ثبت وقایع کشور باید اولویت اول نویسندگان باشد / لزوم تشکیل یک مجموعه پیوسته فرهنگی
رحیم مخدومی گفت: نویسنده‌ای که به وقایع جاری کشورش نمی‌پردازد، از وظیفه و نقش حرفه‌ای خودش دور می‌شود؛ یک نویسنده باید اتفاقات روز کشورش را در درجه اول اولویت قرار بدهند، این موضوع دقیقا مثل این است که یک نفر عنوان فیلمساز داشته باشد و فیلم نسازد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی تسنیم، ما در سال‌های اخیر در کشورمان شاهد رویدادن وقایع متعددی هستیم که ثبت این وقایع با قلم‌های توانا برای ماندن آثار و روایت وقایع برای نسل‌های آینده ضرورت دارد. رحیم مخدومی، نویسنده قابلی است و در کنار آن دغدغه نشر آثار متعدد در حوزه ادبیات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس را دارد. به اینها اضافه کنید برگزاری 7 دوره جشنواره ادبی رسول آفتاب را که نقش مهمی در ثبت وقایع دارد. یک دوره از این جشنواره به ثبت وقایع فتنه 88 اختصاص داشت و این دوره‌اش هم درباره اغتشاش‌ها و آشوب‌های خیابانی امسال. با این نویسنده درباره لزوم ثبت وقایع گپ و گفتی داشتیم که در ادامه می‌خوانید:
تسنیم: آقای مخدومی! چه لزومی دارد که وقایع جاری کشور ما توسط نویسندگان روایت شود؟
روایت وقایع در واقع کار نویسنده است چه در حوزه ادبیات داستانی و چه در حوزه دفاع مقدس و چه دیگر حوزه‌ها. تمام شخصیت‌های ادبی به دنبال ثبت وقایع هستند. به هر حال ثبت وقایع وظیفه یک نویسنده است و در تمام ادوار گذشته و همه کشورها این کار مرسوم است و آثار به‌جا مانده همه برگرفته از وقایع است. حالا در ایران ما و در تاریخ معاصر، اتفاقات بزرگی مثل انقلاب اسلامی و دفاع مقدس روی داده که نسبت به وقایع دیگر برجستگی بیشتری دارند و توجه زیادی را به خود معطوف کرده‌اند و آثار ناب زیادی راجع به این موضوع خلق شده است. اما حق مطلبی که باید ادا شود هنوز ادا نشده است. چون این وقایع خیلی عظیم‌تر از اینها است که بشود حقش را ادا کرد و نیاز به زمان طولانی‌تر و توجه بیشتر است تا حق مطلب ادا شود. ادای حق مطلب هم از لحاظ کثرت نیست و بلکه از لحاظ کیفیت است تا حداقل یک اثر فاخر در حوزه دفاع مقدس خلق شود؛ مثل جنگ و صلح که یک اثر فاخر بین‌المللی در حوزه جنگ است که سال‌های سال ماندگار شده. تاریخ دارد انتظار می‌کشد و همچنان وقایع قابل توجهی بوده و هست و خواهد بود که هر یک از آنها هم اهمیت‌های خودشان را دارند. مقام معظم رهبری هم بارها بر این موضوع تاکید داشتند. اغتشاشات اخیر هم که هم از لحاظ امنیتی و هم از لحاظ سیاسی، فرهنگی و اجتماعی جامعه را تحت شعاع قرار داد، موضوعات مهم و قابل توجهی در خود دارد که ما موضوع این دوره جشنواره را به آن اختصاص دادیم و نویسنده‌ها هم طبیعتاً باید نقش خودشان را بشناسند و سکوت نکنند.
نویسنده‌ای که نه انقلاب و نه شرع هم برایش مهم نباشد، در قبال اتفاقات جامعه‌اش وظیفه و مسئولیت دارد. چون در این جامعه زندگی می‌کند و مهم‌ترین مسائل جامعه باید برایش مهم باشد. یک نویسنده وقتی دنبال سوژه می‌گردد، بهتر است سوژه‌های معاصر را انتخاب کند. درباره‌اش تحقیق کند و از خودش اثری به وجود بیاورد. ما چند دهه است که با فتنه‌هایی مواجه می‌شویم که آسیب‌ها و فشارها و مشکلاتی برای مردم به وجود می‌آورد که یک فرد به عنوان نویسنده وظیفه دارد، وقایع را ثبت کنند و اثری را به وجود بیاورد.
وقایع روز کشور درجه اول اولویت را برای نویسندگان داشته باشد
تسنیم: الان ما نویسنده‌های زیادی داریم که نسبت به انقلاب و دفاع مقدس و دغدغه دارند، ولی خروجی کارهایی نیستند که خیلی با کیفیت و قابل توجه باشند و ماندگار شوند. دلیل این فاصله را ناشی از چه می دانید؟
نویسنده‌ای که به وقایع جاری کشورش نمی‌پردازد، از وظیفه و نقش حرفه‌ای خودش دور می‌شود. یک نویسنده باید اتفاقات روز کشورش را در درجه اول اولویت قرار بدهند. این موضوع دقیقا مثل این است که یک نفر عنوان فیلمساز داشته باشد و فیلم خوب نسازد. یا اصلاً فیلم نسازد یا در مورد مهم‌ترین موضوعات نسازد. یعنی آدم حرفه‌ای که درباره مسائل دم دستش کار تولید نمی‌کند جایگاه حرفه‌ای خودش را زیر سؤال می‌برد. موضوع بعدی تعهد است. نویسنده‌ها به مردم کشورشان تعهد دارند. چطور از پزشک انتظار داریم راجع به سلامتی مردم فکر کند و نسبت به مخاطرات سلامتی حساس باشد و مردم این توقع را از پزشکان به عنوان سرمایه‌های جامعه دارند؟ نویسنده‌ها هم همین‌طور هستند اینها هم تعهد دارند و باید به وظیفه‌شان عمل کنند و کوتاهی نکنند.
تسنیم: حالا ما باید بیشتر به چه سمتی برویم؟ بیش از 40 سال از انقلاب گذشته است آیا شما اثری را می‌بینید که به حدی فاخر باشد که 100 سال دیگر یا 150 سال دیگر وقتی بخواهند از انقلاب یاد کنند، از آن نام ببرند؟ اگر نشده باید چه اتفاقی بیفتد که همچنین اثری تولید بشود؟ باید دولت حمایت کند یا کسی شخصاً وارد بشود؟
این رویدادهای مهم فرصت خوبی به نویسندگان داده و تا کنون کارهای خوبی هم ارائه شده است. البته فرصت معنی دارد. بخشی از فرصت از جانب دولت‌ها و دستگاه‌های فرهنگی است و بخشی هم از جانب مردم. با آن آورده، آنچه که اتفاق افتاده رضایت بخش است. اما چرا کاری که باید، انجام نشده است؟ بخشی به این برمی‌گردد که آورده ضعیف بوده است. آورده‌ای که باید دولت‌ها به آن توجه می‌کردند و برایشان مهم جلوه می‌کرد.
دولت‌ها هیچ چشم‌اندازی برای ادبیات انقلاب نداشتند
تسنیم: یعنی دولت‌ها حمایت کافی نکردند؟
بله. چشم‌انداز هم نداشتیم. اگر به عملکرد دولت‌ها در چندین دوره‌ای که گذشته نگاه کنیم و اگر از وزرای ارشاد سال‌های پس از انقلاب بپرسید که برای ادبیات انقلاب چه کارهایی انجام داده‌اند و از فرصت 4 ساله‌شان چه بهره‌ای بردند و چه دورنمایی برای ادبیات انقلاب اندیشه بودند، طبیعتاً پاسخ آنها این خواهد بود که موضوع ادبیات انقلاب در دل صدها موضوع دیگر برایشان بالسویه بوده است. شاید در شعارها به شکل ویژه درباره ادبیات انقلاب صحبت می‌کردند اما اینکه عملاً برای این موضوع برنامه‌ریزی کرده باشند یا افقی در نظر گرفته باشند، اصلاً چنین چیزی نبوده است. اما مقام معظم رهبری در فرمایش خود وقتی به ادبیات دفاع مقدس اشاره می‌کنند، می‌گویند آن را یک ژانر در برابر ژانرهای دیگر نبینید و یک امر مستقل و مجزا است. چون هم از لحاظ اهمیت موضوع و هم از نظر حجم آثاری که منتشر می‌شود، کاملا منحصر به فرد است و نمی‌شود ذیل ادبیات تعریف شود و باید نگاه ویژه‌ای به آن داشت. بحث این است که آورده دولتمردان در این رابطه با ادبیات دفاع مقدس بسیار ضعیف بوده است. با اینکه در برهه‌ای اتفاقات خوبی رخ داده است ولی همان‌طور که اگر مردم در انقلاب حضور پیدا نمی‌کردند انقلاب رخ نمی‌داد یا اگر مردم هم در دفاع مقدس شرکت نمی‌کردند، در همان وهله اول 100 درصد با شکست مواجه می‌شد، در حوزه ادبیات هم همین‌طور است. ناشرهای خصوصی ورود پیدا کردند و نویسنده‌ه خودجوش دست به قلم بردند و جلسات و محافل و کلاس‌ها و دوره‌هایی برگزار شد. اینها همه از احساس تکلیف بود کارهای دلی صورت گرفت و باعث شد رشد کنیم و الان جایگاه خوبی برای انقلاب و دفاع مقدس داریم. اما آیا آن جایگاهی است که در شأن انقلاب و دفاع مقدس باشد؟ خیر. برای اینکه به آن جایگاه واقعی برسیم باید دولتمردان برای یک بار هم که شده و برای اولین‌بار بنشینند و یک افقی برای ادبیات انقلاب در نظر بگیرند که ما کی و چه‌طور به آن افق برسیم که 5 سال دیگر یا 10 سال دیگر شاهد آن در سطح بین‌المللی باشیم.
سهم نابرابر ناشران دولتی و خصوصی از کاغذ یارانهایپخش کتاب بزرگ‌ترین معضل ناشران و نویسندگان
تسنیم: آقای مخدومی شما که هم نویسنده هستید و در حوزه نشر هم فعالیت دارید و دغدغه ثبت وقایع انقلاب را دارید و در این باره کار می‌کنید چه مشکلاتی بیشتر در این حوزه دست و پای شما را بسته است و برای شما آزار دهنده است؟
در حوزه نشر، هم ناشرها و در کنارش نویسنده‌ها با تلاش و کوشش و البته قناعت پیش می‌روند. اما این تألیف و نشر زمانی به جایگاه مطلوب می‌رسد که پخش درست اتفاق بیفتد. پخش دیگر دست ما نیست و این کتاب‌ها باید دست مخاطب برسد، با توجه به گذشت 43 سال از انقلاب این انتظار می‌رفت که محصولات انقلاب و دفاع مقدس درست پخش شود، برای آن چاره‌اندیشی شود و در همه روستاها و شهرها به درستی به دست مردم برسد. اما این موضوع خیلی معظل بزرگی شده است و طبیعتاً به پخش کتاب‌های دوستان فعال فرهنگی باید نگاه ویژه شود. این اتفاق نیفتاده و باعث می‌شود ناشر منزوی شود و کتاب درست پخش نشود. کسی برای این امر چاره‌اندیشی نکرده است. من که ندیدم جایی کاری صورت بگیرد و این فرصت به هر ناشری که در هر گوشه کشور فعالیت می‌کند داده شود که کتاب‌هایش به درستی پخش شود.
تسنیم: این کار را باید دولت انجام بدهد یا بخش خصوصی هم میتواند وارد شود؟
بخش خصوصی در حد توانش میتواند کمک کند اما پاسخگوی پخش سراسری برای همه نیست و هر چند برای این موضوع تشکیلاتی در بخش خصوصی انجام شده اما نتیجه‌بخش نبوده و این گره‌ای نیست که بشود توسط بخش خصوصی باز کنیم. اصلاً مگر در قضیه اکران فیلم می‌شود این امید را داشت که توسط بخش خصوصی انجام شود و مدیریت اکران فیلم با هزینه‌های سنگینش انجام شود؟ طبیعتاً برای اینکه همه مردم بتوانند از فیلم‌ها بهره‌مند شوند نیاز بوده که سرمایه‌گذاری از جانب بخش دولتی و در بخش فرهنگ انجام شود و اگر این نبود فیلم و سینما منزوی می‌شدند. در حوزه کتاب هم باید این نگاه باشد تا این گره باز شود.
تعدادی از مسئولان فرهنگی گذشته باید محاکمه شوند
تسنیم: شما به سینما اشاره کردید. بخش خیلی مهمی از روایت وقایع در سینما روی می‌دهد اما در سینما آثاری می‌بیینم که دغدغه دیگری دارند و خیلی کم و انگشت‌شمارند کسانی که آثاری خوب و ماندگار برای انقلاب و دفاع مقدس تولید کرده باشند. گسستی هم بین ادبیات معاصر با سینما به وجود آمده و به‌ندرت یک رمان خوب به فیلم و سریال تبدیل می‌شود. این گسست را چطور تحلیل می‌کنید؟ و چطور می‌توان این ارتباط را برقرار کرد که روایت این وقایع هم در ادبیات و هم در سینمای ما رخ دهد؟ چون روایت‌های درست از وقایع جاری کشور خیلی به تحلیل مردم آن هم در فضای جنگ رسانه‌ها علیه کشور کمک می‌کند.
ببینید، به نظر من فرهنگ هیچ‌وقت موفق نمی‌شود مگر اینکه همراه با تمام پیوست‌هایش باشد. اگر بخواهد به شکل تک‌بعدی حرکت کند محکوم به شکست است. در دنیا هم این قضیه ثابت شده است که اگر بخواهند یک تفکر یا شخصیت یا فرهنگی را جهانی کنند، فیلم سینمایی و رمان و بازی رایانه‌ای و عروسک و انمیشین برای این تفکر تولید می‌شود و یک دفعه می‌بینید چندجا ظهور کرده و تمام مخاطبان و تمام گروه‌های اقلیت‌ها و قومیت‌ها را در بر گرفته است. در کشور ما چنین اتفاقی می‌افتد؟ مهم‌ترین موضوع ما، انقلاب است که این همه جان و خون برایش داده شده اما مسئول‌های فرهنگی کدامیک به درستی اهمیت این قضیه را تشخیص داده‌اند و هیچ‌وقت یک مجموعه فرهنگی برای تولید آثار پیوسته فرهنگی شکل نگرفته است. این موضوع همچنان ناب است. یکی از مهم‌ترین اجزاء این مجموعه، تصویر و سینما است که بخشی بر دوش تلویزیون است و بخشی بر دوش سینما که ما در این بخش خیلی خیلی ضعیف هستیم. بخشی از اینها معطوف به نگاه شخص پدیدآور و بخش خصوصی بوده که خیلی با آن کاری نداریم و می‌گوییم کار شخصی است. منتها وقتی زیر چتر حمایتی دولتمردان جمهوری اسلامی قرار می‌گیرد، توقعات متفاوت است. نقش تلویزیون خیلی برجسته است. نقش سینما، نقش جشنواره‌ها مثل فجر که کدام فیلم‌ها معرفی شده و در مجامع بین‌المللی رفته است، خیلی مهم است. اگر به این مسئله از این دید نگاه بشود خیلی از شخصیت‌های فرهنگی و هنری نیاز به پاسخگویی در قبال مسئولیت‌هایشان دارند. حتی اگر بخواهد حق مطلب ادا بشود باید پای میز محاکمه حاضر بشوند و در قبال مشکلات و فرصت‌سوزی‌هایی که اتفاق افتاده پاسخگو باشند. چه فرصت‌های طلایی که این مسئولان سوزاندند و ذائقه‌ها را به غلط تغییر دادند. در جشنواره‌های به نام انقلاب، ضد انقلاب کار کردند و باید در محاکم به این خطاها رسیدگی شود. خیلی بد است که با پول انقلاب علیه انقلاب فیلم ساخته‌اند و از آن بدتر در بخش دولتی به فیلمی که بر علیه مردم و امنیتشان و دستاوردهای انقلابی و خودباوری است، جایزه داده و به مجامع بین‌المللی معرفی شده تا مطرح شوند و جایزه بگیرند. هیچ جای دنیا این دیده نمی‌شود که علیه کشور و ملت با بودجه بیت‌المال فیلم تولید کنند.
کار پیوسته فرهنگی وجود نداشته تا حال خوشی به جامعه بدهد
همگرایی که سینما و ادبیات باید باشد از اینجا شروع می‌شود که نویسنده قوی می‌آید و راجع به آن موضوع تحقیق می‌کند و کتاب می‌نویسد و انتظار می‌رود که یک فیلمنامه‌نویس و فیلمساز برای تحقیق به این کتاب‌ها رجوع کند، چون قطعاً خودش نمی‌تواند مثل یک نویسنده و داستان‌نویس به این سوژه‌ها بپردازد و باید از کتاب‌ها به عنوان یک محصول آماده تبدیل شدن به فیلم استفاده کند تا سوژه فیلم سینمایی یا سوژه سریالی در تلویزیون شود. این پیوست‌های فرهنگی که اشاره کردم اینها است و این اتفاقات به هم پیوسته باید رخ دهد ولی رخ نمی‌دهد. چه‌کسی مسئول است و میتواند پاسخگو باشد و چه‌کسی باید فکر اساسی بکند؟ یکی از آنها این است که دولتمردان یک امتیاز ویژه بدهند که اگر فیلمساز موضوعی که می‌خواهد انتخاب بکند در جهت اهداف عالی نظام باشد و از منابعی مشخص در کتاب‌ها و ادبیات استفاده کنند. نکته بعدی هم این است شخصیت‌هایی که در فیلم‌ها مطرح می‌شوند و بارها به جامعه عرضه شده‌اند باید برای مسئولان مهم باشد این شخص در کدام فیلم‌ها ایفای نقش کرده است اما تجربه نشان داده مهم نبوده و ما در این بخش هم آسیب دیده‌ایم. معلوم نیست این کار دست‌های نفوذی است که چنین انتخاب‌های غلطی را داشته‌اند یا بی‌سامان بودن اوضاع فرهنگی کار را به اینجا رسانده است. در مجموع یک کار پیوسته فرهنگی وجود نداشته و نتوانسته حال خوش فرهنگی به جامعه بدهد و مقوله‌های فرهنگی دست به دست هم بدهند و پا به پای نظام و انقلاب پیش بروند کمک بکنند تا آن جای خالی فرهنگ و فرهنگ‌سازی را در کنار سیاست‌های نظام پر کنند و اقدامی در خور صورت نگرفته است.
تسنیم: جمع بندی صحبت‌های شما این است که باید دستگاه فرهنگی ما و به طور اخص وزارت ارشاد یکنگاه فرهنگی جامع به همه ابعاد هنر و فرهنگ داشته باشند و حمایت ویژه‌ای از کسانی که در حوزه نشر و فیلم و موسیقی در راستای اهداف انقلاب فعالیت می‌کنند انجام دهند؟
بله، منتهی نه فقط وزارت ارشاد بلکه همه حوزه‌ها و دستگاه‌ها و دانشگاه‌ها و آموزش و پرورش و همه دستگاه‌های فرهنگی و هنری و حتی ارگان‌های فرهنگی در حوزه‌های دفاعی بر اساس ظرفیتی که دارند به حوزه فرهنگ و کتاب کمک کنند.