حذف رانت ارز مسافرتی

با اجرای ساز و کار جدید بانک مرکزی، نرخ ارز مسافرتی از محدوده 70 هزار تومان به حدود 100 هزار تومان افزایش یافت و عملا یارانه پنهان سفرهای خارجی حذف شد. این اقدام که نرخ ارز مسافرتی را به نرخ آزاد نزدیک می‌کند، گامی در جهت همگرایی بازارها، کاهش رانت ارزی و اصلاح ساختار چند نرخی ارز به شمار می‌آید و انتظار می‌رود در میان‌مدت موجب ثبات بیشتر بازار شود. در معاملات روز گذشته، بازارهای ارز و طلا با نوسانی محدود اما کاهشی همراه شدند. دلار آزاد با افت 1050 تومانی از 108 هزار و 550 تومان به 107 هزار و 500 تومان عقب‌نشینی کرد. سکه امامی نیز با کاهش 890 هزار تومانی از 113‌میلیون و 690 هزار تومان به 112‌میلیون و 800 هزار تومان رسید. در همین حال، بهای هر گرم طلای 18 عیار با افت 134 هزار تومانی در سطح 10‌میلیون و 761 هزار تومان رسید. کاهش جزئی قیمت‌ها در شرایطی رقم خورد که معاملات بازار ارز در واکنش به تصمیم بانک مرکزی برای اجرای سازوکار جدید نرخ ارز مسافرتی، با احتیاط و انتظار همراه بود.

همگرایی نرخ‌ها در مسیر اصلاح تدریجی بازار ارز

از روز شنبه سوم آبان، بانک مرکزی سازوکار تازه‌ای را برای محاسبه نرخ ارز مسافرتی به اجرا گذاشت. بر اساس این دستورالعمل، نرخ روزانه ارز مسافرتی بر مبنای نرخ تالار دوم ارز تجاری مرکز مبادله ایران به‌علاوه هزینه تبدیل و نقل‌وانتقال محاسبه می‌شود. این تغییر صرفا شامل ارز مسافرتی است و سایر سرفصل‌های خدماتی مانند ارز دانشجویی، درمانی و ورزشی بدون تغییر باقی مانده‌اند. خرید و تحویل ارز نیز فعلا از طریق بانک‌های ملی، ملت و سامان ادامه دارد تا در آینده نزدیک با راه‌اندازی سامانه ارز مسافرتی، فرآیندها به‌صورت متمرکز انجام شود. بر اساس اعلام مرکز مبادله، نرخ ارز مسافرتی در روزهای اخیر با جهش قابل‌توجهی از محدوده 70 تا 72 هزار تومان (نرخ اسکناس تالار اول) به حدود 96 هزار و 468 تومان افزایش یافته است؛ با احتساب کارمزد، قیمت تمام‌شده هر دلار برای مسافران حدود 101 هزار تومان محاسبه می‌شود. این تغییر در عمل موجب نزدیک‌تر شدن نرخ ارز مسافرتی به سطوح نرخ آزاد شده و از منظر سیاستگذاری ارزی، گامی در جهت همگرایی نرخ‌ها و کاهش شکاف میان بازار رسمی و غیررسمی به شمار می‌آید.

اختلاف قابل‌توجه میان نرخ پیشین ارز مسافرتی (حدود 70 هزار تومان) و نرخ جدید مبتنی بر تالار دوم مرکز مبادله (حدود 100 هزار تومان) عملا به معنای کاهش یارانه پنهان ارزی است که پیش‌تر به هر مسافر اختصاص می‌یافت. با درنظر گرفتن سهمیه معمول 500 دلار برای هر سفر خارجی، این تغییر نرخ موجب می‌شود میزان یارانه ضمنی دولت به هر فرد حدود 15‌میلیون تومان کاهش یابد. در نتیجه، اجرای سازوکار جدید نه‌تنها به همگرایی نرخ‌ها و جلوگیری از رانت ارزی کمک می‌کند، بلکه از فشار مضاعف بر منابع ارزی کشور نیز می‌کاهد. کارشناسان اقتصادی معتقدند که اجرای این سازوکار جدید می‌تواند به تدریج اثرات مثبتی بر انتظارات بازار بگذارد و مانع شکل‌گیری تقاضای سفته‌بازانه از مسیر ارز مسافرتی شود. همچنین، هم‌راستا شدن قیمت‌ها در بازارهای مختلف (ارز تجاری، اسکناس و خدماتی) از انحراف منابع ارزی جلوگیری کرده و شفافیت بیشتری را در جریان تخصیص ارز ایجاد می‌کند.

در کنار تحولات ارزی، خبر تداوم حراج شمش طلا در مرکز مبادله نیز بر ثبات نسبی بازار طلا تاثیر گذاشت. طبق اعلام سخنگوی مرکز مبادله، از ابتدای سال تاکنون 33 جلسه حراج برگزار و بیش از 2516 کیلوگرم شمش طلا به ارزش 24.7هزار‌میلیارد تومان فروخته شده است؛ یکصد و سی و یکمین حراج نیز امروز برگزار می‌شود. در مجموع، با وجود نوسانات کوتاه‌مدت در قیمت دلار و سکه، نشانه‌هایی از بازار آرام‌تر و همگرا‌تر در افق دیده می‌شود. سیاست جدید بانک مرکزی در محاسبه ارز مسافرتی، اگرچه در کوتاه‌مدت باعث افزایش نرخ رسمی این سرفصل شده است، اما در میان‌مدت می‌تواند به اصلاح ساختاری و کاهش چند نرخی بودن بازار ارز منجر شود روندی که برای تعادل بلندمدت بازار و تقویت سیاست پولی ضروری ارزیابی می‌شود.

تحولات بازار جهانی

در آن سوی مرزهای کشور، بازارهای جهانی هفته گذشته را با نوسانات زیادی پشت سر گذاشتند. در این هفته، قیمت جهانی طلا پس از ثبت رکورد تاریخی، وارد فاز اصلاحی شد و با نزدیک به 400 دلار افت قیمت مواجه شد. با این حال، در ساعات پایانی معاملات هفتگی، با انتشار داده‌های تورم ایالات متحده، قیمت جهانی طلا به بالای سطح 4100 دلار بر هر اونس افزایش یافت؛ رشد شاخص قیمت مصرف‌کننده در ماه سپتامبر مطابق با پیش‌بینی اقتصاددانان بود و همین امر باعث اطمینان بیشتر بازار مبنی بر کاهش نرخ بهره فدرال‌رزرو در روزهای آینده شد. همزمان، بازدهی اوراق خزانه‌داری ایالات متحده نیز کاهش یافت و شاخص‌های بازار سهام این کشور تقویت شدند.

با وجود حمایت‌های قوی و بنیادینی که پشت رشد قیمت طلا وجود دارد، برخی تحلیلگران هشدار می‌دهند که رشد سریع طلا ممکن است به اصلاح قیمتی کوتاه‌مدت منجر شود. شاخص قدرت نسبی (RSI) ماهانه طلا از 90 گذشته و قیمت آن بیش از 20 درصد بالاتر از میانگین متحرک 200روزه قرار دارد؛ این داده‌ها، که معمولا نشانه اشباع خرید هستند. این موضوع می‌تواند سرمایه‌گذاران را به کسب سود وادار کند و باعث فشار فروش شود. افزون بر آن، افزایش بیش‌ازحد قیمت‌ها ممکن است تقاضای مصرفی را در بازارهای فیزیکی، به‌ویژه در آسیا، کاهش دهد.

بر اساس نظرسنجی هفتگی کیتکو، تنها 18 درصد از تحلیلگران وال‌استریت انتظار رشد قیمت طلا در هفته پیش رو را دارند، درحالی‌که 35 درصد پیش‌بینی کاهش و 47 درصد حرکت خنثی را مطرح کرده‌اند. در میان سرمایه‌گذاران خرد نیز 53 درصد همچنان به صعود طلا امیدوارند، اما این میزان نسبت به هفته‌های پیش کاهش یافته است. تحلیلگران معتقدند که بازار در حال ورود به مرحله‌ای از تثبیت و نوسان محدود است. پیش‌بینی می‌شود قیمت‌ها در بازه 4000 تا 4300 دلار در نوسان بمانند تا سیگنال بعدی از سوی بانک‌های مرکزی یا داده‌های اقتصادی دریافت شود. توجه اصلی بازار در هفته آینده به تصمیم نرخ بهره فدرال‌رزرو معطوف است، هرچند بانک‌های مرکزی کانادا، اروپا و ژاپن نیز تصمیمات پولی خود را اعلام خواهند کرد.

برخی کارشناسان، معتقدند اصلاح اخیر بیش از آن‌که ریشه در عوامل بنیادی داشته باشد، نتیجه خرید بیش‌ازحد معامله‌گران بوده است. آنها می‌گویند اگر طلا بتواند به بالای سطح 4240 دلار بازگردد، احتمالا کف قیمتی تثبیت شده و روند صعودی جدید آغاز خواهد شد. در مقابل، تحلیلگران دیگر، پیش‌بینی می‌کنند که اصلاح قیمت طلا ممکن است هفته‌ها ادامه یابد. سایر تحلیلگران نیز، بر این باورند که اصلاح اخیر امری طبیعی است و بازار پس از جهش بیش از هزار دلاری از کف‌های تابستانی، نیاز به «نفس‌گیری» دارد.