جاماندگی از انقلاب تجدیدپذیر‌ها

صنعت انرژی در سال 2024 همچنان تحت‌تاثیر عوامل کلان اقتصادی، سیاسی و زیست محیطی قرار دارد. فشارهای روزافزون ناشی از تغییرات اقلیمی، کاهش منابع فسیلی و نیاز به کاهش انتشار گازهای گلخانه ای، انرژی را به یکی از بخش های اقتصادی کلیدی جهان تبدیل کرده است. در این میان، ترکیه و ایران به‌عنوان دو کشور مهم منطقه، با چالش ها و فرصت های متعددی در حوزه انرژی روبه‌رو هستند.

انرژی های تجدیدپذیر

ترکیه در سال 2024 گام های بلندی در راستای تغییر ترکیب سبد انرژی خود برداشته است. ظرفیت تولید برق این کشور به 110,539مگاوات رسیده است که 57.3‌درصد آن از منابع تجدیدپذیر تامین می‌شود. این آمار نشان دهنده تغییر پارادایم در سیاست های انرژی ترکیه و حاکی از عزم جدی این کشور برای حرکت به سمت انرژی های پاک و پایدار است. در میان منابع تجدیدپذیر، نیروگاه های برق آبی با سهم 21.6‌درصدی و نیروگاه های بادی با سهم 11.1درصدی، نقش کلیدی در تامین برق کشور ایفا می‌کنند. این ترکیب نشان می‌دهد که ترکیه توانسته است از پتانسیل های طبیعی خود به‌خوبی بهره برداری کند. موقعیت جغرافیایی ترکیه، با داشتن سواحل طولانی و مناطق کوهستانی، شرایط مساعدی را برای توسعه انرژی بادی فراهم کرده است. همچنین، وجود رودخانه های پرآب در این کشور، امکان بهره برداری گسترده از انرژی برق آبی را میسر ساخته است. افزایش سهم انرژی های تجدیدپذیر در تولید کل برق از 14‌درصد در سال 2023 به 18‌درصد در نیمه اول سال 2024، گواهی بر موفقیت سیاست های تشویقی دولت در این زمینه است. این رشد چشمگیر نتیجه سرمایه‌گذاری های کلان در زیرساخت های انرژی تجدیدپذیر و همچنین اصلاحات قانونی و مقرراتی است که محیط مساعدی را برای سرمایه‌گذاران این بخش فراهم کرده است.

در مقابل، ایران به‌رغم پتانسیل بالا در زمینه انرژی های تجدیدپذیر، پیشرفت کندتری داشته است. طبق آمار، تا سال 2024 ایران تنها توانسته است حدود هزار تا هزار و 100مگاوات تولید برق تجدیدپذیر داشته باشد. این در حالی است که طبق برنامه های مصوب، ایران باید حداقل 10‌هزار مگاوات ظرفیت تجدیدپذیر در مدار می داشت. شکاف بزرگ بین هدف گذاری و عملکرد واقعی، نشان دهنده چالش های جدی در مسیر توسعه انرژی های تجدیدپذیر در ایران است. یکی از دلایل اصلی این عقب ماندگی، نبود سرمایه‌گذاری کافی و زیرساخت های لازم برای توسعه انرژی های تجدیدپذیر در ایران است. علاوه بر این، موانع قانونی و بوروکراتیک، فقدان حمایت کافی از بخش خصوصی و نبود انگیزه های اقتصادی مناسب برای سرمایه‌گذاران از دیگر عواملی هستند که روند توسعه انرژی های تجدیدپذیر در ایران را کند کرده اند.

چالش های مالی و سرمایه‌گذاری

با وجود پیشرفت های قابل‌توجه، ترکیه با چالش های جدی در زمینه تامین مالی پروژه های بزرگ انرژی مواجه است. نوسانات اقتصادی و تغییرات نرخ بهره در بازارهای بین‌المللی، جذب سرمایه‌گذاری خارجی را دشوار کرده است. این مساله می تواند روند توسعه زیرساخت های انرژی را کند کرده و در نتیجه، دستیابی به اهداف بلندمدت انرژی کشور را با تاخیر مواجه سازد. بحران‌های اقتصادی جهانی و تاثیرات آن بر اقتصاد ترکیه، از جمله نوسانات ارزی و تورم، باعث شده‌اند تا سرمایه‌گذاران خارجی با احتیاط بیشتری به پروژه های انرژی در این کشور نگاه کنند. این در حالی است که پروژه های زیرساختی در حوزه انرژی معمولا نیازمند سرمایه‌گذاری های کلان و بلندمدت هستند و بازگشت سرمایه در آنها ممکن است سال‌ها طول بکشد. ترکیه برای حفظ موقعیت رقابتی خود در جذب سرمایه با کشورهایی مانند چین، هند و برخی کشورهای اروپایی، نیاز به بازنگری در سیاست های اقتصادی و مالی خود دارد. این امر می تواند شامل ارائه مشوق های مالیاتی برای سرمایه‌گذاران خارجی، تضمین ثبات اقتصادی و قانونی و ایجاد محیط کسب‌وکار مساعد برای شرکت‌های بین‌المللی باشد. ایران نیز با چالش های مشابهی روبه‌روست، اما شدت این چالش ها به دلیل تحریم های بین‌المللی و محدودیت‌های اقتصادی بیشتر است. کمبود منابع مالی و محدودیت‌های ناشی از تحریم ها، روند سرمایه‌گذاری در بخش انرژی را کند کرده است. طبق برآوردها، برای تامین 2400مگاوات برق تجدیدپذیر در سال، ایران به 1.62میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد که 70‌درصد آن باید از منابع ارزی تامین شود. این حجم از سرمایه‌گذاری برای اقتصاد ایران که با محدودیت‌های ارزی مواجه است، چالش بزرگی محسوب می‌شود. علاوه بر این، عدم‌دسترسی به فناوری های پیشرفته و محدودیت در واردات تجهیزات موردنیاز برای توسعه انرژی های تجدیدپذیر، مشکلات این بخش را دوچندان کرده است.

امنیت انرژی و کاهش وابستگی به واردات

ترکیه در سال 2024 پیشرفت هایی در زمینه کاهش وابستگی به واردات انرژی داشته است. کاهش واردات برق از 2,772گیگاوات ساعت در پنج‌ماه اول سال 2023 به 1,071گیگاوات ساعت در مدت مشابه سال 2024، نشان دهنده افزایش توانایی ترکیه در تامین نیازهای داخلی است. این کاهش چشمگیر در واردات برق نه‌تنها به بهبود تراز تجاری کشور کمک می‌کند، بلکه آسیب پذیری ترکیه در برابر نوسانات قیمت انرژی در بازارهای جهانی را نیز کاهش می‌دهد. همچنین، افزایش چشمگیر تولید گاز طبیعی (310‌درصد رشد نسبت به سال قبل) نشان می‌دهد که ترکیه در حال کاهش وابستگی به واردات گاز است. این افزایش تولید می تواند نقش مهمی در تامین امنیت انرژی کشور ایفا کند؛ زیرا گاز طبیعی نه‌تنها در تولید برق، بلکه در بخش های صنعتی و خانگی نیز کاربرد گسترده ای دارد.

با این حال، ترکیه همچنان به واردات گاز از کشورهای همسایه وابسته است. قرارداد واردات 9.6میلیارد مترمکعب گاز سالانه از ایران که تا سال 2026 اعتبار دارد، نشان دهنده اهمیت روابط انرژی ترکیه با کشورهای همسایه است. اگرچه این وابستگی می تواند چالش برانگیز باشد، اما همزمان فرصتی برای ترکیه فراهم می‌کند تا نقش خود را به عنوان یک هاب انرژی در منطقه تقویت کند. ایران، به‌رغم برخورداری از منابع غنی نفت و گاز، با چالش های جدی در تامین انرژی مواجه است. طبق آمار، ایران در سال 2024 با کمبود حدود 12,443مگاوات برق در زمان پیک مصرف روبه‌روست و این کمبود در سال 1403 به حدود 18‌هزار مگاوات خواهد رسید. این امر نشان دهنده ضرورت سرمایه‌گذاری گسترده در زیرساخت های تولید برق است. کمبود برق در ایران به حدی است که صنایع با خاموشی های مکرر مواجه هستند و این امر بر تولید و اقتصاد کشور تاثیر منفی دارد. علاوه بر این، ایران با چالش تامین گاز در فصل زمستان روبه‌روست، به طوری که هر سال بین 60 تا 70روز، صنایع پتروشیمی و فولادی از دسترسی به گاز محروم می شوند تا گاز موردنیاز بخش خانگی تامین شود.

این وضعیت نشان می‌دهد که ایران، به‌رغم دارا بودن منابع عظیم انرژی، با چالش های جدی در مدیریت و توزیع این منابع مواجه است. نبود سرمایه‌گذاری کافی در زیرساخت ها، مدیریت ناکارآمد منابع و الگوی مصرف نامناسب از جمله عواملی هستند که به این وضعیت دامن زده اند.

بهره وری انرژی و مدیریت تقاضا

ترکیه در سال 2024 با کاهش 45درصدی قیمت برق نسبت به سال قبل، فرصتی برای افزایش رقابت پذیری صنایع فراهم کرده است. این کاهش قیمت‌ها نه‌تنها به کاهش هزینه های انرژی برای مصرف‌کنندگان کمک کرده است، بلکه به توسعه صنعتی و افزایش رقابت پذیری اقتصادی ترکیه نیز کمک می‌کند. اما این کاهش قیمت همراه با افزایش 5.9درصدی مصرف برق، چالش هایی را در زمینه مدیریت تقاضا و بهره وری انرژی ایجاد می‌کند. افزایش 14درصدی مصرف برق در ماه ژوئن 2024 به دلیل افزایش دما، نشان می‌دهد که تغییرات اقلیمی می تواند چالش های جدیدی را برای سیستم انرژی ترکیه ایجاد کند. این افزایش مصرف در اوج تابستان، فشار قابل‌توجهی بر شبکه برق وارد می‌کند و می تواند موجب قطعی برق و اختلال در فعالیت های اقتصادی شود. این مساله اهمیت سرمایه‌گذاری در زیرساخت های انعطاف پذیر و مقاوم در برابر تغییرات اقلیمی را برجسته می‌کند.

ایران نیز با چالش های مشابهی در زمینه بهره وری انرژی و مدیریت تقاضا روبه‌روست. افزایش سالانه مصرف برق از 5‌درصد به 7.8‌درصد در سال 2024، فشار بیشتری بر زیرساخت های تولید برق وارد کرده است. این افزایش مصرف در حالی رخ می‌دهد که ایران با کمبود جدی در تولید برق مواجه است و توانایی پاسخگویی به این افزایش تقاضا را ندارد. در ایران، بهره وری پایین انرژی در بخش های مختلف از جمله صنعت، ساختمان و حمل‌ونقل، یکی از چالش های اصلی است. به‌رغم تاکیدات مقامات ارشد کشور بر اصلاح الگوی مصرف از سال 1388، اقدامات موثری در این زمینه صورت نگرفته است. این امر باعث شده است تا ایران با وجود داشتن منابع غنی انرژی، همچنان با مشکلات جدی در تامین نیازهای انرژی خود مواجه باشد.

چشم انداز آینده

ترکیه و ایران، هر دو با چالش های جدی در زمینه انرژی مواجه هستند، اما راهکارهای متفاوتی را در پیش گرفته اند. ترکیه با تمرکز بر توسعه انرژی های تجدیدپذیر و کاهش وابستگی به واردات، گام های مثبتی برداشته است. توسعه فناوری های ذخیره سازی انرژی و شبکه های هوشمند می تواند به حل چالش های ناشی از افزایش سهم انرژی های تجدیدپذیر در سبد انرژی کمک کند. در مقابل، ایران به‌رغم پتانسیل بالا، هنوز نتوانسته است به اهداف خود در زمینه انرژی های تجدیدپذیر دست یابد. برای ایران، توسعه سریع انرژی های تجدیدپذیر می تواند راهکاری برای مقابله با کمبود برق باشد. طبق برآوردها، ایران باید تا سال 1422 به ظرفیت تولید برق 195‌هزار مگاوات برسد که 60‌هزار مگاوات آن باید از منابع تجدیدپذیر تامین شود. این امر نیازمند سرمایه‌گذاری گسترده و همکاری بین بخش‌های دولتی و خصوصی است.

یکی از راهکارهای پیشنهادی برای ایران، توسعه صنعت تولید پنل های خورشیدی است. با سرمایه‌گذاری 500میلیون دلاری در زنجیره تولید سیلیکون، ایران می تواند سالانه 4هزار مگاوات برق خورشیدی تولید کند. این امر نه‌تنها به تامین نیاز داخلی کمک می‌کند، بلکه می تواند موجب ایجاد صنایع جانبی و اشتغال‌زایی شود. علاوه بر این، ایران به اصلاحات اساسی در ساختار صنعت برق خود نیاز دارد. ایجاد یک نهاد تنظیم گر مستقل (رگولاتور) در بخش انرژی می تواند به بهبود شفافیت و کارآیی در این صنعت کمک کند. همچنین، حرکت به سمت آزادسازی بازار برق و اجازه دادن به بخش خصوصی برای مشارکت بیشتر در تولید و توزیع برق می تواند به جذب سرمایه و بهبود کارآیی کمک کند. هر دو کشور به بهبود بهره وری انرژی و مدیریت تقاضا نیاز دارند. این امر می تواند شامل بهبود استانداردهای ساختمانی، ارتقای فناوری های صنعتی، توسعه سیستم‌های حمل‌ونقل کارآمد و آموزش و آگاهی رسانی عمومی باشد. در ایران، اجرای جدی سیاست های اصلاح الگوی مصرف انرژی می تواند به کاهش قابل‌توجه مصرف و بهبود بهره وری کمک کند.

یکی دیگر از راهکارهای مهم برای هر دو کشور، توسعه همکاری های منطقه ای در زمینه انرژی است. ترکیه با توجه به موقعیت جغرافیایی خود، پتانسیل بالایی برای تبدیل شدن به یک مرکز ترانزیت انرژی بین اروپا و آسیا دارد. توسعه خطوط لوله و زیرساخت های انتقال انرژی نه‌تنها می تواند امنیت انرژی ترکیه را افزایش دهد، بلکه موقعیت استراتژیک این کشور را در منطقه تقویت می‌کند. ایران نیز می تواند با بهره گیری از منابع غنی نفت و گاز خود و همچنین پتانسیل بالا در زمینه انرژی های تجدیدپذیر، نقش مهمی در تامین انرژی منطقه ایفا کند. توسعه صادرات برق به کشورهای همسایه و مشارکت در پروژه های انتقال انرژی منطقه ای می تواند به تقویت موقعیت ژئوپلیتیک ایران کمک کند.

در نهایت، موفقیت هر دو کشور در تحول صنعت انرژی نیازمند همکاری نزدیک بین دولت، بخش خصوصی و جامعه مدنی است. ایجاد چارچوب های قانونی و نظارتی مناسب، تسهیل سرمایه‌گذاری در بخش انرژی و حمایت از نوآوری و فناوری های جدید، می تواند به پیشبرد اهداف انرژی کمک کند. صنعت انرژی ترکیه و ایران در سال 2024 در نقطه عطفی قرار دارد. پیشرفت های حاصل‌شده در زمینه انرژی های تجدیدپذیر و تلاش برای کاهش وابستگی به واردات، زمینه را برای تحول اساسی در این بخش فراهم کرده است. با این حال، چالش های پیش‌رو نیازمند برنامه ریزی دقیق، سرمایه‌گذاری هوشمندانه و همکاری گسترده در سطح ملی و بین‌المللی است. اگر این دو کشور بتوانند این چالش ها را با موفقیت مدیریت کنند، می توانند به پیشگامان انرژی پاک در منطقه تبدیل شوند و نقش مهمی در شکل دهی به آینده انرژی منطقه و جهان ایفا کنند. این امر نه‌تنها به بهبود وضعیت اقتصادی و زیست محیطی این کشورها کمک خواهد کرد، بلکه می تواند الگویی برای سایر کشورهای در حال توسعه در مواجهه با چالش های انرژی و تغییرات اقلیمی باشد.

• ایران ترکیه را بیچاره کرد
• چانه‌زنی تمدید قرارداد گازی وتجارت انرژی ایران و ترکیه
• المانیتور: ایران مقصر کمبود گاز ترکیه نیست
• از سرگیری صادرات گاز ایران به ترکیه
• سهم ایران از بازار گاز ترکیه