توسعه پایدار شهری با آینده‌پژوهی و مدیریت انرژی در ساختمان‌ها

طاهره نصر، عضو سابق شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی ساختمان در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، اظهار کرد: قوانین و مقررات بسیاری در زمینه انرژی در جهان و در کشور ما وضع شده است که لزوم توجه به بهینه‌سازی مصرف انرژی را آشکار می‌سازد.

وی افزود: از جمله این قوانین و مقررات در ایران می‌توان به ماده 18 قانون اصلاح الگوی مصرف اشاره کرد؛ این ماده در اجرای قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان، وزارت راه و شهرسازی را موظف می کند آیین‌نامه‌های صرفه‌جویی مصرف انرژی در ساختمان‌ها را با جهت‌گیری به سوی ساختمان سبز و نیز شهرسازی منطبق بر الگوی مذکور، در همکاری با وزارتخانه‌های نفت، نیرو، کشور و معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهور تهیه و به تصویب برساند.

نصر ادامه داد: آیین‌نامه اجرایی همین ماده قانون به ممیزی و تعیین رده انرژی و چگونگی تعبیه سامانه‌های کنترلی لازم اشاره دارد و تأکید بر جهت‌گیری به سوی ساختمان سبز است.

وی با بیان اینکه مقررات ملی ساختمان نیز رویکردی به مصرف صحیح انرژی دارد، افزود: در آخرین ویرایش مبحث 19 انتظارات جامعه مهندسی با موضوع بهینه‌سازی مصرف انرژی و توجه بیشتر به تعیین رده انرژی و جهت‌گیری به سوی ساختمان سبز و کارآیی انرژی تأکید شده است.

عضو سابق شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی ساختمان گفت: آنچه مسلم است این است که با پیشرفت صنعت، نیاز به بهره‌برداری از منابع طبیعی نیز بیشتر شده؛ به نحوی که بهره‌برداری غیرمنطقی از منابع طبیعی منجر به نابودی آن‌ها شده و برای ادامه زندگی در این چرخه، احتیاج انسان به انرژی بیشتر شده است. لذا مدیریت مصرف انرژی مورد تأکید است. از سوی دیگر توجه به فرآیند احداث ساختمان‌های سازگار با محیط زیست و حفظ انرژی، چالشی مهم و قابل توجه است که متأسفانه میزان توجه به پایداری ساختمان‌ها از نظر میزان مصرف انرژی در ساخت و سازهای ایران بسیار ناچیز است.

نصر با بیان این‌که آینده‌پژوهی مجموعه فعالیت‌هایی است که با استفاده از تجزیه و تحلیل منابع، الگوها و عوامل تغییر یا ثبات به تجسم آینده‌های بالقوه و برنامه‌ریزی آن‌ها می‌پردازد، افزود: به عبارتی وظیفه آینده‌پژوهی شناخت فردا است، مستقل از آنکه چگونه از آن بهره‌برداری شود.

وی یادآور شد: استفاده روزافزون از روش سناریونویسی به این دلیل است که سناریوها پیچیدگی‌های جهان واقعی را در نظر می‌گیرند و بینش‌های جایگزین در خصوص آینده را، با ترتیبی منطقی از رویدادها بازنمایی می‌کنند. به طور کلی سناریوها تصاویر آینده‌های ممکن هستند که ترتیب منطقی رویدادها را نشان می‌دهند. امروز آینده‌نگاری به طور گسترده‌ای به کار گرفته می‌شود و واژه آینده‌پژوهی شامل رویکردهایی است که فرایند تصمیم‌گیری برای آینده را بهبود می‌بخشد.

این استاد دانشگاه تأکید کرد: توسعه پایدار و آینده‌پژوهی رابطه‌ای تنگاتنگ دارند. توسعه پایدار به بررسی آینده‌های بدیل و انتخاب پایدارترین آن‌ها اشاره دارد. آینده‌پژوهی باعث نهادینه شدن و حاکمیت توسعه پایدار شده و با اتصال به فرآیند خط‌مشی‌گذاری، فرصت‌های جدیدی ایجاد می‌کند.

نصر افزود: در کلی‌ترین سطح، هدف آینده‌پژوهان تلاش برای تبدیل جهان به مکانی بهتر برای زندگی، سودرسانی به مردم و حفظ و گسترش آن دسته از ظرفیت‌های کره زمین است که به پایداری حیات کمک می‌کنند. توسعه پایدار، توسعه‌ای است که نیازهای زمان حال را بدون آنکه از توانایی نسل‌های آینده برای ارضای نیازهایشان بکاهد، برطرف می‌سازد. نتایج مطالعات پژوهشی نشان می‌دهد رشد اقتصادی، بهبود شرایط اجتماعی و حفاظت از ارزش‌های طبیعی از ویژگی‌های مهم توسعه پایدار بوده و تحول به سوی سطح پایدار از توسعه غالباً برآمده از روابط دینامیکی پیچیده بین محیط، اجتماعی و اقتصادی است.

نصر افزود: دوسوم منابعی که حیات بشری در آینده به آن وابسته است یا در حال نابودی هستند یا به روش‌هایی استفاده می‌شوند که پایدار نیستند. این در حالی است که ناپایداری مذکور در تضاد با رسالت اصلی برنامه‌ریزی و به ویژه برنامه‌ریزی شهری است. امروزه در اکثر جوامع شهری توجه به توسعه پایدار مورد تأکید و دیدگاه‌ها و روش‌های مختلفی برای آن ارائه شده است که بر حسب شرایط هر جامعه می‌توان از آن استفاده کرد.

وی ادامه داد: باید تدوین راهبردها، سیاست‌ها و برنامه‌های اجرایی با در نظر گرفتن و استفاده از معیارها و شاخص‌های کلیدی توسعه پایدار شهری امری ضروری در دسترسی به توسعه پایدار شهری دانست. برای دستیابی به نظام توسعه پایدار شهری، قبل از هر چیز باید شناسایی عوامل مؤثر در توسعه پایدار شهری صورت گیرد. بنابراین جایگاه آینده‌پژوهی و سناریونویسی برای آینده توسعه پایدار شهری را نمی‌توان نادیده انگاشت. آگاهی از نیازهای چند سال آینده شهرها می‌تواند در کاهش مشکلات مؤثر باشد و با توجه به این آگاهی، می‌توان راهکارهای مناسبی برای مواجهه با مشکلات احتمالی برشمرد.

نصر تأکید کرد: توجه به انرژی از مقوله‌هایی است که رئوس مطالب مربوط به توسعه پایدار شهرها همواره مدنظر قرار می‌گیرد. همچنین بهبود وضعیت توسعه شهری و دستیابی به توسعه پایدار شهری نیازمند شناسایی پیشران‌های کلیدی توسعه پایدار است. با مدیریت مصرف انرژی می‌توان روند استفاده از انرژی و هزینه‌های آینده را کنترل کرد. هدف نهایی کاهش هزینه‌های انرژی از طریق بهبود بهره‌وری انرژی و کنترل مدیریت انرژی است. از مزایای دیگر کنترل مدیریت انرژی می‌توان به افزایش بهره‌وری منابع، بودجه‌بندی تولید بهبود یافته و کاهش گازهای گلخانه‌ای اشاره کرد.

وی افزود: برای غلبه بر مشکلات برنامه‌ریزی شهری، تدوین سناریو و تحلیل سیستمی باید مدنظر قرار گیرد. جایگاه آینده‌پژوهی در تدوین سناریوهای توسعه پایدار شهری قابل توجه است و مدیریت مصرف انرژی می‌تواند یک سناریوی ایستا باشد که به طور تدریجی در توسعه پایدار شهری مدنظر قرار گیرد.

عضو سابق شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی ساختمان گفت: توسعه پایدار شهری، توسعه‌ای تک‌بعدی نیست بلکه توسعه‌ای چندبعدی در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی - فرهنگی و زیست‌محیطی است. میزان موفقیت در دستیابی به توسعه پایدار شهری با میزان مشارکت شهروندان و کارآمدی مدیریت شهری ارتباط مستقیم دارد. آینده پژوهی باعث نهادینه شدن توسعه پایدار شده و با اتصال به فرآیند خط‌مشی‌گذاری، فرصت‌های جدیدی ایجاد می‌کند که در توسعه شهری و ارتقا کیفیت زندگی مؤثر است.

وی ادامه داد: برای دستیابی به توسعه‌ای پایدار و منطقی در حال و آینده، باید ابتدا عوامل اصلی تأثیرگذار بر توسعه پایدار شهری شناسایی شوند و سپس در قالب برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت، جهت رسیدن به سناریوی مطلوب توسعه پایدار، به هر یک از پیشران‌های کلیدی جهت داده شود.

به گفته وی، بهبود وضعیت توسعه شهری و دستیابی به توسعه پایدار نیازمند توجه به وضعیت کالبد شهر، طرح‌ها و برنامه‌های توسعه شهری، توسعه حمل و نقل عمومی، تغییرات اقلیمی، کیفیت هوا و... است که هر یک می‌تواند به عنوان پیشران کلیدی در سناریوهای توسعه پایدار شهری تأثیرگذار باشد. مدیریت مصرف انرژی باید به هدفی تبدیل شود در راستای آینده‌پژوهی برای توسعه پایدار شهری و با یک سناریوی ایستا مدنظر قرار گیرد.