حفظ کرامت‌های انسانی با مجازات‌های جایگزین حبس / از زندان تا بازگشت به جامعه

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو، مجازات‌های جایگزین حبس فرصتی دیگر برای زندگی دوباره، این مجازات‌ها افراد را از کابوسی به نام زندان دور می‌کند و این افراد را تا حدود زیادی به زندگی عادی خود بازمی‌گرداند و فرصتی مجدد به افراد می‌دهد تا در محیط خشن و آلوده زندان وارد نشوند و برای این افراد سوء پشینه‌ای به وجود نیاید. زندان علاوه بر تاثیرات مثبت مثل دوری مجرمین از جامعه برای اصلاح، سبب می‌شود که افراد پیش از ارتکاب جرم نسبت به عواقب آن حسابگری کنند، اما تاثیرات منفی زیادی نیز دارد و بر شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و... اثر می‌گذارد. دستگاه قضایی کشور در سال1392 دست به تغییرات در این مورد زد، زیرا هم از یک طرف باعث کاهش هزینه‌های زندان و هم باعث کاهش اثرات منفی مجازات حبس بر افراد جامعه می‌شود و این اتفاقات یکی از نکات مثبت در دستگاه قضایی کشور بود که با گذشت زمان بسیاری از قضات کشور از این اتفاق استقبال کردند و بیشتر از مجازات‌های جایگزین حبس استفاده کردند. به طوری که رئیس کل دادگستری استان فارس گفت: سال گذشته بیش از 10 هزار حکم مجازات جایگزین حبس در استان فارس صادر شده و در ادامه گفت مجازات‌های جایگزین از ورود افراد به زندان جلوگیری و خانواده‌های آن‌ها در معرض آسیب‌های کمتری قرار می‌گیرند. رئیس کل دادگستری استان مرکزی گفت: از ابتدای سال تا اکنون 4 هزار و 150 حکم مجازات جایگزین حبس توسط قضات محاکم در خصوص محکومیت صادر شده است. معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری خوزستان هم با اشاره به رشد 72 درصدی مجازات خدمات عمومی رایگان در خوزستان گفت یکی از اهداف اصلی و برنامه‌های راهبردی دستگاه قضا کاهش استفاده از مجازات حبس در جرایمی است که مرتکبان آن شاکی خصوصی ندارند و بیرون بودن آن‌ها برای جامعه خطری ندارد. رئیس کل دادگستری آذربایجان شرقی گفت: امسال تعداد 12 هزار و 204 رای مجازات جایگزین حبس نیز توسط قضات صادر شده است. جالب است که بدانید استان آذربایجان شرقی در 2 سال اخیر نیز رتبه اول مجازات جایگزین حبس را به خود اختصاص داده است در استان‌هایی نیز مانند کرمانشاه 4 هزار حکم مجازات جایگزین حبس و آذربایجان غربی 7745 حکم مجازات جایگزین حبس صادر شده است. طبق آمار و داده‌ها علاوه بر افزایش صدور احکام جایگزین حبس شاهد خواهیم بود که در سال‌های آینده این احکام بیشتر صادر شود و شاید جرایم دیگری که مجازات‌های بیشتری دارند و مجازات‌های جایگزین حبس ندارند هم به این احکام اضافه شوند. مجازات‌های جایگزین حبس در کشور‌هایی مثل آلمان، فرانسه، زیمباوه، بلژیک، هلند بیشتر مورد استقبال می‌گیرد و در قوانین جزایی این کشور‌ها اضافه شده است و با گذشت زمان نیز تعداد کشور‌هایی که از مجازا‌ت‌های جایگزین حبس استفاده می‌کنند رو به افزایش خواهد بود.

به جای زندان خیابان را رنگ کنید!

شناهاردین زنی بود که در اُهایو به دلیل متوقف نکردن ماشینش، هنگامی که اتوبوس مدرسه در حال پیاده کردن بچه‌ها بود علاوه بر ضبط گواهینامه و پرداخت 250 دلار به عنوان جریمه به این مجازات محکوم شد که به مدت دو روز با در دست گرفتن تابلویی که روی آن نوشته شده بود (فقط یک احمق می‌تواند برای دور زدن اتوبوس وارد پیاده رو شود) در زمان شلوغی خیابان زیر چراغ راهنمایی بایستد البته باید افزود که احکام جایگزین در ایران با توجه به قانون موجود نباید به شخصیت فرد آسیبی بزند و این نوع احکام جایگزین حبس به احتمال زیاد در ایران غیر ممکن است. یک مرد فرانسوی به دلیل توهین به یک خانم به دادگاه فرا خوانده شد و محکوم شد تا با 644 پیام در فضای مجازی از او عذرخواهی کند. سال 95 نیز یک قاضی دادگستری در سوسنگرد کسی را که اقدام به قطع 34 اصله درخت کرده بود را به دوسال کاشت و مراقبت محکوم کرد. یک مجرم گنبدی پس از مجروح کردن فردی به یک سال حبس و پرداخت دیه محکوم شد، پس از چهار ماه حبس و جلب رضایت شاکی از طرف دادگاه به هزار ساعت کار یا پاکسازی در محیط زیست محکوم شد. قاضی سلیمان عفیف یکی از قضاتی است که در حکم مجازات‌های جایگزین معروف است، یکی از مجرمینی که در یک صحنه تصادف چند نفر را زخمی و فرار کرده بود البته با وجود جلب رضایت از شاکی‌های پرونده باید 3 ماه در زندان حبس می‌شد، اما حکم قاضی سلیمان عفیف برای او 270 ساعت خط کشی خیابان‌های بندر عباس بود و به دلیل متاهل بودن مجرم 4 ساعت در روز به اجرای مجازات می‌پرداهت تا پس از آن برای امرار معاش به کار روز مره‌اش بپردازد. نوجوان شیرازی که به جرم حمل مواد مخدر دستگیر شد، چون سواد کافی نداشت توسط قاضی دادگاه کیفری به یادگیری سواد به مدت یک سال در کانون اصلاح و تربیت محکوم شد.

مجازات‌های جایگزین حبس طبق قانون چیست؟

مطابق با ماده 68 قانون مجازات اسلامی «مجازات‌های جایگزین حبس عبارت از دوره مراقبت، خدمات عمومی رایگان، جزای نقدی، جزای نقدی روزانه و محرومیت از حقوق اجتماعی است که در صورت گذشت شاکی و وجود جهات تخفیف با ملاحظه نوع جرم و کیفیت ارتکاب آن، آثار ناشی از جرم، سن، مهارت، وضعیت، شخصیت و سابقه مجرم، وضعیت بزه دیده و سایر اوضاع و احوال، تعیین و اجرا می‌شود». اعمال مجازات جایگزین حبس توسط دادگاه به جای مجازات حبس، در برخی موارد الزامی و در برخی موارد اختیاری است. لازم به ذکر است دادگاه می‌تواند در موارد اعمال مجازات جایگزین حبس با در نظر گرفتن وضعیت محکوم و همچنین جرم ارتکابی، محکوم را به یک یا چند مورد از مجازات تبعی و مجازات تکمیلی محکوم نماید البته باید به این نکته نیز توجه نمود که مدت این مجازات نباید بیش از دو سال باشد. برخی جرایم دادگاه مکلف است مجازات حبس جرم را به مجازات جایگزین حبس تبدیل نماید. این موارد عبارت اند از: الف - در جرایمی که حداکثر مجازات قانونی آن‌ها سه ماه حبس است، اعمال مجازات جایگزین حبس اجباری است. ب - در صورتی که پس از تخفیف مجازات، دادگاه حکم به حبس کمتر از 91 روز صادر نماید، اعمال مجازات جایگزین حبس الزامی است ج - در جرایم غیر عمدی با مجازات به حبس 2 سال یا کمتر د - در جرایمی که حداکثر مجازات قانونی آن‌ها نود و یک روز تا شش ماه حبس است، مجازات حبس مرتکب به مجازات جایگزین حبس تبدیل می‌شود مگر آن که مرتکب به دلیل ارتکاب جرم عمدی دارای سابقه محکومیت کیفری موثر باشد. قانون گذار در مجازات برخی از جرائم، این اختیار را به دادگاه اعطا کرده است که تا در صورت احراز شرایطی، مجازات حبس آن جرایم را به یکی از انواع مجازات‌های جایگزین حبس تبدیل نماید. این جرایم عبارت اند از: الف - در جرایم غیر عمدی که حداکثر مجازات قانونی آن‌ها بیش از شش ماه تا یک سال است مگر این که مرتکب به دلیل ارتکاب جرم عمدی دارای سابقه محکومیت کیفری موثر باشد. ب - جرایم غیرعمدی که حداکثر مجازات قانونی آن بالای دوسال حبس است. لازم به ذکر است که اعمال مجازات جایگزین حبس در جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور ممنوع است و در مواردی که اعمال مجازات جایگزین حبس الزامی است، دادگاه می‌بایست بدون هیچ گونه پیش شرطی اقدام به تعیین مجازات جایگزین حبس بنماید. اما در مواردی که اعمال این نوع مجازات اختیاری است، دادگاه باید در اعمال مجازات جایگزین حبس برخی موارد را احراز نماید، مثل احراز جهات تخفیف، مثل گذشت شاکی یا مدعی خصوصی، همکاری موثر متهم در شناسایی شرکا یا معاونان و همکاری موثر متهم در تحصیل ادله یا کشف اموال و اشیاء حاصله از جرم یا به کار رفته برای ارتکاب آن و.. مجازات جایگزین حبس انواع مختلفی دارند مثل دوره مراقبت دوره‌ای که طی آن محکوم به حبس، تحت نظارت قاضی اجرای احکام، به انجام یک یا چند مورد از دستور‌های زیر محکوم می‌شود: الف - حضور به موقع در زمان و مکان معینی. ب - ارائه اطلاعات و اسناد و مدارک تسهیل کننده نظارت. ج - اعلام هرگونه تغییر شغل، اقامتگاه یا جابه جایی در مدت کمتر از پانزده روز. د - کسب اجازه از مقام قضایی به منظور مسافرت به خارج از کشور. 2- خدمات عمومی رایگان خدماتی که با رضایت محکوم (در صورت عدم رضایت وی مجازات حبس اجرا می‌گردد) برای مدت معین و تحت نظارت قاضی اجرای احکام مورد محاکمه و اجرا قرار می‌گیرد؛ که طبق (ماده 84 قانون مجازات اسلامی) به طور مثال در جرایم با مجازات قانونی حداکثر 3 ماه حبس - تا 270 ساعت خدمات عمومی رایگان و در جرایم با مجازات قانونی سه ماه و یک روز تا 6 ماه حبس - 270 تا 450 ساعت و در رابطه با خدمت عمومی رایگان باید نکاتی را مد نظر قرار داد مثل ساعات ارائه خدمت عمومی برای افراد شاغل روزانه حداکثر چهار ساعت است و ساعات ارائه خدمات عمومی نباید مانع از امرار معاش متعارف محکوم شود و دادگاه نباید به بیش از یک خدمت عمومی رایگان حکم دهد و.... 3- جزای نقدی روزانه عبارت است از یک هشتم تا چهارم درآمد روزانه محکوم که به شرح زیر مورد حکم قرار می‌گیرد و با نظارت اجرای احکام وصول می‌گردد. (در پایان هر ماه ظرف 10 روز مجموع جزای نقدی روزانه آن پرداخت می‌گردد) 4- جزای نقدی میزان جزای نقدی جایگزین حبس به طور مثال به این شرح است: در جرایم با مجازات قانونی حداکثر سه ماه حبس - تا 9 میلیون ریال جزای نقدی و در جرایم با مجازات قانونی 3 ماه و یک روز تا 6 ماه حبس - از 9 میلیون ریال تا 18 میلیون ریال همچنین در جرایمی که نوع و میزان تعزیر آنها در قوانین موضوعه تعیین نشده است - از 9 میلیون ریال تا 18 میلیون ریال است 5- محرومیت از حقوق اجتماعی؛ قاضی می‌تواند ضمن حکم به محکومیت به مجازات‌های جایگزین حبس، محکوم را به یک یا چند مجازات تبعی یا تکمیلی نیز محکوم نماید که این مجازات‌ها نباید بیش از 2 سال باشد. (ماده 87 قانون مجازات اسلامی) حبس در زندان فرد را با مشکلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی زیادی روبه‌رو می‌کند و علاوه بر خود فرد اثرات زیادی را بر خانواده مجرم نیز می‌گذارد همچنین فرد با ورود به زندان در محیطی خشن و آلوده قرار می‌گیرد و دچار آسیب‌های روحی و روانی می‌شود بنابراین با استفاده بیشتر از مجازات‌های جایگزین حبس می‌توانیم فرد را علاوه بر تربیت، به او فرصتی دیگر بدهیم تا به زندگی عادی خود برگردد و همچنین باعث هزینه‌های زندان نیز کاهش پیدا کند. مجازات‌های قضایی از احکام خشن و خشک با گذشت زمان به سمت مجازات‌هایی نرم‌تر که اثرات مثبت بیشتری هم دارند می‌رود که کشور ما هم از آن استثناء نبوده و با توجه به آمار بلکه از آن استقبال کرده است. نوشته: ساسان سوری