خرج 5میلیارد دلار نفتی برای دانه روغنی / چرا خودکفا نشدیم؟

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، خودکفایی کشور در تولید دانه های روغنی و روغن خام که بخش قابل توجهی از درآمد ارزی و نفتی کشور را واردات این محصولات به خود اختصاص می دهد، بسیار مهم است؛ ولی رسیدن به این هدف در کشور ما چالشهای زیادی دارد که مسئولان امر برای حل این مسائل باید فکر اساسی بکنند. در این گزارش به بررسی برخی چالش های خودکفایی در دانه های روغنی می پردازیم.

تولید دانه‌های روغنی در چه وضعیتی است؟

میزان تولید دانه کلزا در سال گذشته 110 هزار تن، دانه سویا 40 هزار تن و سایر دانه های روغنی 10 هزار تن و در مجموع 160 هزار تن بوده است.

سطح زیر کشت دانه‌های روغنی در سال جاری با وجود رشد 47 درصدی به 155 هزار هکتار رسید که منجر به افزایش تولید در این بخش می شود اما در نهایت با نیاز کشور فاصله زیادی دارد.

سطح برداشت کلزا به عنوان محصول اول تولیدی در دانه های روغنی در سال زراعی گذشته 88 هزار هکتار بود که منجر به تولید نهایی 138 هزار تن شد.

در مجموع تولید دانه های روغنی در سال جاری افزایش یافته است به طوری که در تولید کلزا به عنوان دانه روغنی شاخص و مورد هدف از از 160 هزار تن به 275 هزار تن رسیده است اما با این وجود تولید داخل دانه های روغنی در کشور هنوز قابل اعتنا نیست و وابستگی کاملی به واردات روغن و دانه های روغنی وجود دارد و تنها حدود 10 درصد مصرف کشور در داخل تامین می شود.

وابستگی 90 درصدی به واردات روغن

چندین دهه است کشور وابستگی بیش از 90 درصدی به واردات روغن دارد و 20 درصد کل واردات محصولات کشاورزی به ارزش سه میلیارد و 200 میلیون دلار را این کالا تشکیل می‌دهد.

درحالی‌که 90 درصد در تامین روغن وابسته به واردات هستیم اما میزان مصرف روغن نیز در ایران بالا است به طوری که با سرانه 23 کیلوگرم در سال دو برابر میانگین جهانی مصرف می‌کنیم.

واردات 4 میلیون تن روغن و دانه روغنی در سال

در سال گذشته تنها  2.7 میلیون تن دانه روغنی و حدود 1.2 میلیون تن روغن خام وارد کشور شده است که ارزش واردات انواع دانه‌های روغنی بیش از 2 میلیارد و 47 میلیون دلار و روغن‌های خوراکی نیمه جامد، مایع و خام بیش از 2 میلیارد و 282 میلیون دلار برآورد شده است. این محصولات از کشورهای مانند برزیل، روسیه و اندوزی تامین می شود.

افزایش تولید دانه های روغنی در سال جاری

محمد جعفری دبیر انجمن صنفی صنایع روغن‌کشی ایران در گفتگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم اظهار داشت: در سال گذشته در مجموع 160 هزار تن دانه روغنی در کشور تولید و توسط صنایع روغن‌کشی خریداری شده است.

وی افزود: در سال جاری با افزایش تولید دانه های روغنی رو به هستیم به طوری که تنها در بخش تولید کلزا 275 هزار تن دانه تولید شده و تولید سایر دانه‌های هنوز مشخص نشده است.

دبیر انجمن صنفی صنایع روغنکشی با اشاره به اینکه صنایع روغن کشی برای واردات دانه‌های روغنی مکلف به خرید تولید داخلی هستند، ادامه داد: نرخ خرید تضمینی دانه‌های روغنی دو برابر دانه های وارداتی است اما برای حمایت از تولید داخلی این کار انجام می‌شود.

کمبود منابع آبی و تولید دانه‌های روغنی

با وجود کمبود منابع آبی، خودکفایی در تولید کالاهای اساسی در هر کشوری اهمیت ویژه ای دارد به طوری که از واژه امنیت غذایی برای تولید محصولات کشاورزی اساسی استفاده می‌شود؛ کشورها هم سعی می‌کنند که وابستگی خود را به دیگر کشورها برای واردات این محصولات کاهش دهند.

درباره اهمیت خودکفایی در تولید کالاهای اساسی از جمله دانه های روغنی همین بس که بعد از آغاز جنگ اکراین و روسیه و اختلال در صادرات کالاهای اساسی به یک باره، بازارهای جهانی با کمبود و گرانی این محصولات مواجه شد و حتی بر اساس اعلام فائو برخی از کشورهای آفریقایی با گرسنگی مواجه شدند.

مقام معظم رهبری از دیرباز تاکید ویژه ای به خودکفایی در تولید کالاهای اساسی داشته و تاکید کردند:«نمی‌شود برای محصولات اساسی نگاه به بیگانه داشته باشیم»

مشکلات بزرگ و راه‌حل‌های کوچک

برخی از کارشناسان معتقدند که بر اساس میزان منابع آبی کشور می توان 50 درصد نیاز کشور در دانه های روغنی را در داخل تولید کرد و میزان خوداتکایی در تولید این محصولات را در کشور افزایش داد.

امروز کشورها برای رسیدن به خودکفایی در کالاهای اساسی و دانه های روغنی به دلیل نداشتن منابع تولید به سمت کشت فراسرزمینی در دیگر کشور ها رفته اند.

در کشور ما مشکلات متعددی در مسیر افزایش تولید دانه های روغنی وجود دارد، به عنوان مثال هزینه‌های بالای تولید دانه‌های روغنی در برابر محصولاتی مانند گندم و حمایت بیشتر دولت ها از تولید گندم، باعث شده کشاورزان تولید گندم را به دانه‌های روغنی ترجیح دهند.

از سوی دیگر کشاورزی در ایران به صورت خرده‌مالکی است، درنتیجه مقیاس تولید بسیار کوچک است و نمی توان تولید اقتصادی و بهره وری را در کشور تجربه کرد که قابلیت رقابت با تولید کنندگان قدرتمند آمریکایی و اروپایی داشته باشند.

دلار ترجیحی مانع اصلی خودکفایی در تولید دانه‌های روغنی

در مسیر خودکفایی در تولید دانه‌های روغنی مانع مهمی وجود دارد که تا این موضوع رفع نشود، امکان افزایش تولید و خودکفایی وجود ندارد که آن نیز اختصاص ارز ترجیحی ( 28 هزار و 500 تومان) به واردات این محصولات است.

زمانی که محصولات مشابه خارجی با مشوق ارز ارزان قیمت و با نرخ پایینی به کشور وارد می‌شود، محصولات داخلی قابلیت رقابت با رانت ایجاد شده برای محصولات خارجی را از دست می‌دهند.

این یعنی کالاهای وارداتی ارزان قیمت و محصولات داخلی گران قیمت می شود و در نتیجه صنایع تبدیلی نیز تمایل به خرید این محصولات ندارند و تولید کننده نیز به سمت تولید این محصولات نمی‌رود.

دولت صنایع روغن کشی را مکف کرده که دانه های روغنی را با قیمت مصوب تعیین شده توسط خود خریداری کند تا در ازای آن سهمیه واردات به صنایع داده شود؛ نرخ خرید تضمینی دانه‌های روغنی دو برابر دانه‌های وارداتی است.

دانه‌های روغنی مشتری داشته باشند خودکفایی به راحتی امکان پذیر است

علیرضا مهاجر معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی در گفتگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم اظهار داشت: شکر، (چغندر و نیشکر) پنبه و دانه های روغنی که محصولات صنعتی هستند، بعد از تولید کشاورزان باید یک مرحله فرآوری توسط صنایع تبدیلی بر روی آنها انجام شود.

وی افزود: وقتی این محصولات از خارج کشور با ارز دولتی به کشور وارد شود؛ صنایع علاقه‌مند به خریداری این محصولات از کشاورزان داخلی نخواهند داشت، زیرا کشاورزان محصول خود را با قیمت آزاد تولید و در بازار عرضه می‌کنند و در نتیجه صنایع نیز، نیاز خود را از محل واردات با ارز دولتی که قیمت آن نصف قیمت واقعی آن است و محصول ارزانتر از خارج وارد می شود تامین خواهند کرد.

معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی ادامه داد: این امر باعث می‌شود هرگونه برنامه ریزی برای خودکفایی با شکست مواجه شود، دانه‌های روغنی، کنجاله‌ها، شکر و پنبه ای که با ارز 28500 تومانی وارد می‌شود قیمت پایین‌تری در مقایسه با محصول داخلی دارد که برخی از مواد اولیه و هزینه‌های تولید آن با ارز آزاد انجام شده است.

وی تصریح کرد: درصورتی که برای محصول تولیدی کشاورزان مشتری باشد خودکفایی در تولید پنبه، شکر و دانه‌های روغنی به راحتی امکان پذیر است اما واردات اجازه این کار را نمی‌دهد.