توسعه ارتباطات با مراکز آموزشی و دانشگاه‌های کشور / تجاری سازی پروژه‌ها با دیدگاه صنعتی محور
پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای منشا اصلی فعالیت‌های پژوهشی در صنعت هسته‌ای کشور است، که نتایج آن می‌تواند اثرات مهمی در جامعه داشته باشد.
پژوهشگاه محلی برای تبدیل ایده‌های نوین به محصول است که این امر با پژوهش میسر می‌شود. با تغییر دولت و ریاست سازمان انرژی اتمی، سیاست‌های پژوهشگاه در یک‌سال و نیم گذشته از مسیر پژوهش محور به صنعتی محور تغییر یافته است. تحقیقات موثر در مسیر تحقق اهداف صنعتی، می‌تواند منجر به تجاری‌سازی طرح‌ها و پروژه‌ها شود.
بسیاری از این محصولات پس از طی مراحل صنعتی شدن، سبب ایجاد ارزش افزوده و رونق اقتصادی می‌شوند. علاوه بر این با انجام پژوهش‌های هدفمندِ محصول محور با ارزش اقتصادی و راهبردی، واردات این محصولات به کشور کاهش و در برخی موارد حذف شده است. این دستاورد‌ها حاصل زحمات دانشمندان و پژوهشگران پژوهشگاه است که با مدیریت صحیح و با رویکرد رفع نیاز کشور و صنعت هسته‌ای جهت‌دهی شده است.
گام‌های بزرگی در عرصه بین‌الملل و ارتباط با دانشمندان و پژوهشگران سایر کشور‌ها برداشته شده است و به موازات آن در داخل کشور توانمندی‌های پژوهشگاه در صنایع، موجب ارتقای استاندارد‌های آن‌ها شده است.
در نخستین روز‌های نوروز 1402 با دکتر سید امیرحسین فقهی؛ معاون سازمان و رییس پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای به گفتگو نشستیم و ضمن ارزیابی عملکرد معاونت تحت مدیریت وی در سال گذشته، در جریان برنامه‌های تعیین شده برای سال‌جاری قرار گرفتیم.
تدوین سند راهبردی توسعه پژوهش مبتنی بر سند راهبردی سازمان
رییس پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای ضمن تبریک فرارسیدن سال نو به همکاران گرامی در سازمان انرژی اتمی ایران و هموطنان عزیز گفت: مهمترین اقدام سال 1401 تدوین سند راهبردی توسعه پژوهش مبتنی بر سند راهبردی سازمان انرژی اتمی ایران با استفاده از اسناد بالادستی است. این سند پژوهش منسجم و با قابلیت بازبینی در سال‌های آتی است.
وی افزود: از این پس تمام فعالیت‌های پژوهشگاه بر مبنای سند توسعه پژوهش خواهد بود.
چالش‌های پژوهشگاه در سال 1401
معاون سازمان درباره چالش‌های پشت سر گذاشته در مسیر پژوهش‌ها چنین توضیح داد: اصلی‌ترین چالش، اجرای پروژه و طرح‌های پژوهش محور بود که به شیوه مدیریتی جاری در سازمان انرژی اتمی برمی‌گشت. بر اساس تاکید رییس محترم سازمان، تبدیل از سازمان پژوهش‌محور به سازمان صنعتی محور مد نظر قرار گرفت. رفتار صنعتی با رفتار پژوهشی متفاوت است و آیین‌نامه‌های حرکت در مسیر صنعتی با آیین‌نامه‌های حرکت در مسیر پژوهشی متفاوت است.
وی در ادامه با اشاره به چالش دیگر پژوهشگاه گفت: پژوهشگاه از آیین‌نامه ارتقای دانشگاه‌های آموزش محور تبعیت می‌کرد البته مواردی برای توجه به پژوهش وجود داشت که با توجه به گستره فعالیت و روند تبدیل پژوهشگاه به صنعتی شدن، کفایت نمی‌کرد.
مهمترین برنامه‌های پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای در سال 1402
دکتر فقهی درباره مهمترین برنامه‌ها و طرح‌هایی که پژوهشگاه قرار است در سال 1402 دنبال کند؛ بیان کرد: برنامه‌هایی که در دستور کار داریم متاثر از چند موضوع است؛ نخست ابلاغیه‌های مقام عالی سازمان است؛ دیگری سند توسعه پژوهشی که در سال 1401 تدوین کردیم و مورد بعدی هم شامل نیاز‌هایی است که صنعت هسته‌ای به پژوهشگاه اعلام می‌کند که برحسب مورد و در سال‌های مختلف می‌تواند متفاوت باشد، اما چارچوب کلی آن مشخص است.
وی ادامه داد: برنامه ما در سال 1402 رفع نیاز‌ها و اجرای دستورات ابلاغی در چارچوب سند راهبردی سازمان است. در این مسیر شاهد انجام پروژه‌هایی فراتر از ماموریت‌های پژوهشگاه بوده‌ایم که به عبارت بهتر ماموریت‌های صنعتی به ما واگذار شده است و می‌توان به ایفای نقش به عنوان سازمان بهره‌بردار در ساخت نخستین راکتور تحقیقاتی هسته‌ای از نوع استخری در اصفهان اشاره کرد؛ همچنین ساخت راکتور تحقیقاتی هسته‌ای استان فارس نیز در دستور کار قرار دارد.
رییس پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای اظهار کرد: از جمله ماموریت‌های پژوهشگاه، پروژه‌هایی است که باید به صورت صنعتی دنبال شوند. به عنوان نمونه می‌توان به تولید برخی رادیودارو‌های پرمصرف کشور اشاره کرد.
لزوم ارتقای پروژه‌های پژوهشگاه به سمت صنعتی شدن
فقهی در پاسخ به این پرسش که چند درصد از پژوهش‌های انجام شده در سال‌های گذشته وارد عرصه صنعتی می‌شود؛ گفت: نباید فراموش کرد که در طول سالیان گذشته همکاران ما در مسوولیت‌های مدیریتی زحمات فراوانی را متحمل شده‌اند و بخش عمده دستاورد‌هایی که امروز مشاهده می‌کنیم حاصل تلاش‌های این عزیزان است. البته مد نظر داریم که این روند را در پژوهشگاه ارتقا دهیم و به صنعت و جامعه نزدیک‌تر کنیم. شاید بتوان گفت هدف اصلی که در 1401 دنبال می‌کردیم، مبتنی بر شعاری بود که رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای فرموده بودند و در سال 1402 نیز این مهم را دنبال خواهیم کرد؛ تکمیل زنجیره ارزش و تجاری کردن سرریز فناوری هسته‌ای در صنایع محتلف است که می‌تواند بخشی از دستاورد‌های صنعت هسته‌ای در سطح کلان تلقی شود.
جایگاه پژوهشگاه در سطح درون و برون سازمانی
وی در پاسخ به این سوال که به نظر شما پژوهشگاه در دوره مدیریتی جدید به چه جایگاهی در سطح سازمانی و برون سازمانی دست یافته است؛ اظهار کرد: در این دوره مدیریتی و در دولت سیزدهم؛ مسوولیت‌هایی که از پژوهشگاه خواسته شده، بار صنعتی دارد و پژوهش‌ها برای صنعتی شدن بررسی و دنبال می‌شوند. نگاه بنده نیز بر این مبناست که پژوهشگاه موظف است نیاز صنعت هسته‌ای را رفع کند؛ البته فقط موظف به انجام ماموریت‌های آموزشی که به‌صورت متعارف در دانشگاه‌هاست، نیستیم. هرچند در آن وظیفه هم با تعریف پروژه‌های پژوهشی از دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی نیز حمایت‌هایی می‌کنیم، اما در سال‌جاری بیشتر، اهداف صنعتی‌محور را برعهده خواهیم داشت.
فقهی تصریح کرد: امیدواریم تا پایان دولت سیزدهم دستاورد‌های صنعتی ما نظیر راکتور تحقیقاتی هسته‌ای اصفهان افتتاح شود، زیرا پژوهشگاه، راهبری پروژه و بهره‌برداری از آن را برعهده دارد.
نقش مهم و برجسته پژوهشگاه در روابط بین‌الملل
وی درباره نقش پژوهشگاه در برقراری روابط بین‌الملل و ارتباط با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی توضیح داد: به موضوع مهمی اشاره شد؛ به جرات شاید بتوان گفت در سازمان انرژی اتمی بیشترین روابط بین‌المللی به پژوهشگاه مربوط است. می‌توان به مواردی همچون پروژه‌های مشترک بین پژوهشگاه با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و نیز مراوداتی که با کارشناسان و متخصصان سایر کشور‌ها در چارچوب پروژه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی برقرار می‌شود، اشاره کرد که در مرکز و معاونت دیگری از سازمان انرژی اتمی ایران، وجود ندارد؛ بنابراین یکی دیگر از مسوولیت‌های پژوهشگاه گسترش روابط بین‌الملل سازمان در چارچوب پژوهش‌ها، فعالیت‌های تحقیقاتی و پروژه‌های مشترک است.
معاون سازمان انرژی اتمی ایران ادامه داد: ما این ماموریت را تعریف کرده‌ایم و با لطف خداوند در سال 1401 در تحقق این ماموریت، موفقیت‌هایی حاصل شد و شاهد انجام مذاکرات سطح‌بالایی بودیم و ریاست محترم سازمان نیز این ماموریت را برای پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای قائل شده و بنده معتقدم این پژوهشگاه با ارتباطاتی که در این سال‌ها بین محققان خود و نیز محققان سایر کشور‌ها برقرار کرده، توانسته نقش مهمی در انتقال و جذب فناوری و در پیشبرد پروژه‌ها ایفا کند و این مهم جزو کار‌هایی است که در سال‌جاری با جدیت دنبال خواهیم کرد.
وی عنوان کرد: بر اساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده امیدوارم بتوانیم در نخستین کنفرانس عمومی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که قرار است در ماه‌های آتی برگزار شود؛ مشارکت فعال داشته باشیم و نیز متخصصان ایرانی در رویداد‌های جانبی آن حضور یافته و نقش‌آفرینی کنند.
فقهی تاکید کرد: حضور در چنین کنفرانس‌ها و رویداد‌های بین‌المللی می‌تواند ما را از حالت انزوایی که دشمنان می‌خواهند در سطح بین‌المللی داشته باشیم، خارج کند البته به این معنا نیست که ما بخواهیم متخصصان را به دنیا بشناسانیم، زیرا در دنیا متخصصان ما را می‌شناسند و این ارتباطات در گذشته هم برقرار بوده و از طریق آژانس، سفر‌هایی انجام شده است و در اصل کار جدیدی جز تقویت این حوزه انجام نمی‌دهیم.
ایجاد بستر مناسب برای تغییر افکارعمومی نسبت به فناوری هسته‌ای
وی درباره نقش موثر پژوهشگاه در تغییر افکارعمومی داخلی نسبت به فناوری هسته‌ای در قالب گسترش ارتباطات با جامعه علمی و دانشگاهیان، معلمان و دانش‌آموزان و اقشار مختلف جامعه توضیح داد: ارتباط با اقشار مختلف جامعه نکته بسیار مهمی است، زیرا پژوهشگاه یک رابط بین صنعت، دانشگاه و جامعه محسوب می‌شود و نقش پژوهشگاه ارتقای ارتباطات بین صنعت و جامعه است. ما این مساله را در قالب برنامه‌هایی تدوین و تعریف کرده‌ایم و در حال تقویت برقراری ارتباط با اقشار مختلف جامعه هستیم. فقهی توضیح داد: به همین منظور در سال 1400 نخستین جشنواره «من فناوری هسته‌ای هستم» را برای دانشجویان، معلمان و دانش‌آموزان مقطع متوسطه برگزار کردیم. در سال‌جاری هم دومین جشنواره را برگزار خواهیم کرد. هدف از این جشنواره، ترویج کاربرد‌های فناوری هسته‌ای در جامعه و اطلاع‌رسانی فناوری‌هایی که سایر صنایع می‌توانند از آن بهره‌مند شد، است.
وی ادامه داد: هدف اصلی برگزاری این جشنواره، تربیت نیروی انسانی و افزایش گرایش سرمایه انسانی کشور به سمت فناوری هسته‌ای است به همین دلیل جامعه هدف دانشجویان، معلمان و دانش‌آموزان در نظر گرفته شده‌اند. در سال 1401 و برای نخستین‌بار موفق شدیم تعدادی از معلمان آموزش و پرورش را برای شرکت در رویداد‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعزام کنیم که بازخورد بسیار خوبی داشت. معلمان در این دوره با سبک تربیت نیروی انسانی سایر کشور‌ها در حوزه هسته‌ای و با چگونگی متمایل کردن نخبگان به حضور در این صنعت و فناوری و نیز از بین بردن تابویی که دشمن از فناوری هسته‌ای در جامعه ایجاد کرده نیز آشنا شدند. اقدامات دشمنان باعث شده که نخبگان ما از ورود به صنعت هسته‌ای پرهیز کنند و هنگامی که معلمان در چنین رویداد‌هایی شرکت می‌کنند، درمی‌یابند که تمام دنیا در حال تلاش است که از مقطع ابتدایی، سرمایه انسانی مورد نیاز این فناوری و صنعت را تربیت کنند و امیدوارم این روند در کشور ما نیز تقویت شود.
فقهی گفت: در یک و نیم سالی که از استقرار دولت سیزدهم گذشته؛ پژوهشگاه تمام تلاش خود را کرده تا در‌های آزمایشگاه‌ها و تجهیزات پژوهشی کشور را به روی فرزندان این مرز و بوم بگشاید به نحوی که دانش‌آموزان مقطع ابتدایی تا پایان دوره دبیرستان، معلمان، دانشگاهیان، اساتید دانشگاه‌ها و دانشجویان و سایر اقشار جامعه از سازمان انرژی اتمی ایران و زیرساخت‌های تحقیقاتی و پژوهشی پژوهشگاه بازدید کردند و بازخورد بسیار جالبی دریافت کردیم، زیرا ذهنیت همیشگی مردم این بوده سازمان، اجازه ورود و بازدید از زیرساخت‌ها را به کسی نمی‌دهد، اما خوشبختانه در دوره جدید، در‌های سازمان را بازگذاشته‌ایم و مطمئنم این مساله منجر به افزایش علاقه نخبگان کشور می‌شود که بتوانند ما را در این مسیر یاری کنند.
زوم توجه به نیروی انسانی در صنعت هسته‌ای
رییس پژوهشگاه با اشاره به اینکه اگر بخواهیم صنعت هسته‌ای را توسعه دهیم و از آن بهره‌مند شویم باید به سرمایه انسانی توجه ویژه‌ای داشته باشیم؛ گفت: سرمایه انسانی بسیار مهم است، به‌طوری‌که درکشور‌های پیشرو در صنعت هسته‌ای معمولا بهترین افراد آن کشور‌ها وارد صنعت هسته‌ای می‌شوند و ما باید برای این کار برنامه‌ریزی داشته باشیم.
وی تصریح کرد: با ورود افراد برگزیده به این حوزه به منظور بهره‌گیری از توانمندی آن‌ها و ایجاد حس اثربخشی، سبب رضایتمندی آن‌ها خواهیم شد و کشور نیز از این منافع بهره‌مند خواهد شد. حتی در صورت عدم تمایل افراد آموزش دیده برای فعالیت در صنعت هسته‌ای، این نیرو‌های متخصص با آموزش‌های سطح بالا وارد صنایع دیگر خواهند شد.
برقراری ارتباطات گسترده با مراکز آموزشی و دانشگاه‌های کشور
فقهی با تاکید بر وجود ارتباط گسترده با مراکز آموزشی و دانشگاه‌های کشور اظهار کرد: این ارتباط تنها در سطح دانشجویان کارشناسی و تحصیلات تکمیلی نیست بلکه با دعوت از اساتید رشته‌های مختلف به‌ویژه رشته مهندسی هسته‌ای و برگزاری جلسات با این عزیزان، خواستار هم‌فکری این اساتید شده‌ایم.
وی افزود: به منظور تهیه برنامه راهبردی گداخت هسته‌ای از متخصصان کشور، برای اعلام نظر دعوت شد. لازم به ذکر است که در حوزه گداخت هسته‌ای که حوزه‌ای پیشرو در دنیا محسوب می‌شود، بشر تاکنون بهره‌مندی لازم را به لحاظ انرژی از این حوزه نبرده است.
معاون سازمان انرژی اتمی ایران توضیح داد: در سطح دانشجویی نیز تمام تلاش خود را بر این موضوع معطوف کردیم که بیشترین جمعیت ممکن را در بازه زمانی کوتاهی بتوانیم برای بازدید از زیرساخت‌های پژوهشگاه دعوت کنیم که خوشبختانه در نیمه دوم سال 1401 بیش از 700 نفر از زیرساخت‌ها و تاسیسات سازمان و پژوهشگاه بازدید کردند.
رییس پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای با بیان اینکه میزان بازدید‌ها نسبت به گذشته افزایش یافته است؛ گفت: علت اصلی این مساله را باید همکاری بسیار خوب فرماندهی حفاظت و امنیت سازمان دانست. به‌طوری‌که در طول سال 1401 شاهد بیشترین سطح همکاری‌ها در معرفی زیرساخت‌های سازمان و پژوهشگاه به فرزندان ایران زمین که در آینده می‌خواهند برای فعالیت و شغل خود تصمیم‌گیری کنند، بودیم. همچنین در این مدت مراودات اساتید دانشگاه‌ها با سازمان و پژوهشگاه بهتر شده و شاهد تسهیل ارتباطات هستیم و این برنامه در سال‌جاری نیز ادامه خواهد یافت.
وی بیان کرد: اداره کل دیپلماسی‌عمومی نیز نقش بسیار مهمی در تسهیل شرایط بازدید‌ها و انعکاس دستاورد‌ها داشته و دارد.
نقش موثر مرکز فناوری «رسا» در حمایت از دانش‌بنیان‌ها
رییس پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای با اشاره به نقش مرکز فناوری رسا در ارتباط با شرکت‌های دانش‌بنیان عنوان کرد: فناوری هسته‌ای بالاترین سطح استاندارد‌ها و پیشرفته‌ترین تجهیزات را به ارمغان می‌آورد؛ سرریز فناوری هسته‌ای می‌تواند گسترده باشد یعنی اگر ما برای ساخت یک راکتور هسته‌ای تلاش می‌کردیم در کنار آن ناچار بودیم به فناوری‌های دیگری نیز دست یابیم که می‌توان به حوزه سوخت، لیزر، شتاب‌دهنده و نظایر آن اشاره کرد. این مساله باعث شده که انبوهی از دانش با قابلیت تجاری‌سازی در پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای تجمیع شود. برای اینکه بتوانیم از این شرایط بهره‌مند شویم و سرریز دانش را به سایر بخش‌های کشور منتقل کنیم تا از آن بهره ببرند؛ تصمیم گرفته شد تا یک مرکز نوآوری و رشد در پژوهشگاه تاسیس شود؛ همکاران بنده در گذشته اهمیت این موضوع را به‌خوبی درک کرده بودند و در دوره قبلی مرکز رسا تاسیس شد. وظیفه ما بود تا این مرکز را رشد دهیم. در سال نخست، همکاران بنده تلاش‌های فراوانی کردند تا بخشی از سرریز دانش و فناوری هسته‌ای را در قالب شرکت‌های دانش بنیان حمایت کنند و امیدوارم در آینده نزدیک و میان مدت، کشور بتواند از نتایج این اقدام بهره‌مند شده و دستاورد‌های این شرکت‌ها در حوزه صنعت و جامعه، تجاری سازی شوند.
تاثیرات فناوری هسته‌ای در صنایع گوناگون
فقهی در پاسخ به این پرسش که فناوری هسته‌ای چه تاثیری در صنایع گوناگون دارد؛ توضیح داد: یکی از دستاورد‌های فناوری هسته‌ای به لحاظ تکنولوژی یا تجهیزات، اثری است که این فناوری بر روی سایر بخش‌های صنعت می‌گذارد. به این معنا که بخش‌های دیگری از صنعت با هدف رفع نیاز هسته‌ای وارد این عرصه شوند و پروژه‌هایی را بگیرند و خدماتی را ارایه دهند به واسطه لزوم رعایت استاندارد‌ها و دقت‌های بالایی که در صنعت هسته‌ای مد نظر است؛ سطح آن صنایع نیز ارتقا می‌یابد.
وی افزود: به دلیل لزوم رعایت استاندارد‌های سختگیرانه در صنعت هسته‌ای، ساخت قطعات و تجهیزات باید با دقت بالا و مراعات الزامات ویژه انجام می‌شود. این الزامات سبب ارتقای فناوری‌های مورد استفاده در این صنعت می‌شود. صنایعی که به نحوی با صنعت هسته‌ای مرتبط هستند نیز تحت تاثیر این استاندارد‌ها رشد و ارتقا می‌یابند.
معاون سازمان انرژی اتمی ایران تاکید کرد: تاثیر صنعت هسته‌ای بر صنایعی دیگر را می‌توان به 2 بخش مستقیم و غیرمستقیم تقسیم کردد. اقدامات مستقیم این صنعت را می‌توان در صنایع تجهیزات پزشکی، تشخیص و درمانی شامل سامانه‌های تصویربرداری CT، Xray، و... و سامانه‌های پرتودهی حاوی چشمه‌های کبالت 60 تحت عنوان رادیوتراپی و شتاب‌دهنده‌ها و چشمه‌های رادیوایزوتوپ برای درمان و تشخیص بیماری‌ها نام برد. از سویی دیگر تاثیرات غیرمستقیم صنعت هسته‌ای برصنایع دیگر می‌توان از تجهیزات تصویربرداری از قطعات نظیر نوترون رادیوگرافی و دوربین‌های رادیوگرافی صنعتی با گاما را نام برد که سبب ارتقای آن صنایع می‌شود.
فقهی در پایان پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای را با واژگانی همچون «پژوهشگاه صنعت محور»، «دانش‌بنیان»، «با نشاط» و «شایسته سالار» توصیف کرد.
باشگاه خبرنگاران جوان سیاسی سیاست خارجی