جاماندگی سود بانکی از صندوق‌های کم ریسک
سقف سود بانکی تعیین شده برای سپرده‌های بانکی نسبت به سایر ابزارهای مالی کمتر است. افزایش شکاف میان بازدهی مربوط به سپرده بانکی و سایر بازارها باعث می‌شود که افراد به جای سپرده‌گذاری در بانک‌ها به دیگر بازارها وارد شوند. که این موضوع سبب خارج شدن منابع از بانک‌ها می‌شود. یکی از بازارهای کم ریسک که می‌تواند بازدهی بالاتری از سود بانکی عاید سرمایه‌گذار کند صندوق‌های سرمایه‌گذاری هستند....
آیا می‌توان در بورس سرمایه‌گذاری با ریسک پایین و بازدهی بیشتر از سپرده بانکی انجام داد؟
بورس، بازاری سازمان یافته است که به دو نوع بورس کالا و بورس اوراق بهادار طبقه بندی می‌شود. در بورس کالا، کالا و در بورس اوراق بهادار، سهام و اوراق قرضه مورد معامله قرار می‌گیرد. بورس اوراق بهادار یک بازار متشکل سرمایه ای است که در آن سهام شرکت های خصوصی و دولتی طبق قانون خاصی خرید و فروش می‌شود و از سویی محلی برای جمع‌آوری پس انداز و نقدینگی بخش خصوصی به منظور انجام پروژه‌های سرمایه گذاری بلندمدت است. در شرایط مطلوب اقتصادی، به وسیله بورس سرمایه لازم برای اجرای پروژه‌های دولتی و خصوصی فراهم می‌شود. به‌طور کلی وجود بورس مردم را به پس انداز تشویق می‌کند و بدین وسیله باعث به کارگیری پس انداز مردم در فعالیت های اقتصادی می‌شود. طبق آمار شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه (سمات) تعداد افرادی که در ایران کد سهامداری (کد معاملاتی) دریافت کرده اند از 6/ 9 میلیون نفر فراتر رفته است. اما افراد هیچ‌گاه به دلیل ایجاد رونق در یک بازار به بازاری وارد نمی‌شوند. بلکه همه افراد به دنبال رسیدن به بازدهی بیشتر، ریسک کمتر و قدرت نقدشوندگی بالا هستند. بر اساس گزارش «منوی سرمایه گذاری در 15 بانک» که 7 تیر ماه سال جاری منتشر شد، بهترین بازدهی بانکی در کشور برای سرمایه‌های پایین‌تر از 100 میلیون تومان بازدهی 20 درصدی سالانه است که افراد می‌توانند بدون احتساب نرخ شکست، اصل پول و سود خود را پس از گذشت یک ماه برداشت کنند. در گزارش حاضر «دنیای اقتصاد» در جست‌وجوی بازدهی بالاتری از سود بانکی، صندوق‌های سرمایه گذاری را بررسی کرده است.
سرمایه‌گذاری مستقیم و غیر‌مستقیم
سرمایه‌گذاری در بورس و بهره‌مندی از مزایای این بازار، با دو روش مستقیم و غیر‌مستقیم انجام می‌شود. در روش سرمایه‌گذاری مستقیم فرد شخصا اقدام به خرید و فروش سهام می‌کند که این کار به دلیل ماهیت نوسانی بورس نیاز به مهارت بالایی دارد. اما روش سرمایه‌گذاری غیر‌مستقیم مناسب افرادی است که به دلایل مختلف نمی‌خواهند به صورت مستقیم اقدام به خرید و فروش سهام کنند. در این روش فرد سرمایه‌گذار، مدیریت سرمایه خود را به دست افرادی می سپارد که هم مهارت و دانش مالی بالایی دارند و هم بیشتر زمان خود را مستقیما صرف بررسی تحلیل گزینه‌های مختلف سرمایه‌گذاری می‌کنند. در نتیجه سرمایه فرد توسط یک تیم حرفه ای مدیریت خواهد شد. در حال حاضر برای سرمایه‌گذاری به صورت غیر‌مستقیم می‌توان از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری یا با استفاده از شرکت های سبدگردان اقدام کرد.
یک صندوق سرمایه‌گذاری مجموعه ای از سهام، اوراق مشارکت و سایر اوراق بهادار است. یک صندوق را می‌توان به صورت شرکتی در نظر گرفت که در آن افراد مختلف پول های خود را روی هم می گذارند و در سبدی از اوراق بهادار سرمایه‌گذاری می‌کنند. با سرمایه‌گذاری در یک صندوق، سرمایه فرد بخشی از کل سرمایه صندوق می‌شود و در نتیجه فرد در سود یا زیان صندوق به نسبت سرمایه خود از کل سرمایه صندوق، سهیم خواهد بود. صندوق‌های سرمایه‌گذاری انواع مختلفی دارند و هرکدام از آنها ویژگی های مخصوص به خود را دارند که در ادامه انواع آنها بررسی می‌شود.
انواع صندوق سرمایه‌گذاری
صندوق‌ها بر اساس نوع فعالیت، ترکیب دارایی ها و در نتیجه میزان ریسک و بازده به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند. در بین انواع صندوق سرمایه‌گذاری، صندوق‌های با درآمد ثابت، مختلط، سهامی و مبتنی بر سکه طلا، پرمخاطب ترین صندوق‌های بورس هستند که سه صندوق اول مربوط به بازار سهام و مورد آخر مربوط به بازار کالا است. در حال حاضر بر اساس اطلاعات منتشر شده در مرکز پردازش اطلاعات مالی ایران، 335 صندوق سرمایه‌گذاری وجود دارد که جمع ارزش خالص دارایی آنها حدودا 631 هزار میلیارد تومان ثبت شده است. در میان این 335 صندوق 107 صندوق در اوراق بهادار با درآمد ثابت، 9 صندوق مبتنی بر سپرده کالایی، 91 صندوق در سهام، 22 صندوق مختلط، 81 صندوق اختصاصی بازار گردانی، 14 صندوق جسورانه، یک صندوق پروژه ای، 4 صندوق زمین و ساختمان، 3 صندوق خصوصی و 3 صندوق در صندوق (فرا‌صندوق) وجود دارد. از میان این 10 نوع صندوق4 نوع از آنها بیشتر مورد توجه و استفاده افراد حقیقی قرار می‌گیرد.
صندوق‌های سرمایه گذاری با درآمد ثابت، یکی از انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری هستند که معمولا سود پیش‌بینی‌شده مطمئن‌تری از سایر صندوق‌های سرمایه‌گذاری دارند. مدیران صندوق‌های سرمایه گذاری با درآمد ثابت منابع مالی حاصل از فروش واحدهای این صندوق‌ها را عمدتا به خرید اوراق بهادار کم ریسک اختصاص می‌دهند. بازدهی سرمایه‌گذاری در این نوع از صندوق‌ها قبل از سال 1399بدون ریسک بود ولی در حال حاضر باید توجه داشت که با اینکه هنوز در نام این نوع از صندوق‌ها «درآمد ثابت» باقی مانده است ولی دیگر بازدهی آنها کاملا ثابت و بدون ریسک نیست. به عنوان مثال، طی یک سال گذشته (منتهی به 19 تیر 1401) از میان 107 صندوق درآمد ثابت، 2 صندوق بازدهی منفی، 3 صندوق بازدهی کمتر از 10 درصد داشته و بازدهی 15 صندوق اعلام‌نشده است. در سال 99 که شاخص کل بورس ایران با ریزش شدیدی مواجه شد، سازمان بورس تغییراتی در اساسنامه صندوق‌های با درآمد ثابت ایجاد کرد تا این صندوق‌ها با سهم مشخصی (حداقل و حداکثر مجاز) در بازار سهام سرمایه‌گذاری کنند و بعد از ایجاد این تغییرات در اساسنامه این نوع صندوق‌ها بود که دیگر بدون ریسک بودن این صندوق‌ها از دست رفت. با وجود این معمولا سود در این نوع صندوق‌ها در حدود سپرده‌های بانکی قرار دارد هرچند که بسیاری از آنها در طول دوره‌های بلندمدت بازدهی بالاتری از سپرده‌های بانکی داشته اند.
صندوق‌های سرمایه گذاری در سهام، صندوق‌هایی در بازار سهام هستند که عمده دارایی آنها در سهام سرمایه گذاری می‌شود. بازدهی آنها نیز بیش از هر چیز دیگری از شرایط کلی بازار سرمایه تاثیر می پذیرد. بنابر این ریسک سرمایه‌گذاری در این صندوق‌های سرمایه‌گذاری مطمئنا بیشتر از صندوق‌های با درآمد ثابت است. طبیعتا به دلیل رابطه عکس میزان بازدهی و ریسک، امکان دریافت بازدهی‌های بالاتر از صندوق‌های با درآمد ثابت، در این نوع از صندوق‌ها وجود دارد. در حال حاضر 91 صندوق سرمایه‌گذاری در سهام در بازار سرمایه وجود دارد که از میان آنها 7 صندوق دارای بازدهی منفی و 21 صندوق دارای بازدهی سالانه پایین‌تر از 10 درصد هستند. صندوق‌های مختلط: حدود نیمی از دارایی این صندوق‌ها در اوراق با درآمد ثابت و نیم دیگر در سهام سرمایه‌گذاری می‌شود. بنابراین ریسک و بازدهی صندوق‌های مختلط، بین صندوق‌های با درآمد ثابت و سهامی قرار می‌گیرد. همچنین به گفته کارشناسان این نوع از صندوق‌ها مزایای سهام و اوراق درآمد ثابت را دارند. با وجود این در حال حاضر 22 صندوق سرمایه‌گذاری مختلط وجود دارد که از میان آنها تنها 8 مورد بازدهی یک ساله بین 20 تا 30 درصد ثبت کرده اند و هیچ‌کدام از صندوق‌های مختلط موجود به بازدهی سالانه 30 درصد نرسیده اند.
صندوق‌های مبتنی بر سپرده کالایی: این نوع صندوق‌ها یا بر اساس کالاهای کشاورزی یا بر اساس سکه طلا هستند. عمده دارایی صندوق‌های مبتنی بر سکه طلا، به سرمایه گذاری در اوراق بهادار مبتنی بر سکه طلا که در بازار سرمایه معامله می‌شوند، تخصیص پیدا می‌کند. در حال حاضر به دلیل بالارفتن نرخ ارز و انتظارات افزایشی قیمت ها، استقبال بیشتری از این نوع صندوق‌ها وجود دارد. بازدهی صندوق‌های سرمایه‌گذاری طلا تقریبا مشابه بازدهی سکه طلا بوده و ریسک سرمایه‌گذاری در آنها بالاست. بازدهی در این نوع از صندوق‌ها که در نوع صندوق‌های مبتنی بر سپرده کالایی قرار می‌گیرد، مطمئن نیست، چرا که احتمال ریزش بازدهی این صندوق‌ها با ریزش قیمت‌ها وجود دارد. از طرفی مسائلی مانند پاندمی کرونا و بازارهای جهانی تاثیر بالایی بر بازدهی این نوع از صندوق‌ها دارند. در حال حاضر 9 صندوق در اوراق بهادار مبتنی بر سپرده کالایی وجود دارد که سه مورد از آنها بازدهی سالانه اعلام نکرده‌اند و 6 صندوق دیگر دارای بازدهی یک‌ساله (منتهی به19 تیر 1401) حداقل 37 درصد ثبت کرده اند.
تقسیم‌بندی دیگری درباره صندوق‌ها وجود دارد که به شیوه سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها مرتبط است. به‌طور کلی صندوق‌ها در دو مدل قابل معامله (ETF) و غیرقابل معامله (مبتنی بر صدور و ابطال واحدهای سرمایه گذاری) فعالیت می‌کنند. این دو مدل تفاوت هایی با هم دارند که انتخاب هر کدام بستگی به سلیقه سرمایه گذار دارد. برای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های غیر قابل معامله لازم است سرمایه‌گذار با صندوق به صورت حضوری یا غیر‌حضوری ارتباط بر‌قرار کند، توضیحات لازم را دریافت کند و مبلغ مورد نظر خود را برای صندوق واریز کند و پس از آن کدی به سرمایه‌گذار داده می‌شود که می‌تواند به وسیله آن به حساب کاربری خود در صندوق وارد شود. اما صندوق‌هایی که قابل معامله هستند را می‌توان تنها با استفاده از کد بورسی مانند سایر سهام خریداری کرد و نیازمند برقراری ارتباط با صندوق نیستند.
در تکمیل انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری باید گفت که با مراجعه به سایت fipiran.ir انواع صندوق‌ها به تفکیک نوع، بازدهی و سایر اطلاعات دیگر درج شده است. همچنین آدرس اینترنتی هر کدام از صندوق‌های سرمایه‌گذاری در این سایت قرار داده شده است. اما سرمایه‌گذاری در یک صندوق سرمایه‌گذاری چه مزایا و معایبی دارد؟
مزایای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری
نخستین مزیت استفاده از صندوق‌های سرمایه گذاری بهره‌مندی از مدیریت حرفه ای سرمایه است. چرا که یک تیم حرفه ای و متخصص در مسائل مالی و سرمایه‌گذاری مسوولیت سود یا زیان سرمایه افراد سرمایه‌گذار را به عهده گرفته اند. از طرفی در صندوق‌های سرمایه‌گذاری سبدی از دارایی ها تشکیل می‌شود. این اقدام که اصطلاحا متنوع‌سازی دارایی ها نام دارد باعث کاهش ریسک سرمایه‌گذاری می‌شود. بنابراین دومین مزیت استفاده از صندوق سرمایه‌گذاری کاهش ریسک سرمایه‌گذاری نسبت به ورود بدون واسطه به بازار است. سومین مزیت به میزان نقدشوندگی بالا در صندوق‌ها برمی گردد. سرمایه‌گذاری در صندوق این امکان را فراهم می‌کند که افراد برای فروش واحدهای سرمایه‌گذاری خود با هیچ مشکلی مواجه نشوند و بتوانند به راحتی و با سرعت پول خود را نقد کنند. این کار توسط ضامن نقدشوندگی صندوق انجام می‌شود و هر زمان افراد تصمیم به نقد کردن دارایی خود بگیرند ضامن نقدشوندگی صندوق این وظیفه را به عهده می‌گیرد.
بنابراین افراد در مراجعه به صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌توانند یک یا چند واحد (مجموعه دارایی صندوق‌های سرمایه‌گذاری به بخش‌هایی به نام «واحد» یا «یونیت» تقسیم می‌شود) را خریداری کنند. هنگام خروج نیز می‌توانند یک یا چند یا همه واحدهای خود را به فروش برسانند. در نتیجه، امکان سرمایه گذاری با مبالغ اندک برای افراد وجود دارد. علاوه بر این موارد، در صورت نیاز به وجه نقد، نیازی به خروج همه سرمایه از صندوق نیست و می‌توان به میزان نیاز از آن برداشت کرد، بدون آنکه به میزان بازدهی آسیبی وارد شود. دیگر مزیت صندوق‌ها به شفافیت اطلاعات و نظارت قانونی برمی گردد. صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بازه‌های زمانی مشخصی توسط سه نهاد سازمان بورس و اوراق بهادار، متولی و حسابرس مورد بازرسی قرار می‌گیرند و تمامی فعالیت صندوق‌ها به صورت شفاف اطلاع‌رسانی می‌شوند. در کنار مزایا، صندوق‌های سرمایه گذاری دارای ریسک هایی نیز هستند. به عنوان مثال تغییر در سود اوراق با درآمد ثابت یا کاهش ارزش سهام موجود در پرتفوی از خطرات موجود برای بازده این صندوق‌ها است.
آیا سرمایه‌گذاری در صندوق بهتر از بانک است؟
بر اساس تغییرات سال 99 صندوق‌های سرمایه‌گذاری دیگر بدون ریسک نیستند. با توجه به ماهیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری که به معنای ورود به بازار سرمایه است، سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها ریسک بیشتری از سپرده‌گذاری در بانک خواهد داشت. اما نکته دیگر اینجاست که انتظار می رود به دلیل داشتن نیروهای متخصص ریسک صندوق‌های سرمایه گذاری همواره کنترل شده باشد و معمولا توانایی خلق بازدهی های بالاتری از سیستم بانکی دارند. به عبارت دیگر اگر فردی تصمیم به ورود به بازار سرمایه دارد و حاضر به قبول ریسک این بازار است، بهتر است این اقدام را از طریق یک صندوق معتبر انجام دهد. چرا که مطمئنا احتمال انحراف از بازده موردنظر در پرتفوی شخصی افراد بالا خواهد بود، در حالی که این انحراف در صندوق‌ها پایین تر است. استفاده از صندوق‌های سرمایه‌گذاری نسبت به تمامی ابزار های بورسی مانند سهام و اوراق بدهی، نقدشوندگی بالاتر و ریسک کنترل‌شده‌تری دارد و به همین دلایل سرمایه‌گذاری مناسبی تلقی می‌شود. نکته مهم آن است که نمی‌توان تنها به بازدهی صندوق‌ها در بازه‌های گذشته برای تصمیم‌گیری برای آینده اطمینان کرد، بلکه به دلیل شرایط حاکم بر بازار سرمایه عواملی مانند شرایط حاکم بر بازار سرمایه، شرایط حاکم بر بازار مورد نظر صندوق و عملکرد صندوق بسیار موثر هستند.