حسین طاهرزاده و جریان سازی در موسیقی سنتی و کلاسیک معاصر
تهران - ایرنا - حسین طاهرزاده از برجسته‌ترین خوانندگان عهد قاجار به شمار می‌آید که سبک آوازخوانی وی تا ده ها سال بعد مورد استفاده خوانندگان کلاسیک و سنتی ایران قرار گرفت. محمدرضا شجریان، محمدرضا لطفی و ایرج بسطامی از مشهورترین اشخاصی هستند که در آواز خود از سبک وی بهره بردند.
حسین طاهرزاده فرزند سید طاهر تویسرکانی بود. پدر او از تویسرکان و همدان برای تحصیل در حوزه علمیه اصفهان به مدرسه صدر آن شهر رفت. سید حسین در 1261 خورشیدی در اصفهان متولد شد و از دوران نوجوانی به آواز علاقه داشت و در 1278 خورشیدی به تهران آمد (یعنی در 17 سالگی) که در آنجا با جهانگیر میرزا حسام السلطنه آشنا شد. جهانگیر میرزا جوانی بود که ویولن می نواخت و چند تصنیف هم که آهنگ آن ها را با شعر ملک الشعرای بهار ساخته، اکنون از او باقی است.
طاهرزاده بر اثر دوستی با حسام السلطنه به منزل او راه یافت و در منزل او و گردهمایی های او با چند تن از هنرمندان برجسته آن زمان، چون میرزا حبیب سماع حضور، میرزا عبدالله و ناصر همایون آشنا شد و مراوده پیدا کرد. طاهرزاده همچنین در سال های بعد با درویش خان نوازنده مشهور تار آشنا شد و بیشترین تاثیرها را در خواندن آواز از این اساتید گرفت و تنها دوره بسیار کوتاهی آن هم به طور مخفیانه و از پشت پرده از آوازهای سیدرحیم بهره مند شد.
ساسان سپنتا در کتاب چشم انداز موسیقی ایران درباره سبک حسین طاهرزاده، از زبان خود او، نوشته است که آثار او هنگامی در صفحه های گرامافون ضبط شده است که مدت ها بر اثر معاشرت با نوازندگانی چون میرزا حبیب سماع حضور، میرزا عبدالله، درویش خان، حسام السلطنه و نیز شنیدن صدای خود در فنوگراف و رفع نقایص آن، شیوه استواری در خوانندگی یافته بود و به قول روح الله خالقی از هر خرمنی خوشه ای چید تا در کار خود ورزیده شد. (1)
با این توضیحات، نمونه هایی از آواز ماهور به شیوه حسین طاهرزاده در ادامه این مطلب قرار داده شده که مربوط به کلاس آموزشی استاد شجریان و مرحوم ایرج بسطامی است:
باغبان حرامت باد زین چمن چو من رفتن *** گر به جای من سروی غیر دوست بنشانی درآمد
گر رقیب از لعلت بوسه خواست مانع شو *** حیف باشد ار حیوان نوشد آب حیوانی
گشایش، داد
ای عاقبت رقیبم زد بوسه لعل جانان را *** برد اهرمن آخر خاتم سلیمانی
شکسته
یوسف عزیزم کو ای برادران رحمی *** کز غمش به جان آمد حال پیر کنعانی
دلکش
حسن تو هر جا که کوس عشق فرو کوفت *** بانگ برآمد که غارت دل و دین است
عراق، کرشمه
مرا دو چشم به راه و دو گوش بر پیغام *** تو فارقی و به افسوس می رود ایام
راک
شبی نپرسی و روزی که دوست دارانم *** چگونه شب به سحر می برند و روز به شام
راک کشمیر
ملامتم نکند هیچ کس در این سودا *** که عشق می بستاند ز دست عقل زمام
صفیر راک
کرشمه راک (راک کشمیر)، صفیر راک
روح‌الله خالقی در کتاب سرگذشت موسیقی ایران در فصلی که به خوانندگان آواز می‌پردازد از زیست و زندگی طاهرزاده و آشنایی او با درویش‌خان و راهیابی‌اش به انجمن اخوت و کنسرت‌های متعدد می‌نویسد. او تلاش‌های طاهرزاده در یادگیری ظرایف آوازی را با خاطره‌ای از مواجهه او با رحیم خان ردیف‌دان وآوازخوان معروف دوره قاجار پیوند می‌زند تا نشان دهد، طاهرزاده برای یادگیری با چه مصایبی روبرو می‌شد. به نوشته خالقی بعد از آنکه رحیم خان صدای طاهرزاده را می‌شنود به دلیل آنچه که خالقی از آن با عنوان حسادت یاد می‌کند، علاقه‌ای به آموزش آواز به طاهرزاده نشان نمی دهد، اما طاهرزاده با یک ترفند و با همکاری برخی از دوستان هر از گاه رحیم‌خان را به مجلسی دعوت و خود پشت پرده به آوازش گوش می‌دهد تا در نهایت و بعد از جلسات متوالی به تکنیک‌های کاری او واقف می شود. از همین زاویه است که خالقی، طاهرزاده را تنها شخصی می‌داند که در میان خوانندگان قدیم سبک ممتازی دارد، تحریرهایش متنوع بوده و به درست ادا کردن شعر توجه کامل دارد. همچنان که اشاره می‌کند، او شخصا ذوق و قریحه داشته و چون مرد با سوادی بوده در انتخاب اشعار و بیان آنها دقت کرده است. هرگز به تکرار نغمات علاقه نداشته، چنانکه وقتی یک مصراع را 2 بار خوانده، هر دفعه را به طرز دیگری ادا کرده است که مستمع را مجذوب می‌کند. (2)
درویش خان؛ نخستین آهنگساز نوآور ایرانی و از تاثیرگذاران اصلی موسیقی حسین طاهرزادهحسن مشحون مولف کتاب تاریخ موسیقی ایران، نوشته 20 سال آخر عمر طاهرزاده را درک کرده و با او آشنایی داشته و مکرر به محضرش رسیده است. از دید او، طاهرزاده مردی متین، موقر، فهیم و بسیار زیرک و دارای ذوقی سلیم بود که با حفظ سبک اصلی در خوانندگی تنوع تحریر و سلیقه و روش مخصوص به خود داشت. ادای درست اشعار و انتخاب الحان مناسب از دیگر ویژگی‌هایی است که مشحون به آواز طاهرزاده نسبت می‌دهد. هم او بود که در کتابش به شغل طاهرزاده هم اشاره می‌کند: طاهرزاده چاپخانه داشت و از این راه زندگی می‌کرد. از طاهرزاده آثاری چند باقی مانده است که کیفیت صوتی عمده آنها بسیار پایین است، اما در آوازهای با همین کیفیت نیز می‌توان شفافیت و عمق و سرعت تحریرها را حس کرد. اگر بخشی از این سرعت را به ویژگی‌های پایین ضبط صدا مرتبط بدانیم، بخش مهم آن را باید به قدرت حنجره و توانایی‌های ذاتی او در درک شعر و متربندی آوازش ارجاع دهیم که نامش را بر تارک خوانندگان آواز تاریخ موسیقی ایران نشانده است. (3)
تاثیر سبک آوازی طاهرزاده تنها خوانندگان را مفتون خود نساخت، بلکه نوازندگانی چون محمدرضا لطفی نیز جذب این شیوه آوازی شدند و برای معرفی آن نیز تلاش‌های فراوانی صورت دادند. لطفی که به گفته شجریان چندماهی در نزد برومند و همراه آنان (رضوی سروستانی و شجریان) سبک آوازی طاهرزاده را آموخته بود، چند سال بعد و در «چاووش 10» یکی از آوازهای درخشان طاهرزاده با مطلع شعر «غلام نرگس مست تو تاجدارانند» را با صدای صدیق تعریف و گروه شیدا و عارف به بازار موسیقی عرضه کرد. چه لطفی و چه تعریف، بعدها در گفت وگوهایی که درباره این اثر انجام دادند از تمرینات فشرده و دقیق برای اجرای طابق النعل بالنعل آواز طاهرزاده سخن گفتند. محمدرضا لطفی 2 دهه بعد نیز گروهی به نام گروه بازسازی شیدا تشکیل داد و این بار شیوه آوازی طاهرزاده را با امیر اثنی عشری به صحنه برد و آلبومی را نیز با همین نام منتشر کرد.
محمدرضا لطفی و محمدرضا شجریان از جمله مهمترین اهالی موسیقی بودند که در آثارشان از سبک حسین طاهرزاده پیروی کردند.سید حسین طاهر زاده در 12 شهریور1334 خورشیدی وفات یافت و در گورستان ظهیرالدوله به خاک سپرده شد.
آرامگاه حسین طاهرزاده در گورستان ظهیرالدولهمنبع:
1. زندگی نامه استاد طاهرزاده؛ مکتب اصفهان یا تهران؛ امیرمهدی کیهانی زاده
2. روح‌الله خالقی؛ سرگذشت موسیقی ایران؛ موسسه فرهنگی هنری ماهور؛ 1381
2. حسن مشحون؛ تاریخ موسیقی ایران؛ ناشر: فرهنگ نشر نو؛ 1388
*س_برچسب‌ها_س*
