"خلیج فارس" نامی به قدمت تاریخ جهان / ضرورت ثبت جهانی خلیج فارس نزد یونسکو

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم؛ 10 اردیبهشت 1401 مقارن با چهارصدمین سالروز اخراج پرتغالی‌ها از تنگه هرمز و خلیج‌فارس با رشادت ایل قشقایی و به رهبری امام قلی خان والی فارس در زمان صفوی است که به همین مناسب این روز به نام "روز ملی خلیج‌فارس" نام نهاده شده است.

مطابق اسناد تاریخی، پرتغالی‌ها در سال 1502 میلادی امپراتوری شیرازی‌ها در سواحل و جزایر شرقی آفریقا شامل مادگاسکار، موزامبیک، تانزانیا، کنیا و سومالی را شکست دادند و در سال 1507 میلادی وارد خلیج فارس شده و به مرور چندین جزیره از جمله هرمز، قشم و بندر گمبرون (بندرعباس) را تصرف کردند.

پس از 117 سال سردار بزرگ ایرانی، امام قلی خان در سال 1622 میلادی به دستور شاه عباس صفوی طی یک جنگ خونین پرتغالی‌ها را شکست داده و از خلیج فارس اخراج کرد و جزیره هرمز را از بزرگترین امپراتور قرن باز پس گرفت و جایگاه خود را در جهان در فهرست ابرقدرت‌های قرن شانزدهم ثبت کرد.

جزیره‌ی هرمز یکی از پرشمارترین نقاط استراتژیک خلیج فارس است؛ در اهمیت جایگاه استراتژیک جزیره و تنگه‌ی هرمز همین بس که آلبوکرک دریا‌سالار پرتغالی معتقد است هر کشوری که سه نقطه‌ی مالاگا، عدن و تنگه‌ی هرمز را در اختیار داشته باشد بر تجارت دنیا حاکم خواهد بود.

آزادسازی جزیره هرمز مقدمه‌ای شد که پرتغالی‌ها تا مومباسا در کنیا عقب‌نشینی کنند و این شکست، شکست‌های پی در پی پرتغال در شرق آفریقا را به دنبال داشت که با حمایت پادشاه‌هان ایران، امام مسقط موفق شد قلعه عظیم مومباسا را در جنگ خونینی که به جنگ صلیبی مومباسا معروف است تصرف کند.

ایران در نهایت و تا سال 1820 پرچمدار تمام خلیج فارس و دریای عمان و بحر فارس (مکران) شد به گونه‌ای که انگلیسی‌ها ضمن اعتراف به قدرت ایران، آن را تنها رقیب قدرتمند عثمانی‌ها می‌دانستند و در عهدنامه مجمل 1809 و عهدنامه مفصل 1812 حاکمیت ایران را بر کل خلیج‌فارس به رسمیت شناختند؛ این در حالی بود که انگلیس خود در آن زمان در شرف ظهور به عنوان ابرقدرت جهان قرار داشت.

باید دانست که نامگذاری خلیج فارس توسط دیگر ملت‌ها و اقوام حاوی این نکته مهم است که نامگذاری دریای پارس دستوری و برحسب فشار‌های سیاسی و خواست یک فرد و شاه نبوده و در جریان یک روند تاریخی و اجتماعی این رخداد حاصل شده و رواج، محبوبیت و بقا یافت؛ به گونه‌ای که براساس اسناد جغرافیایی، نام خلیج فارس حتی بسیار پیش از تولد حضرت مسیح به عنوان جزئی از میراث جغرافیایی بشر ثبت شده و نام و یک مفهوم کاملاً شناخته شده بدل شده بود.

ضرورت ثبت جهانی خلیج فارس نزد یونسکو

جدای از وجود شواهد دیرینه تعامل و روابط فرهنگی و اقتصادی دو سویه در میان کرانه‌های شمالی و جنوبی خلیج فارس از حدود هزاره سوم پیش از میلاد آن چه که امروزه بیشتر پژوهشگران بر آن باور هستند، این است که در دوران هخامنشیان «خلیج فارس» یک پهنه دریایی و آبی «درون سرزمینی» در گستره وسیع آن امپراتوری به شمار می‌رفته است.

تسلط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایرانیان بر جزیره‌ها و کرانه‌های جنوبی خلیج فارس تا کرانه‌های خاوری عربستان و سرزمین‌های داخلی عمان در آن دوره به خوبی از حضور فرمانداران ایرانی در جزیره قشم، وجود شواهد باستان‌شناختی، چون مهر متعلق به یک فرد درباری پارسی از جزیره بحرین و قلعه معروف آن، کشف پایه ستون هخامنشی در جزیره فیلکه در نزدیکی کویت امروزی، کشف آثاری متعلق به تمدن هخامنشیان در منطقه ظهران عربستان همچون یک مهر درباری، کشف سرپیکان‌های سه پره و ظرف‌های سفالی شاخص هخامنشیان در محوطه باستانی رومیلاه که امروزه در شهر العین امارات و چند صد متری مرز عمان قرار گر فته است و مهم‌تر از همه اشاره مکرر به سرزمین «مَکَ» (شامل کشور عمان و امارات متحده عربی امروزی) به عنوان یکی از خراجگزاران در متن‌های هخامنشی و نمایش پیکر یکی از اهالی آن سرزمین باستانی در میان سایر اقوام که تخت شاه هخامنشی را بر دوش خود گرفته‌اند، به خوبی مشخص می‌شود.

بر اساس منابع تاریخی، سرزمین «مَکَ» در دوره هخامنشیان، شهری بوده به نام «ایزکی» در 400 کیلومتری جنوب رأس مسندام و 100 کیلومتری جنوب باختری مسقط امروزی و جالب آن که در دو گل نوشته شماره 679 و 680 که از باروی تخت جمشید به دست آمده از فردی که عنوان فرماندار مَکَ داشته نام برده می‌شود که در بندر هخامنشی نزدیک بوشهر امروزی، احتمالاً پیش از عزیمت به کرانه‌های جنوبی خلیج فارس، سهمیه آذوقه دریافت می‌کرده است.

در سال 1384 و پس از تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی روز دهم اردیبشهت به عنوان روز ملی خلیج فارس در تقویم شمسی نامگذاری شد؛ پس از این اتفاق پنج سال بعد، یعنی در سال نیز 1389 این روز به عنوان میراث معنوی ثبت ملی شد.

خلیج فارس یقیناً یکی از نمادها و مؤلفه‌های اصلی هویت تمدن ایران است. بر همین اساس قطعاً ثبت ملی این اثر به هیچ عنوان کافی نیست و مطالبه اصلی ثبت این اثر به عنوان یک اثر جهانی و در فهرست آثار یونسکو است؛ موضوعی که به پشتوانه و استناد اسناد متقن و مستحکم تاریخی کاملاً امکان‌پذیر و شدنی است؛ چراکه به عنوان یک قرینه مهم هم اکنون و در حال حاضر یک کتاب مصری به نام مخطوطات ثبت میراث جهانی است که در آن یک نقشه جالب به زبان عربی و البته با نام خلیج‌فارس مندرج است.