کشور‌های منطقه‌ای نظیر ترکیه و حتی دولت‌های غربی درگیری‌هایی جدی داشت، اکنون شاهد مذاکرات با این کشور‌ها و تلاش برای ایجاد روابط اقتصادی و نظامی هستیم.

یاسر قزوینی در تشریح عملکرد این گروه بیان داشت: این گروه، تحت عنوان «دولت نجات ملی»، اقدام به ساخت نهاد‌های دولتی در مناطق تحت کنترل خود کرده و حتی در زمینه‌های اقتصادی، تلاش‌های زیادی برای بهبود وضعیت معیشتی مردم این مناطق انجام داده است. در واقع، برخلاف مناطق تحت کنترل دولت بشار اسد که با بحران‌های اقتصادی فراوانی روبه‌رو هستند، تحریر الشام توانسته است خود را به‌عنوان یک آلترناتیو برای مردم سوریه معرفی کند که نه تنها از نظر امنیتی، بلکه از لحاظ اقتصادی نیز گزینه‌ای جذاب به شمار می‌آید؛ که می‌تواند با استفاده از منابع محلی، شرایط زندگی را تا حدودی بهتر از مناطق تحت کنترل دولت مرکزی پیشین فراهم کند. این گروه در تلاش است تا با برگزاری پروژه‌های بازسازی و ارائه خدمات عمومی، حمایت مردمی را جلب کرده و خود را به‌عنوان یک قدرت نهایی در سوریه تثبیت کند. این اقدامات موجب شده است تا بسیاری از مردم که از وضعیت بد اقتصادی در مناطقی که پیش از این رنج می‌بردند، در جست‌وجوی شرایط بهتر به تحریر الشام گرایش پیدا کنند.

مقایسه با طالبان و الگو‌های حکومتی

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و مدرس گروه مطالعات عراق دانشگاه تهران در مقایسه طالبان و اتفاقات پیش آمده در سوریه بیان داشت: مقایسه تحریر الشام با طالبان از نظر استراتژیک جالب است، اما باید توجه داشت که در بسیاری از جنبه‌ها، این دو گروه تفاوت‌های عمده‌ای دارند. طالبان در افغانستان، با توجه به ساختار قومی و قبیله‌ای آن کشور، توانست بیشتر بر روی مناطق روستایی و قبیله‌ای تمرکز کند و در نتیجه، کنترل بیشتری بر مناطق مختلف پیدا کند. در مقابل، سوریه کشوری است که بیشتر مردم آن شهرنشین هستند و دارای ساختار اجتماعی پیچیده‌تری است. تحریر الشام به‌طور قطع به دنبال ایجاد یک دولت مستقل است، اما این دولت نمی‌تواند در سطح س راسری در سوریه باشد. در واقع، آنها به دنبال ایجاد یک حکومت اسلامی محلی هستند که خود را به‌عنوان جایگزین دولت بشار اسد معرفی کند، اما تشکیل یک دولت مستقل در سطح ملی را به‌دشواری می‌توانند عملی کنند. تحریر الشام به نوعی می‌تواند الگویی مشابه با طالبان در افغانستان را دنبال کند، اما تفاوت‌های زیادی نیز وجود دارد. در حالی که طالبان بیشتر به صورت نظامی عمل می‌کرد و به مناطق مختلف افغانستان دسترسی پیدا کرده بود، تحریر الشام به دنبال ایجاد یک حکومت مدنی و تحت عنوان "دولت نجات ملی" است. این گروه در تلاش است تا با برگزاری فعالیت‌های فرهنگی و اقتصادی، مانند المپیا‌های ورزشی و نمایشگاه‌های مختلف مانند نمایشگاه کتاب، تصویر مثبت‌تری از خود ارائه دهد.

تبلیغات و مسائل داخلی

او ادامه داد: تحریر الشام به شدت از پروپاگاندا برای جذب حمایت مردمی استفاده می‌کند. با این حال، تناقض‌هایی در رفتار این گروه مشاهده می‌شود؛ به ویژه در مورد برخورد با اسرای جنگی و تبلیغات ضد شیعی. این در حالی است که گروه‌های مختلف به دلیل اختلافات مذهبی و عقیدتی، گاهی در موقعیت‌های مختلف مجبور به اتخاذ مواضع متفاوت می‌شوند. با اینکه گفتمان رحمانی را اتخاذ کرده‌اند ولی باید دید در ادامه چگونه عمل خواهند کرد. هرچند تا کنون هم برخلاف انتظار تصاویر کمی از خشونت رفتاری نیروهایشان مخابره شده است.

او معتقد است: تحریر الشام به شدت از پروپاگاندا برای جذب حمایت مردمی استفاده کرده است. با این حال، تناقض‌هایی در رفتار این گروه در برخورد با اسرای جنگی و تبلیغات ضد شیعی مشاهده می‌شود.

پیچیدگی گفتمان مذهبی و عقیدتی در این گروه‌ها

مسئله گفتمان مذهبی و عقیدتی در این گروه‌ها پیچیده است. تحریر الشام، به‌عنوان یک گروه سلفی، نگاه شدیدی به اصول سلفی‌گری دارد و در نتیجه، بسیاری از گروه‌های شیعه مانند ایران و حزب‌الله را دشمنان خود می‌دانند. در رسانه‌های این گروه‌ها گاهی شاهد تبلیغات ضدشیعی و مخالفت با نماد‌های شیعی مانند حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) هستیم. یکی از نمونه‌های بارز این تبلیغات، حملات به مساجد و اماکن مذهبی شیعی در مناطق تحت کنترلشان است.

با این حال، باید توجه داشت که این گروه‌ها در عین حال تلاش می‌کنند که خود را در نگاه بین‌المللی به‌عنوان یک گروه جهادی و مبارز در برابر ظلم معرفی کرده و از برخی مسائل مذهبی برای جذب حامیان و مشروعیت‌سازی استفاده کرده‌اند. در واقع، این تناقضات در گفتمان‌های مذهبی آنها بخشی از تاکتیک‌های تبلیغاتی بوده تا حمایت‌های مردم با گرایشات مذهبی مختلف را جذب کنند. قزوینی در انتها اظهار داشت: وضعیت تحریر الشام و دیگرگروه‌های سوری پیچیده و دستخوش تحولات مستمر است. از یک سو، آنها به دنبال تشکیل حکومتی مستقل و تجزیه سوریه هستند، و از سوی دیگر، با چالش‌های داخلی و خارجی زیادی روبه‌رو هستند. در این شرایط، ایران باید به دقت مواضع خود را در برابر تحولات سوریه و منطقه تعیین کند. این مسائل به طور مستقیم با امنیت ملی ایران و منافعش در منطقه مرتبط است. خبرنگار: مریم شکیب حسینی