جایگاه اسناد توسعه در اقتصاد چهارمحال‌وبختیاری مشخص نیست / عدم توجه به سند آمایش سرزمین، وضعیت فعلی استان را تدوام خواهد داد

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از جهانبین نیوز؛ چرایی و دلیل اینکه استانی مانند چهارمحال و بختیاری بعد از گذشت سال‌ها هنوز نتوانسته است توسعه و پیشرفت خوبی در حد استان‌های هم‌تراز خود داشته باشد سوال مهمی است که در میان مجامع مختلف مطرح است. با وجود اختصاص بودجه‌های مناسب برای رفع محرومیت از استان‌هایی همچون چهارمحال و بختیاری اما همچنان این استان‌ها با مشکلات بسیاری مواجه هستند و شواهد نشان می‌دهد ظاهرا جایی از کار ایرادی وجود دارد که توفیق کمی در این میان حاصل می‌شود. از همین رو برای شنیدن نظرات و دیدگاه‌های یکی از کارشناسان با سابقه حوزه توسعه و برنامه‌ریزی استان، به سراغ وی رفتیم تا جواب سوال مهم و تاریخی که "چرا استان چهارمحال و بختیاری با وجود بهره‌مندی از ظرفیت‌های خوب و موقعیت جغرافیایی و استراتژیکی که دارد، طی سالیان گذشته هنوز نتوانسته است آنگونه که شایسته است، رشد کند و از توان و ظرفیت خود بهره ببرد؟" را از دیدگاه وی مطلع شویم. در گفت‌وگوی زیر با حضور علیرضا شجاعی باصری کارشناس توسعه و برنامه‌ریزی که سال‌ها در سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان چهارمحال و بختیاری فعالیت داشت و در تدوین سند آمایش سرزمینی و اسناد توسعه‌ای این استان نقش داشت و هم‌اکنون نیز مدیر یکی از بانک‌های استان است، درخصوص عوامل موثر در جریان توسعه این استان بحث و تبادل نظر شد. که خلاصه آن در ادامه می‌آید: چرا استان چهارمحال و بختیاری، را استان محروم نامیدند علیرضا شجاعی کارشناس توسعه و برنامه‌ریزی در گفت‌وگو با جهانبین نیوز؛ اظهار کرد: در دهه 60 استان چهارمحال و بختیاری را در زمره استان‌های محروم قلمداد کردند و این واژه محرومیت به اشکال مختلف در ادبیات رسانه‌ها، مردم و مسؤولان تکرار شد و بعضا سعی شد از کلمات مترادف آن نیز استفاده شود. وی ادامه داد: سوالی که مطرح می‌شود این است که شرایط چهارمحال و بختیاری در آن زمان چگونه بوده است که از واژه "محروم" برای آن استفاده شد و اینکه چرا هنوز به زعم برخی از این محرومیت خارج نشده‌ایم. کارشناس توسعه و برنامه‌ریزی عنوان کرد: یکی از راه حل‌هایی که در آن سال‌ها برای رفع محرومیت در چهارمحال و بختیاری پیش گرفته شد این بود که با مشکلات اولیه زندگی مردم مواجه شدند و سعی کردند آن‌ها را برطرف کنند که کار بسیار ارزشمندی است، اما هنوز هم این رفتارهای عام‌المنفعه و محرومیت‌زدایی را در اقدامات برخی مسؤولان مشاهده می‌کنیم، برای مثال تاکید بر توسعه فعالیت دستگاه‌های حمایتی، ساخت منازل محرومان، راه‌ها، آموزش، بهداشت، تغذیه و... و به نظر می‌رسد فقط اینگونه اقدامات در الگوی فعالیت برخی مدیران نهادینه شده است. شجاعی اضافه کرد: اگر در سطحی بالاتر و عمیق‌تر به مسائل دقت کنیم، این پرسش پیش می‌آید که چرا مردم استان محروم بودند و چه شده که استانی مثل چهارمحال و بختیاری در این وضعیت قرار گرفته است، آیا این شرایط قابل تغییر نیست؟ که جواب آن شاید این بوده که در طول سال‌های متمادی جریان توسعه کشور، سیاست‌های نابرابر اجرا شده، به استان‌های کمتر برخوردار توجه نشده و عدم تعادل در برنامه‌ریزی‌های ملی در ذهن مسوولان استان هم نهادینه شده است. وی یادآور شد: به موازات کمک به اقشار ضعیف و رفع نیازهای اولیه آن‌ها تصمیم بر آن شد تا این افراد را توانمند کنند، به هر حال برای همیشه نمی‌شد به افراد محروم کمک یومیه کرد، واقعیت این است که این اقدامات در سال‌های گذشته فراز و نشیب داشته است، گاهی به سمت محرومیت‌زدایی رفتیم و گاهی به سمت توانمندسازی، اقتصاد مقاومتی، رونق تولید و... اما روند یکپارچه‌ای را برای توسعه ادامه ندادیم. تحلیلی از برنامه توسعه اقتصادی با استفاده از یک مثال کارشناس توسعه و برنامه‌ریزی با ذکر مثالی گفت: این یک مثال تحلیلی است که می‌خواهیم از آن به مسائل امروز اقتصادی چهارمحال و بختیاری برسیم، برای مثال دو جوان را تصور کنید که به یک سازمان حمایتی تحویل داده شده‌اند و از این سازمان خواسته می‌شود این دو جوان را توانمند کرده و وارد جامعه کند، یکی از جوان‌ها به دلیل محرومیت دچار مشکلات عدیده جسمی، بهداشتی، مهارتی، آموزشی و... است، طبیعی است در این شرایط این سازمان حمایتی در ابتدا به رفع مشکلات ذکر شده این جوان خواهد پرداخت تا وی آماده حضور در جامعه شود. شجاعی تصریح کرد: جوان دوم ولی به لحاظ مهارتی، بهداشت، آموزش، سلامت و... در وضعیت خوبی است و نیاز نیست کارهای ابتدایی را برای وی انجام داد، در واقع این جوان آماده ورود به بازار کار است. وی افزود: این مثال را به وضعیت استان چهارمحال و بختیاری در ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی ایران تعمیم می‌دهیم، در آن زمان نظام جمهوری اسلامی ایران 24 استان داشت، این 24 استان را به جای جوانانی که در مثال آورده شد می‌گذاریم، برخی استان‌ها به لحاظ صنعت، بازار، نیروی انسانی تحصیلکرده و... توانمند و غنی بوده و استان‌های دیگر دارای مردمی اکثرا کم سواد، کم درآمد، با ضعف‌های اقتصادی و مشکلات عدیده زیرساختی بودند. کارشناس توسعه و برنامه‌ریزی ادامه داد: طبیعتا در ابتدای پیروزی انقلاب، کار صحیح این بود که دولت یا حکومت مرکزی برای رفع نیازهای اولیه استان‌های محروم گام بردارد تا این استان‌ها سرپا شوند بعد به سراغ اعطای نقش به آن ها در اقتصاد و توسعه ملی برود و همین اقدام هم انجام شد. هنوز برخی مسؤولان از رویکرد کمک‌های ابتدایی به قشر ضعیف به جای توانمندسازی آن ها عبور نکرده‌اند شجاعی عنوان کرد: هنوز بعد از سال‌ها بخشی از مردم و مسؤولان چه در سطح استانی و چه در سطح ملی از این مرحله کمک‌های ابتدایی عبور نکرده‌اند، حتی در ادبیات برخی از مدیران امروز وقتی از رونق و توسعه اقتصادی، وظایف مسؤولان و... بحث به میان می‌آید، همگی از برآورده کردن نیازهای ابتدایی مثل احداث مدارس، درمانگاه‌، منازل، کمک معیشتی، پرداخت تسهیلات ضروری و... صحبت می‌کنند. وی خاطرنشان کرد: هیچ کس منکر این اقدامات نیست، اتفاقا در جای خود اقدامات بسیار مفید و ارزشمندی است اما این مخالف منطق برنامه‌ریزی توسعه است که عمده انرژی سیستم مدیریت صرف این فعالیت ها شود. برنامه‌ریزی توسعه اینگونه بیان می‌کند که یک سال فرصت وجود دارد تا نیازهای اولیه جوانی که به شما واگذار شده را برطرف و وی را توانمند کرده و وارد جامعه کنید. کارشناس توسعه و برنامه‌ریزی با اشاره به تدوین اسناد توسعه‌ای و آمایش سرزمین در چهارمحال و بختیاری، اضافه کرد: حرف سند آمایش این است که در فضای چهارمحال و بختیاری چه انسان‌هایی با چه توانمندی ها و فرهنگ و سایر ویژگی هایشان، چه فعالیت‌هایی را می‌توانند انجام دهند که با ماموریت ملی استان سازگار باشد. یعنی حرف از عاملیت و فاعلیت مردم است نه صرفا حاکمیت و مسوولان برای توسعه! شجاعی بیان کرد: در سند آمایش سرزمینی حتی نوع ماموریت‌های هر استان مشخص است که با انجام آن بتواند در حوزه ملی نقش آفرینی کند، هیچ کس از این استان توقع ندارد که مثلا محصولات نفتی، سیمان، فولاد و... تولید کند. اما آنچه را که تعریف شده است باید دنبال کنیم. باید در دستور کار دستگاه ها و مدیران قرار گیرد. باید مطالبه همه ما باشد. وی تاکید کرد: در حال حاضر به نظر می‌رسد چندان به دنبال اجرای اسناد توسعه‌ایی در چهارمحال و بختیاری نیستیم و به نوعی ابهام در نقش خود داریم، ادامه این وضعیت به نفع توسعه استان نیست. تشریح برخی ویژگی‌های اقتصادی در چهارمحال و بختیاری کارشناس توسعه و برنامه‌ریزی با تاکید بر برخی داده های اسناد توسعه ای به ویژگی‌های اقتصادی در چهارمحال و بختیاری، اشاره کرد: نرخ رشد جمعیت و نرخ شهرنشینی در این استان از میانگین کشوری پایین تر است، زمانی که نرخ شهرنشینی کمتر باشد یعنی نرخ روستانشینی بیشتر است. شجاعی افزود: چهارمحال و بختیاری در شاخص مهاجرت جز سه استان اول در کشور است، این یعنی نیروی کار و سرمایه‌های این استان ازجمله سرمایه مالی، علمی، تخصصی، انسانی و... را نمی‌توانیم جذب کنیم. وی ادامه داد: نرخ باسوادی در چهارمحال و بختیاری از میانگین کشور پایین‌تر است، شاخص توسعه انسانی که شامل چند فاکتور امید به زندگی، آموزش و تولید ناخالص GDP است، در رتبه بیست و یکم کشور قرار داریم. کارشناس توسعه و برنامه‌ریزی عنوان کرد: در نرخ بیکاری از میانگین کشور بالاتر هستیم، در مشارکت اقتصادی نیز از متوسط کشوری پایین تر هستیم، اشتغال غیررسمی در چهارمحال و بختیاری 57 درصد است که نشان می‌دهد از میانگین کشوری فاصله داریم. شجاعی خاطرنشان کرد: در اشتغال ناقص در چهارمحال و بختیاری رتبه 24 کشور را دارا هستیم، اشتغال ناقص درواقع همان مشاغل فصلی هستند که افراد در طول سال چند ماه سر کار هستند و چند ماه بیکار می‌شوند. وی اضافه کرد: تولید ناخالص داخلی استان چهارمحال و بختیاری در 10 تا 15 سال گذشته بین 6 تا 7 دهم درصد است، در صورتی که جمعیت استان 1.2 جمعیت کشور است، این یعنی اگر قرار بود سهم برابر داشته باشیم باید حداقل به اندازه جمعیت استان تولید ناخالص داخلی داشته باشیم. کارشناس توسعه و برنامه‌ریزی بیان کرد: همچنین توان تولید در چهارمحال و بختیاری حدود نیم است، این رقم هر چقدر به عدد یک نزدیک‌تر باشد یعنی این استان سهم خود را به اندازه جمعیتش در اقتصاد ایفا کرده است. شجاعی تاکید کرد: شاخص نیم یعنی به اندازه 500 هزار نفر از مردم چهارمحال و بختیاری توان تولید داریم و این دربرابر استان‌های برخوردار رقم بسیار کمی است، وقتی توان تولید پایین است، طبیعتا بهره و درآمد مردم استان نیز کمتر می‌شود. وی یادآور شد: در شاخص درآمد سرانه نیز رتبه 27 کشور هستیم، این یعنی سهم بسیار پایین چهارمحال و بختیاری از این شاخص، درآمد سرانه ارتباط مستقیمی به وسعت استان ندارد بلکه این شاخص براساس سهم استان در اقتصاد ملی است. کارشناس توسعه و برنامه‌ریزی تصریح کرد: در صنایع تکمیلی و تبدیلی ضعیف عمل کرده‌ایم، چهارمحال و بختیاری در صنایعی مثل کشاورزی و دامپروری تولیدکننده است اما محصولات تولیدی خود را خام فروشی می‌کند. شجاعی اظهار داشت: بهره‌وری منابع در چهارمحال و بختیاری پایین است، اصلی‌ترین منبع طبیعی در این استان آب است اما حداکثر بهره‌وری که از این منبع می‌شود آبیاری مقداری باغات است، حتی از منابع آبی این استان نیز استفاده بهینه نمی‌شود و بحران بی‌آبی در شهرکرد نشان داد که در تامین آب شرب نیز دچار مشکلاتی هستیم. وی اظهار داشت: در چهارمحال و بختیاری تعادل جغرافیایی وجود ندارد، بخشی از این موضوع طبیعی است و بخش دیگر به دلیل اقدامات انسانی است، برای مثال در غرب استان جمعیت کم و ناهنجاری‌های طبیعی زیاد است، 90 درصد صنایع در دو شهرستان شهرکرد و بروجن مستقر شده است و هشت شهرستان دیگر سهمی از صنعت و اشتغال مربوط به آن ندارند، همین عدم تعادل باعث شده که این استان مهاجر فرست باشد. کارشناس توسعه و برنامه‌ریزی افزود: بازار سرمایه در چهارمحال و بختیاری ضعیف است و نه بخش خصوصی و نه دولت، سرمایه‌گذاری عمده‌ای در این استان نداشتند. شجاعی با اشاره به اینکه صنایع در چهارمحال و بختیاری به صورت جزیره‌ای عمل می‌کنند، گفت: برای مثال پتروشیمی محصولاتی را تولید می‌کند اما در صنعت این استان استفاده نمی‌شود، صنایع بزرگ فقط از ظرفیت‌های استان استفاده می‌شود، به طور مثال صنایع اقماری در استان وجود ندارند که بتوانند از خروجی کارخانه‌جات فولاد در استان استفاده کنند. وی با بیان اینکه در صنعت، خدمات و کشاورزی، روابط پیشینی و پسینی رعایت نشده است، ادامه داد: این یعنی نمی‌توانیم محصولات و فراورده‌های خام تولیدی را فراوری کند یا زنجیره ارزش افزوده داشته باشیم. کارشناس توسعه و برنامه‌ریزی همچنین عنوان کرد: بازاریابی یا شبکه‌ایی با عنوان شبکه فروش محصولات عمده تولیدی در استان نداریم، تولیدکننده خود نمی‌تواند فروشنده هم باشد در صورتی که در کشورهای پیشرفته یا حتی در استان‌های بزرگ در ایران، شبکه فروش وجود دارد و تعاونی‌هایی هستند که اساسا وظیفه و تخصص آن‌ها صرفا فروش و حتی صادرات است. شجاعی خاطرنشان کرد: در حوزه فناوری های نوین در چهارمحال و بختیاری ضعیف عمل شده است، درست است که در زمینه آبیاری‌ها نوین توفیقاتی حاصل شده است اما هنوز بخشی از زمین‌های کشاورزی به صورت سنتی آبیاری می‌شود، برای برداشت محصول از هیچ فناوری نوینی استفاده نمی‌شود و همچنین در بسیاری از صنایع و خدمات. وی یادآور شد: تاب‌آوری اقتصادی پایین است و از ظرفیت‌های استانی نتوانستیم به درستی استفاده کنیم. کارشناس توسعه و برنامه‌ریزی اضافه کرد: تنوع‌پذیری در اقتصاد چهارمحال و بختیاری ضعیف است، بسته‌های پیشنهادی به سرمایه‌گذاران تکراری و صرفا در زمینه گردشگری، پرورش ماهی، گلخانه و... است درصورتی که باید صدها گزینه متنوع برای سرمایه‌گذاری آماده شود تا در اختیار سرمایه‌گذاران قرار گیرند. شجاعی عنوان کرد: مشاهده می شود به جای آنکه بر روی موارد ذکر شده در بالا که خروجی سند آمایش و اسناد توسعه هستند تمرکز کنیم، برخی همچنان روند سال‌های ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی را پیگیری می‌کنند و تلاش می‌کنیم در مناطق دورافتاده و محروم کمک‌های مقطعی و موردی انجام دهیم. که البته لازم است اما براورده کننده توسعه کل استان نخواهد بود. وی با تاکید بر اینکه باید برای این مشکلات اقتصادی در چهارمحال و بختیاری برنامه اقدام داشت، تصریح کرد: مدیرانی که روی کار می‌آیند به موازات کارهای دیگر، باید به اسناد توسعه استان توجه و التزام بیشتری داشته باشند. همچنین جای گلایه مندی است که در رسانه‌ها و مطبوعات استان چندان به اسناد توسعه‌ای و سند آمایش سرزمینی استان توجه نشده است. در موضوع مهاجر‌ت، کیفیت نیروی انسانی بسیار مهم است کارشناس توسعه و برنامه‌ریزی درخصوص پدیده مهاجرت، تاکید کرد: از سال 90 تا 95 تعداد مهاجرانی که به چهارمحال و بختیاری وارد شدند 17 هزار و 800 نفر بوده و مهاجرانی که از استان خارج شده اند 39 هزار نفر بوده است، یعنی 21 هزار نفر خروج مهاجر داشتیم. شجاعی افزود: درخصوص مسئله مهاجرت بحث کیفیت آن است، معمولا مهاجرانی که به این استان می‌آیند نیروهای خارج شده از سیستم کاری یا بازنشستگان هستند که اکثرا منابع درآمدی آن‌ها در استان مبدا خودشان است، حضور این مهاجران از این نوع؛ تاثیر مهمی بر روی اقتصاد استان نمی‌گذارد، اگرچه من اعتقاد دارم باید از ظرفیت این نوع مهاجران نیز استفاده مطلوب شود، مثلا شهرک‌های اقماری گردشگری در استان ساخته شود. وی ادامه داد: در مقابل مهاجرانی که وارد استان می‌شوند می‌توان به مهاجرانی اشاره کرد که از این استان خارج می‌شوند، افرادی که ظرفیت بسیاری دارند و از منابع محدود این استان استفاده کردند تا بتوانند موفق شوند اما زمانی که وقت نتیجه دادن آنها می‌شود، به استان‌ها یا کشورهای دیگر مهاجرت می‌کنند. اعتبارات خوب سفر ریاست جمهور به چهارمحال و بختیاری و فرصت پیش آمده برای استان کارشناس توسعه و برنامه‌ریزی عنوان کرد: اتفاق خوبی که امسال در چهارمحال و بختیاری افتاد سفر ریاست محترم جمهور بود که اعتبارات خوبی در قالب این سفر برای استان مصوب شده است، اما باید این را در نظر بگیریم تا چه حد از این فرصت خوب پیش آمده، درست استفاده می‌کنیم. شجاعی خاطرنشان کرد: به طور مثال در دهه 70 همه مشکلات از توسعه اقتصادی گرفته تا مهاجرت و... که مربوط به چهارمحال و بختیاری بودند را به نبود فرودگاه در استان گره می زدند، اما الان نقش فرودگاه در صنعت و اقتصاد این استان چقدر است، کدام بخش اقتصادی به این فرودگاه وصل شده است، فرودگاه یک ظرفیت خوب است و نمی‌توان منکر آن بود اما ما چگونه از آن استفاده کردیم. مراقب باشیم فرصت اجرای برخی طرح ها مانند آمدن قطار به تهدیدی برای اقتصاد استان تبدیل نشود وی با اشاره به اینکه در مصوبات سفر ریاست جمهور اعتبار خوبی برای برخی طرح ها از جمله راه‌آهن اختصاص داده شده است، اضافه کرد: با این وجود چه پیوستی در حوزه اقتصاد، گردشگری، خدمات و... برای این طرح ها پیش‌بینی کرده‌ایم، فرض کنیم قطار به این استان رسیده است، تولیدات این استان که پیش از این با کامیون به نقاط دیگر منتقل می‌شدند اکنون قرار است با استفاده از قطار جابه‌جا شوند، این یعنی تعطیلی شبکه حمل و نقل بار که معیشت چندین خانوار به آن‌ها وصل هستند، لذا باید طرح و برنامه‌ای برای این مهم اندیشیده شود، اگر تمهیدی در خصوص حمل بار و مسافر با استفاده از قطار اندیشیده نشود سرنوشت راه‌آهن هم بعد از چندی به سرنوشت فرودگاه تبدیل می‌شود. کارشناس توسعه و برنامه‌ریزی با تاکید بر اینکه قطار باید بخش جدایی ناپذیر اقتصاد چهارمحال و بختیاری باشد، گفت: معیشت و درآمد بسیاری از خانواده‌ها در شهرستان‌های شهرکرد و بروجن وابسته به این کامیون‌ها و بحث حمل و نقل بار است. باید از هم اکنون به فکر پیوند راه آهن با اقتصاد استان بود. تامین منابع بانکی با جذب سرمایه سرمایه‌گذاران و واحدهای اقتصادی بزرگ استان شجاعی افزود: بسیاری از سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان استان، منابع خود را به‌جای اینکه در چهارمحال و بختیاری سرمایه‌گذاری کنند در بانک‌های دیگر استان‌ها قرار می‌دهند، اگر این اعتبارات در بانک‌های استان قرار گیرد باعث می‌شود منابع بانکی رشد کند و بانک‌ها راحت‌تر می‌توانند تسهیلات پرداخت کنند. وی همچنین تاکید کرد: از ظرفیت کارشناسان حوزه اقتصادی فارغ از مسائل حاشیه‌ای استفاده شود، ملاک باید دانش، تجربه و کارآمدی افراد باشد، نه اینکه چون فردی در دولت قبل مسؤولیتی داشته است در دولت بعدی کنار گذاشته شود. باید از همه فرزندان شایسته استان استفاده کرد. کارشناس توسعه و برنامه‌ریزی گفت: در کنار همه این موضوعات باید به موارد مهم‌تر با عمق بیشتری توجه کنیم، چهارمحال و بختیاری مشکلات عمده فرهنگی، اجتماعی و... ندارد عمده معضل این استان بیماری اقتصادی است و نمی‌توان تا ابد از این بیمار به جای درمان، پرستاری کرد. شجاعی خاطرنشان کرد: روستایی‌ها و مردم شهرهای ضعیف در استان چهارمحال و بختیاری باید تقویت شوند و این مهم صرفا با طرح های عام‌المنفعه و خدماتی پاسخگو نیست، کار باید کارشناسی شده و براساس اسناد توسعه و سند آمایش سرزمینی باشد. وی اضافه کرد: سوال مهمی که مطرح می‌شود این است که برای نهادهایی مثل اتاق بازرگانی، دانشگاه ها، نظام کشاورزی وسایر تشکل ها و مجموعه‌های صنفی و... چه ماموریتی تعریف شده است، ظاهرا همه در حال کار هستند ولی چه کسی ماموریت این دستگاه‌ها و نهادها را هماهنگ می‌کند؟ کارشناس توسعه و برنامه‌ریزی در پایان ابراز امیدواری کرد که با آگاهی های به وجود آمده از تجربیات بلندمدت قبلی، به لطف خداوند بتوانیم در سال های پیش رو درست عمل کنیم و از خطاهای قبلی مصون باشیم. انتهای پیام /