جنگل بیشتر؛ کربن کمتر

هرچند اروپا بعد از اقیانوسیه، یکی از کوچک‌ترین قاره ها به حساب می‌آید، اما، بزرگ‌ترین پوشش جنگلی در جهان را دارد. البته بخش قابل‌توجهی از این وسعت در روسیه قرار دارد که بخشی از آن در آسیاست، به‌همین‌دلیل، درمیان کشورهای عضو اتحادیه اروپا، فنلاند عنوان جنگلی ترین کشور را به خود اختصاص داده‌است. این گستره جنگلی در اروپا نه تنها باعث کاهش کربن می‌شود، بلکه زیرساختی حیاتی برای اقتصاد زیستی، صنایع چوب، معیشت روستاییان، گردشگری طبیعت و تاب آوری اقلیمی محسوب می‌شود.

جنگل ها در اروپا، همچون دیگر نقاط جهان، فقط مجموعه ای از درختان نیستند؛ بلکه ستون های اصلی تنوع‌زیستی، مخزن های حیاتی جذب کربن، سپرهای محافظت کننده در‌برابر سیل ها و فرسایش خاک و حتی بسترهایی برای اقتصاد سبز هستند. به گزارش بانک سرمایه‌گذاری اروپا، 42‌درصد از کل مساحت زمین در اروپا زیر پوشش جنگلی قرار دارد؛ سهمی شگفت انگیز که این قاره را در ردیف سبزترین مناطق جهان قرار می‌دهد، اما اهمیت جنگل ها فقط در فراوانی آنها نیست؛ بلکه در کارکردهای حیاتی شان است: از تثبیت خاک در برابر بارش های شدید گرفته تا ذخیره‌سازی دی اکسیدکربن و ایجاد فضاهای طبیعی برای سلامت روانی و اجتماعی جوامع. در میان کشورهای عضو اتحادیه اروپا، تفاوت های چشمگیری در میزان پوشش جنگلی دیده می‌شود.

برخی کشورها، مانند فنلاند و سوئد، از دیرباز بخشی جدایی ناپذیر از اقتصاد و فرهنگ خود را بر پایه جنگل ها بنا کرده‌اند و همین امر سبب‌شده تا این دو کشور در صدرجدول قرار گیرند. فنلاند، با بیش از 65‌درصد پوشش جنگلی، عملا جنگلی ترین کشور اتحادیه اروپاست؛ کشوری که سه چهارم چشم اندازهایش با درختان صنوبر، کاج و توس پوشیده شده و بیش از نیمی از جمعیتش به طور مستقیم یا غیرمستقیم با اقتصاد جنگل ها سروکار دارند. پس از فنلاند، سوئد قرار دارد؛ کشوری که نه تنها مساحت جنگل های آن گسترده است، بلکه صنایع چوب، تولید کاغذ و اقتصاد زیستی در آن جایگاهی تاریخی دارد؛ در واقع وقتی بحث «بیشترین درخت» یا «بزرگ ترین مساحت جنگل» مطرح می‌شود، فنلاند و سوئد بی رقیب در صدرجدول اتحادیه اروپا ایستاده اند.

این تفاوت ها فقط نشانه تنوع طبیعی اروپا نیست، بلکه پیچیدگی‌های برنامه ریزی اقلیمی را نیز روشن می‌کند. کشورهایی که جنگل های وسیع تری دارند، ظرفیت بیشتری برای جذب کربن و کمک به حفظ تعادل اقلیمی ارائه می‌دهند؛ اما این امر الزاما به‌معنای وضعیت بهتر نیست. به‌عنوان مثال، افزایش آتش‌سوزی های جنگلی در شمال اروپا در سال‌های اخیر ثابت‌کرده که حتی جنگل های متراکم و سردسیری هم در‌برابر تهدیدهای اقلیمی مصون نیستند. از سوی دیگر، کشورهای جنوب اروپا با چالش‌های متفاوتی روبه‌رو هستند: خشکسالی، دمای بالا و فشارهای ناشی از توسعه شهری. این تفاوت ها سبب‌شده تا اتحادیه اروپا سیاست‌های حمایتی و سرمایه‌گذاری خود را متناسب با نیازها و شرایط متفاوت کشورها طراحی کند. نموداری که بانک سرمایه‌گذاری اروپا منتشر کرده، به‌صورت شفاف نشان می‌دهد؛ توزیع جنگل ها درمیان کشورها کاملا یکدست نیست، درحالی‌که فنلاند و سوئد پیشتاز هستند، کشورهایی مانند اسپانیا، فرانسه و آلمان به دلیل وسعت خاک، مساحت جنگلی بالایی دارند؛ هرچند که نسبت پوشش جنگلی شان کمتر از شمال اروپا است.

از سوی دیگر، کشورهایی مانند مالت، دانمارک یا هلند پوشش جنگلی بسیار محدودتری دارند. این شکاف، برای برنامه ریزان اقلیمی معنای مهمی دارد، اینکه هر کشور باید راهبردی متفاوت و متناسب با واقعیت‌های اقلیمی و جغرافیایی خود اتخاذ کند. این گزارش نشان می‌دهد، جنگل ها ستون تنوع‌زیستی اروپا هستند. هزاران گونه گیاهی و جانوری وابسته به این زیست‌بوم‌ها هستند؛ زیست‌بوم‌هایی که طی دهه‌های اخیر تحت‌فشار شدید انسانی و اقلیمی قرارگرفته اند. جنگل زدایی، رشد شهرها، آتش‌سوزی ها، شیوع آفات و کاهش بارندگی های پایدار، همگی تهدیدهای فزاینده‌ای هستند که اتحادیه اروپا تلاش می‌کند با سیاست‌های جدید از آنها جلوگیری کند. از جمله سیاست‌های کلیدی، برنامه «استراتژی جنگل اتحادیه اروپا 2030» است که هدف آن افزایش تاب آوری جنگل ها، احیای زیست‌بوم‌های آسیب دیده و تضمین مدیریت پایدار این منابع طبیعی است.

بانک سرمایه‌گذاری اروپا (EIB) نقش قابل‌توجهی در گسترش جنگل ها در اروپا دارد؛ نهادی که سال‌هاست سرمایه‌گذاری در مدیریت پایدار جنگل ها و صنایع مرتبط با آن را در اولویت قرار داده‌است. صنایع مبتنی بر جنگل، از پایه های اقتصاد زیستی اروپا محسوب می‌شوند؛ اقتصادی که در گذار سبز این قاره نقش حیاتی دارد. از تولید محصولات چوبی و کاغذی گرفته تا صنایع انرژی زیستی، همه بخشی از زنجیره ای هستند که نه تنها نیازهای جوامع اروپایی را تامین می‌کنند، بلکه می‌توانند به کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی کمک کنند. در این میان، احیای جنگل های تخریب شده و افزایش تنوع‌زیستی، یکی از مهم‌ترین اولویت های اتحادیه اروپاست. صرفا داشتن مساحت زیاد جنگل کافی نیست؛ کیفیت جنگل ها، سن درختان، حضور گونه های مختلف و تاب آوری زیستی همگی معیارهای مهمی هستند. کشورهای اتحادیه اروپا در سال‌های اخیر برنامه‌های گسترده‌ای برای کاشت درخت، احیای جنگل های قدیمی و ایجاد مناطق حفاظت شده به اجرا گذاشته‌اند. این برنامه ها نه تنها در سطح ملی، بلکه در چارچوب سیاست‌های مشترک اروپایی مانند «توافق سبز اروپا» و «برنامه تنوع‌زیستی 2030» دنبال می‌شوند.

افزایش پوشش جنگلی در اروپا، علاوه‌بر مزایای اقلیمی، آثار مستقیمی بر زندگی روزمره شهروندان دارد. جنگل ها فضاهای طبیعی گسترده‌ای برای تفریح، پیاده روی، ورزش و فعالیت‌های خانوادگی فراهم می‌کنند. بسیاری از شهرهای اروپایی، از جمله وین، هلسینکی و ورشو، در دهه‌های اخیر سرمایه‌گذاری‌های بزرگی روی توسعه کمربندهای سبز انجام داده‌اند تا ارتباط شهر با طبیعت تقویت شود و کیفیت زندگی افزایش یابد.