«جهاد سازندگی» در گرانقدر انقلاب اسلامی

خبرگزاری تسنیم؛ گروه اقتصادی «مدیریت جهادی» در کشور ما، مفهومی پارادوکسیکال است؛ از یک سو، یگانه برند مدیریتی و مایه مباهات جمهوری اسلامی است، حتی رهبر معظم انقلاب بارها بر کارآمدی و ضرورت «مدیریت جهادی» تأکید کرده‌اند و آن را راهکاری مؤثر برای حل مسائل کشور می‌دانند؛ و از سوی دیگر توسط ساختار بروکراتیک خود جمهوری اسلامی منحل شده است. با پدیده‌ای و نهادی متناقض‌نما مواجهیم. حتی پس از انحلال جهادسازندگی در سال 1379، تلاش‌های متعددی برای احیای این الگو صورت گرفت، اما تاکنون نتیجه‌ای حاصل نشده است.

الگوی مدیریت جهادی، تلفیقی بدیع از تمدن‌سازی، پیشرفت اقتصادی، توسعه فرهنگی، دانش و فناوری، و مردم‌سالاری دینی است. این مدل، الگویی عملی برای حل مسائل کشور و جایگزینی کارآمد برای مدل‌های غربی محسوب می‌شود که غالباً با سبک زندگی و پیشینه تمدنی ایرانی همخوان نیستند. جهادگران از نخستین روزهای فعالیت، با عشقی پایدار به مردم و روحیه‌ای خستگی‌ناپذیر، ساختاری متفاوت از نظام‌های سنتی و بروکراتیک برپا کردند. یکی از مهم‌ترین عوامل موفقیت جهادگران، ایمان و باور راسخ آنان به آرمان‌های انقلاب و فرمان‌های رهبری و همزمان عشق و دلسوزی برای مردم بود. جهاد سازندگی، با فرهنگ و مدیریت جهادی، ساختاری ایجاد کرد که کاملاً وقف خدمت مردم بود. این ساختار، برخلاف نظام‌های سنتی و شاهنشاهی، توانست نقش مؤثری در توسعه کشور، تربیت نیروی انسانی و تقویت سرمایه اجتماعی ایفا کند. رهبر فرزانه انقلاب، اندکی پیش از انحلال جهاد سازندگی، در جمع جهادگران نکات برجسته‌ای درباره ماهیت این نهاد مقدس بیان فرمودند:

"برادران و خواهران عزیز و جهادگرانِ سرافراز و پرافتخار؛ خیلی خوش آمدید. یکی از افتخارات نظام مقدس اسلامی این بوده است که در همه زمینه هایی که به خیر و صلاح ملت و کشور مربوط می شود، طرحهای نو و سازنده و ابتکاری داشته است. مظهر این قدرتِ تصمیم گیری هم امام بزرگوار (رضوان الله تعالی علیه) بود که با یک دید الهی و تدبیری خردمندانه آن خطوط اصلی را که برای اداره کشور در زیر سایه اسلام و کشاندن مسیر عمومی این ملت به سمت صلاح، لازم بود، در همان اوایل انقلاب تمهید کرد و مقدمات آن را فراهم نمود. یکی از این تدبیرهای برجسته و ماندگار، همین «جهاد سازندگی» است.

جهاد سازندگی، یادگار ارزنده امام بزرگوار ماست. حقیقتاً شجره طیبه ای است که به دست با برکت امام بزرگوار، غرس شد و رشد کرد و میوه داد و کشور و ملت را در مراحل مختلف بهره مند نمودند. قبل از آن که مسأله جنگ مطرح گردد و ایران اسلامی در یک معرکه مسلحانه وارد میدان شود، مسأله سازندگی کشور مطرح شد. کشوری که انقلاب و امام و این ملت، از دست رژیم وابسته و فاسد پهلوی تحویل گرفته بودند، یک ویرانه به تمام معنا بود. آبادانی و ثروت و ظواهر و رنگ و روغنها مربوط به شهرهای بزرگ بود؛ آن هم تا حدی که به منافع عناصر اصلی آن رژیم ارتباط پیدا می کرد. روستاها خراب، بدون جاده و راه، بدون آب، بدون برق، بدون امکانات و بدون کار تولیدی به درد بخور؛ شهرها دچار انواع و اقسام اشکالات و اوضاع کشور، کلاً نابسامان!

در چنین شرایطی امام بزرگوار، جهاد سازندگی را به وجود آورد و اعلام کرد و خیل عظیم جوانان مؤمن و پُرشور، به این حرکتِ انقلابی پیوستند. معلوم بود که در این تشکیلات، آنچه لازم است، کار و ابتکار است؛ کار خستگی ناپذیر و ابتکار و نوآوری برای نجات کشور. چه جوانهای باارزشی، چه انسانهای پاکیزه و نورانی ای و چه صاحبان استعداد و فکری در این مجموعه، در سلک خدمتگزاران درآمدند و در راههای دور، در شهرها و روستاهای دوردست، در جاهای گرم، در جاهای سرد و شرایط زیستی نامناسب، با مشکلات زیادی فعالیت کردند.

هنوز جنگ تحمیلی شروع نشده بود که جهاد سازندگی شهید داد. این خیلی مهم است. جهاد سازندگی در میدان سازندگی شهید داد؛ چون کسانی دشمنِ این بودند که انقلاب توفیق پیدا کند. می دیدند که این جوان تحصیلکرده و آگاه، یا این انسان ماهر و خدوم و زحمتکش، با سازندگی و کار خود، پایه های این نظام را مستحکم می کند؛ لذا تعدادی از این عزیزان، قبل از شروع جنگ تحمیلی، به وسیله عناصر منافق و مخالف با نظام مقدس جمهوری اسلامی، جان خود را از دست دادند و به شهادت رسیدند. بعد هم جنگ تحمیلی شروع شد و باز جهاد سازندگی در خطوط مقدم بود. این لقبِ پرافتخارِ «سنگرسازِ بی سنگر»، نشان دهنده خیلی از معانی است. در طول دوران جنگ، در خطوط مقدم، در پشت جبهه ها و در اواسط جبهه ها، همه جا حضور جهاد سازندگی مشخص بود. سنگر را شما ساختید. جاده مواصلاتی نیروها و انبارهای مهمات را شما ساختید. تعمیرات را شما انجام دادید. کارهای بزرگ و ابتکاری را که به ذهن کسی خطور نمی کرد که کسانی بتوانند انجام دهند، شما پیشرو و مبتکر بودید. در دوره سازندگی نیز همین طور است.

بحمدالله در این بیست سالی که از انقلاب گذشته است، این مجموعه عظیم و این سازمان بزرگ - یعنی جهاد سازندگی - یکی از بهترین امتحانها را داده است."

بیانات رهبر معظم انقلاب - 15 مهر 1377

مقام معظم رهبری مدظله‌العالی، به‌عنوان دغدغه‌مندترین شخصیت پس از ارتحال امام خمینی رحمت‌الله‌علیه، می‌توانند با حمایت معنوی و راهگشای خود، جایگاهی برای نماینده ولی فقیه در این ساختار تعیین نمایند و هماهنگی لازم برای تحقق اهداف جهاد سازندگی را فراهم آورند. همانگونه که در بیانات معظم له می‌بینیم، این الگو منحصر در توسعه روستایی نبود؛ حضور داوطلبانه و بی‌منت جهادگران در جبهه‌های دفاع مقدس، یکی دیگر از جلوه‌های بی‌نظیر جهاد سازندگی بود. تنها 15 ماه پس از تأسیس رسمی جهاد سازندگی، بسیاری از جهادگران بدون دستور رسمی و با انگیزه‌ای خالص، به جبهه‌ها شتافتند و در کنار رزمندگان اسلام نقش اساسی در مهندسی رزمی، احداث خاکریزها، پل‌ها، کانال‌ها و مستحدثات دفاعی ایفا کردند. این اقدامات، با بهره‌گیری از ابتکارات نوآورانه و مدیریت منابع محدود، توانست بزرگ‌ترین شبکه مردمی پشتیبانی از رزمندگان را در سراسر کشور سازماندهی نماید. بیش از 500 هزار نیرو و میلیون‌ها مورد کمک نقدی و جنسی مردم، در کوتاه‌ترین زمان به جبهه‌ها منتقل شد و نشان‌دهنده ظرفیت عظیم سازماندهی و مدیریت جهادی است. امام خمینی رحمت‌الله‌علیه، جهادگران را «سنگرسازان بی‌سنگر» نامیدند؛ این عنوان، یادآور نقش حیاتی جهادگران در انقلاب و دفاع مقدس و تجلی روح بلند و فداکارانه آنان بود. حضرت امام در سال پایانی عمر شریفشان، در پیام به جهادگران توصیفی کم‌نظیر از جهاد سازندگی ارائه کردند:

"زحمات بی‌وقفه جهاد، این سنگر سازان بی‌سنگر، در دفاع مقدسمان از جمله مسائلی است که ترسیم آن در قالب الفاظ نمی‌گنجد. عشق جهاد در خدمت به اسلام و مردم چشم دل عشاق خدمت به دین و مردم را روشن نموده است. شجاعت دلیر مردان و شیرزنان جهادیمان در جهادمان علیه کفر و بیداد زبانزد خاص و عام است. وسعت دامنه گذشت و ایثار مردان و زنان جهاد، جنگ و صلح، بزرگ و کوچک، فقیر و غنی این مرز و بوم را فراگرفته است."

پیام امام خمینی (رضوان‌الله علیه) به سمینار جهاد سازندگی - 14 آذر 1367

جهاد سازندگی الگویی ملی و فراملی است. تجربیات آن قابلیت انتقال به دیگر کشورها و جوامع علاقه‌مند به توسعه پایدار و مدیریت جهادی را دارد. جهاد سازندگی، میراثی بی‌بدیل و الگویی زنده برای امروز و فردای ایران اسلامی است؛ نهادی که با اخلاص، شجاعت، ایمان و عشق به مردم، نقطه عطفی در تاریخ انقلاب ایجاد کرد و همواره برای نسل‌های آینده الهام‌بخش خواهد بود.

برای بازتعریف جهاد سازندگی در شرایط کنونی، دو اقدام اساسی لازم است: نخست، سازماندهی و انسجام نیروهای جهادی، جوانان فرهیخته و علاقمندان به فرهنگ و مدیریت جهادی حول ارزش‌ها و شاخص‌های کلیدی؛ دوم، ایجاد ساختاری منعطف، کارآمد و متناسب با تحولات علمی، فناوری، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی امروز. این نیروها باید با گذشت از تعلقات سازمانی، قومی و قبیله‌ای، ظرفیت‌های پراکنده را هم‌راستا با نیازهای اولویت‌دار کشور کرده و مطالبات به‌حق خود را برای ایجاد ظرفیت نهادی و انقلابی فراگیر مطرح کنند.