تپه "گریران" سند هویت قوم لک

تپه تاریخی گریران در روستایی به همین نام در شمال غربی شهرستان سلسله واقع شده و به دلیل مربوط بودن به دوران پیش از تاریخ ایران باستان همواره مورد توجه باستان شناسان قرار داشته است.

این تپه تاریخی در سال 1380 با شماره 7353 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. اهمیت این اثر تاریخی ارزشمند شهرستان سلسله موجب شد تا در سال 96، رییس دانشکده هنر معماری دانشگاه بوعلی همدان به همراه تیمی هشت نفره از دانشجویان مقطع دکتری و کارشناسی ارشد رشته باستان شناسی پس از دریافت مجوز، اقدام به لایه نگاری و کاوش این اثر تاریخی کنند که نتیجه کاوش ها، شواهدی ارزشمند از اهمیت و قدمت این اثر تاریخی را برای لرستان و حتی کشور نشان داد.

شناسایی داده های فرهنگی در تپه تاریخی لرستان

معاون هیات کاوش لایه‌نگاری تپه گریران سلسله به ایرنا گفت: پروژه لایه‌نگاری این تپه منجر به شناسایی داده‌های فرهنگی زیادی شامل ظروف سفالی، ابزار آلات و پیکرک شد.

مهدی حیدری اظهار داشت: به رغم کارهای پژوهشی مکرری که در زاگرس مرکزی و به ویژه شرق زاگرس مرکزی طی یک سده پیش صورت گرفته، در حال حاضر وضعیت گاه نگاری زاگرس مرکزی نامشخص و در برخی موارد گنگ است. وی افزود: عصر مفرغ (یکهزارو500 تا سه هزارسال پیش از میلاد) یکی از ادوار فرهنگی در دوران پیش از تاریخ زاگرس مرکزی است که ابهامات گاه نگاری فراوانی در رابطه با آن وجود دارد. حیدری با اشاره به این که در زاگرس مرکزی گذر از دوره مس و سنگ به دوره مفرغ تحت عنوان فرهنگ یانیق (گودین IV) مطرح است، گفت: در دوره گودین IV که هم زمان با دوره قدیم عصر مفرغ است، فرهنگ یانیق در بخش هایی از شمال زاگرس مرکزی گسترش می‌یابد و از قضا عمده مطالعات باستان شناسی گاه نگارانه نیز در این ناحیه صورت گرفته است. به گفته وی، همین عامل موجب می‌شود تا گاه نگاری فرهنگ یانیق که دامنه گسترش آن به طور عمده در ناحیه شمالی زاگرس مرکزی است و در کاوش‌های تپه گودین در فاز IV شناسایی شده به تمام زاگرس مرکزی تعمیم داده شود بنابراین در سایر نواحی زاگرس مرکزی از جمله لرستان امروزی که فرهنگ یانیق در آن مشاهده نشده، عملا با خلا گاه نگاری مواجه باشیم. این باستان شناس افزود: برای بررسی این مسایل مجوز کاوش لایه‌نگاری تپه گریران الشتر به سرپرستی رییس دانشکده هنر و معماری و عضو هیات علمی دانشگاه بوعلی سینا صادر شد. حیدری با اشاره به 20 روز کاوش لایه نگاری هیات در تپه گریران گفت: در این کاوش سه گمانه پلکانی در نواحی دارای بیشترین تراکم داده‌ای عصر مفرغ ایجاد شد. وی از به دست آمدن داده‌های فرهنگی زیادی شامل ظروف سفالی سالم و شکسته، ابزار سنگی، ابزار آلات فلزی و مفرغی و پیکرک در این کاوش خبر داد و ابراز امیدواری کرد که با توجه به مواد گردآوری شده و مطالعات آزمایشگاهی برخی از ابهامات مطرح شده در رابطه با گاه نگاری زاگرس مرکزی و لرستان پاسخ داده شود.

گردآوری اطلاعات انواع ابزارهای فلزی و سنگی در تپه گریران سلسله

رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سلسله نیز گفت: در کاوش تپه باستانی گریران شهرستان انواع سفال، ابزارهای سنگی، ابزارهای فلزی، بقایای معماری و اطلاعات مربوط به لایه های استقراری گردآوری شد.

فیروز میرزایی با اشاره به اینکه در این کاوش ادوار مس، سنگ، مفرغ، آهن از طریق داده های فرهنگی در تپه گریران تشخیص داده شد، عنوان کرد: از آنجا که هدف از کاوش در تپه گریران روشن نمودن وضعیت گاه نگاری عصر مفرغ لرستان و شرق زاگرس مرکزی بود، داده های فرهنگی مربوط به عصر مفرغ در این محوطه بیشتر مورد توجه قرار گرفت. وی با اشاره به اینکه عصر مفرغ در لرستان و زاگرس مرکزی از اواخر هزاره چهارم پس از میلاد تا اواسط هزاره دوم پیش از میلاد را در بر می گیرد، عنوان کرد: از آنجا که تاکنون مطالعه هدفمندی در لرستان به منظور روشن نمودن وضعیت گاه نگاری عصر مفرغ انجام نشده کاوش در تپه گریران در نوع خود برای استان مهم و تعیین کننده است. میرزایی با بیان اینکه عصر مفرغ منشا تحولات بسیاری به شمار می آید، تصریح کرد: آغاز شهرنشینی، شکل گیری دولتها، شهرها، نظام طبقاتی در جامعه، تدفین های گورستانی و گسترش استقرارگاهها از مهمترین تحولات مربوط به عصر مفرغ می باشد. وی افزود: قرار گرفتن تپه گریران در مرکز دشت الشتر و دامنه جنوبی کوه گرین و همچنین وسعت کم نظیر محوطه در عصر مفرغ از مهمترین دلایلی بود که موجب شد این تپه از سوی کاوشگران جهت اهداف فوق مورد کاوش قرار گیرد. رئیس میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری سلسله گفت: با توجه به اطلاعات گردآوری شده از لایه نگاری فصل اول کاوش تپه گریران به نظر می رسد بتوان بسیاری از مسایل حول عصر مفرغ لرستان و زاگرس مرکزی را پاسخ داد و به نتایج در خشانی در ارتباط با فرهنگ های دوران پیش از تاریخ منطقه دست یافت.

تپه گریران یک مکان مرکزی مهم در حدود سه هزار سال قبل از میلاد بوده است

سرپرست تیم باستان شناسی لایه نگاری تپه گریران نیز در این رابطه اظهار داشت: سابقه مطالعاتی این تپه به قبل از جنگ جهانی دوم در سالهای 1936 تا 1938 برمی گردد که توسط باستان شناس آلمانی به نام' سر اورل اشتاین' انجام گرفته که در ضلع شمالی آن اطلاعاتی به دست آمده وگزارش آن به صورت محدود منتشر شده است. عباس مترجم، با اشاره به یافته های سطحی، این تپه را یک مکان مرکزی مهم در حدود سه هزار سال قبل از میلاد پیش بینی کرد که مشابه آن را می توان از محوطه های یافت شده در زاگرس به مانند گودین کرمانشاه و گیان نهاوند نام برد. وی خاطرنشان کرد: این تپه به احتمال قوی یک مکان تجاری بین راهی بوده که در مسیر یک شبکه تجاری گسترده که از بین النهرین آغاز و تا ارتفاعات جیرفت و احیانا شهرسوخته سیستان ادامه داشته، قرار گرفته و بخشی از مبادلات در این مکان انجام می شده است. مترجم با بیان اینکه طرح دانشگاهی در مورد مطالعه زاگرس در دره های مختلف غرب ایران در دست انجام بود و به دلیل اینکه هیچگونه مطالعاتی در شهر الشتر در این زمینه انجام نگرفته بود در دست اقدام گرفت، تصریح کرد: تپه گریران به عنوان فاز اول در شهر الشتر انتخاب شد و برای آغاز کار مطالعاتی مبنی بر شناخت کلی این تپه، پروپوزالی به سازمان پژوهشگاه باستان شناسی کشور ارائه و مجوز لازم برای لایه نگاری آن دریافت شد. وی با اشاره به اینکه درصدی از اعتبارمطالعاتی این طرح از سوی سازمان و درصد کوچکی از سوی دانشگاه بوعلی و مابقی آن با هزینه شخصی تامین شد، افزود: روند کار به صورت پلکانی و لایه نگاری محدود انجام گرفت و در دو نقطه این تپه دو نوع گمانه کوچک باز شد که در تحقیق پلکان اول مشخص شد بخش عمده بافت تپه مربوط به سه هزاره قبل از میلاد و به عبارتی قبل از دوره مفرغ است.

تپه گریران شناسنامه سلسله و دلفان است

پژوهشگر و باستان شناس لرستانی نیز با اشاره به تپه باستانی گریران شهرستان سلسله، اظهار داشت: در ایران، تنها 6 اثر وجود دارد که به عنوان آثار شاخص تاریخی شناخته می شوند که تپه گریران از جمله این آثار در سطح کشور است.

عطا حسن پور با اشاره به اینکه تپه گریران برای اولین بار در سال 1936 توسط "سر اورل اشتاین" مورد کاوش قرار گرفته است، عنوان کرد: در سال 1396 نیز برای اولین بار هیاتی از دانشگاه بوعلی همدان به این شهرستان اعزام و لایه های عصر مفرغ آن را مورد کاوش و لایه نگاری قرار دادند.

وی ادامه داد: نباید تصور ما از کاوش این باشد که کاملا تپه را از بیخ و بن برداریم چرا که تمام نهشته های که بر روی تپه ایجاد شده اند به مرور زمان و طی 9 هزار سال ایجاد شده اند.

حسن پور با اشاره به اینکه جدیدترین لایه تپه مربوط به دوران معاصر است، خاطرنشان کرد: در کاوشی که صورت گرفت، برای اینکه بافت تاریخی تپه آسیب نبیند بخش کوچکی از آن در سمت شمال باز و لایه نگاری ها انجام شد.

این پژوهشگر و باستان شناس لرستانی با بیان اینکه تمام دوره بندی های باستانی از روی این نهشته ها مشخص می شود، بیان کرد: این تپه شناسنامه واقعی سلسله و دلفان محسوب می شود و بیش از آنکه به فکر کاوش آن باشیم باید از این میراث ارزشمند محافظت کنیم.

وی با تاکید بر اینکه تپه گریران باید از تخریب و حفاری های قاچاق محافظت شود، تصریح کرد: متاسفانه حفاران قاچاق به دنبال گنج این اثر ارزشمند را مورد تخریب قرار می دهند در حالی که اشتباه می پندارند و هیچ اثری از گنج در این تپه وجود ندارد بلکه تنها به دلیل اهمیت تاریخی آن است که باید حفاظت و حراست شود.

• میراث فرهنگی
• لرستان
• سلسله