خوانشی نو از ماجرای سقیفه به روایت ابوحیان توحیدی به نمایشگاه کتاب رسید

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، کتاب «سقیفه و خلافت؛ ترجمه و تحلیلی متفاوت از روایت ابوحیان توحیدی» نوشته‌ی محمدحسین خوانین‌زاده، اثری است که با نگاهی به بیان «سقیفه و خلافت» می‌پردازد که قبلاً چنین نگاهی، مغفول مانده بود.

روایت ابوحیان توحیدی با نام «رساله السقیفه»، گفت‌وگوی چهارنفره‌ای را به نقل از استادش «ابوحامد مرورودی»، از ابوبکر، عمر، ابوعبیده و امام علی علیه‌السلام، درباره جدل و تنش‌های خلفا بر سر خلافت، سقیفه و چگونگی دستیابی به قدرت، نقل می‌کند که از جهت متنی، پیوستگی، نظم منطقی، استدلالی‌بودن، و طرح برخی از مسائل، منحصربه‌فرد، شگفت‌انگیز و قابل تأمل است که در میان منابع عربی مورد بی‌مهری قرار گرفته است و در منابع فارسی، به‌طور کلی جاافتاده و سخنی از آن به میان نیامده است. روایتی که اهمیت آن را می‌توان از این گفته‌ی نقل‌شده از «ابوحامد مرورودی» و «مهلبی»، برداشت کرد: «به خدا آن (نامه - گفت‌وگو) از مرواریدهایِ ظرف‌های (حقیقت‌های) مصون‌مانده و نهانی‌هایِ صندوق‌ها در خزائنِ محافظت‌شده است. از هنگامی که آن را از بَر داشتم، برای کسی جز مهلبی در زمان وزارتش روایت نکرده‌ام. پس [از روایت من]، او در خلوتی، آن را با دست خود از [روایت] من نوشت و گفت: نامه‌ای (پیغامی) را در زمین عاقلانه‌تر و گویاتر از این نمی‌شناسم. به‌درستی آن گواهی بر علم و داوری، فصاحت و ژرف‌اندیشی، در دین و زیرکی است. بعد از آنکه در عمق رفته و در نهایتِ غوطه‌وری (در ژرف‌اندیشی و ژرف‌نگری) است.»

این گفت‌وگو و مسائل بررسی‌شده درباره آن در این کتاب، از آن جهت که می‌تواند به‌خوبی به بیان مرام‌نامه و مانیفست مختصر و موجز و نسبتاً کامل از مرام‌نامه‌ی اعتقادی و بحث‌های کلامی شیعه و سنی در مسئله‌ی امامت و خلافت بپردازد، بسیار حائز اهمیت است و هر آن‌که در صدد فهم مختصر و کامل نزاع کلامی شیعه و سنی در مسئله‌ی سقیفه و امامت باشد، می‌تواند به این گفت‌وگوی مختصر و پژوهش درباره‌ی آن، مراجعه کند. همچنین این کتاب می‌تواند در میان آثار فارسی، منبع خوبی برای شناخت «ابوحیان توحیدی» قرار گیرد.

این کتاب متشکل از «پیش‌درآمد»، چهار بخش اصلی و قسمت پایانی است. در «فصل آغازین: مِه در سپیده»، نویسنده درصدد بیان مقدمه‌ای درباره‌ی «رساله السقیفه»، تبیین شخصیت «ابوحیان توحیدی»، اهمیت پژوهش و روش ترجمه و تحقیق است. در «گام اصلی: طوفان عریانی»، متن عربی مُصَحَح «رساله السقیفه» و ترجمه‌ی تحقیقی - توضیحی از آن ارائه می‌شود. در «فصل میانی: زاغِ کبودِ تاریخ»، مطابقت و یا عدم‌مطابقت روایت ابوحیان توحیدی (بر اساس ترتیب مسائل تاریخی - کلامی مطرح شده در «رساله السقیفه») با گزاره‌های اصیل تاریخی، مورد بررسی و تحقیق تاریخی - تطبیقی قرار می‌گیرد. و در «فصل نهایی: غُبارِ باران»، بررسی رجالی و اسناد روایت ابوحیان مورد کنکاش قرار می‌گیرد و صحت و سقم اعتماد و تکیه بر این روایت از جهت وثاقت (و اعتماد به) راویان، در میزان بررسی رجالی معنی پیدا می‌کند و گفتار ترجمان‌نویسان، نقد و ارزیابی می‌شود. و در آخر، در قسمت «غَسَق و شَفَق: سخن پایانی؛ استنتاجات - استخراجات»، نتایج و برداشت‌های پژوهش، به صورت خلاصه دسته‌بندی و تبیین می‌شود.

این کتاب در صدد آن است تا فارغ از بحث‌های جانب‌دارانه و با تکیه بر مشترکات میان متون تاریخی، روایت ابوحیان را از منظر تاریخ، ادبیات و باورها راستی‌آزمایی کند و نگاه منصفانه و تحلیلی نو را از یک سند تاریخی ارائه کند.

نویسنده تلاش کرده است با ادله‌ی قانع‌کننده، دلیل حذف روایت ابوحیان، روایات مشابه آن در منابع تاریخی و حذف امثال ابوحیان را در تاریخ بیان کند و تلاشِ دست‌های پشت‌پرده را برای تاریخ‌نویسی انحصاری، حذف افکار و شخصیت‌ها و ترویج نگاه تک‌بعدی، به نمایش گذارد.

این کتاب علاوه بر احیاء «رساله السقیفه» ابوحیان توحیدی، بازخوانی جدیدی را در چند حوزه‌ی مطالعاتی - با محوریت و تمرکز بر تنش میان خلفای چهارگانه -، پی می‌گیرد و برخی از دیدگاه‌های مرسوم را به چالش می‌کشد.

در دو بخش از کتاب می‌خوانیم:

«باید به نتیجه نظاره کرد. نه نقل‌های مدح‌آمیز و تقلبی تاریخی که تناقضات فراوانی را همراه دارد و صاحبان قدرت در تدوین و تکوین و نگارش آن نقش و نظارت مستقیم داشته‌اند. باید صورت عریان تاریخ را که از تحلیل و مصادره به مطلوب عاری است نظاره کنیم. باید نیک بیندیشیم چه شد سنت مذموم قبیله که پیامبر درصدد براندازی آن بود، قوی‌تر از گذشته احیا شد و باب خلیفه‌کشی از ابتدا باز شد و حتی مرگ خلیفه‌ی اول، مشکوک است و جنگ‌های خانمان‌سوز بسیاری برپا شد و مسلمان‌کشی در خلافت امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام به اوج خود رسید و آن جنگ‌ها نبود مگر نتیجه‌ی بنیان‌های طراحی‌شده یا نشده از قبل.»

«باور به این پندار (عدالت تمامی صحابه و صائب بودن آنان) بسیار ساده‌انگارانه است و شعور و شناخت آدمی را دستِ‌کم و به سخره می‌گیرد و مردم به‌صورت انفعالی و سرسپرده، به قضاوقدر، خواسته، امر و علم خداوند، حواله داده می‌شوند و امور اجتماعی و سیاسی آنان، به انحراف و تباهی و رخوت و استبداد حاکمان کشیده می‌شود. همان‌طور که در تاریخ مسلمانان، به‌وضوح مشاهده‌کرده و می‌کنیم.»

نخستین چاپ کتاب «سقیفه و خلافت؛ ترجمه و تحلیلی متفاوت از روایت ابوحیان توحیدی» نوشته‌ی محمدحسین خوانین‌زاده، در 196 صفحه و با شمارگان 1000 نسخه، در بهار 1402، توسط شرکت چاپ و نشر بین‌الملل روانه‌ی بازار شده است.

همچنین آیین رونمایی و معرفی کتاب «سقیفه و خلافت»، همزمان با برگزاری سی‌وچهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، در روز شنبه، 23 اردیبهشت، ساعت 13، در سالن نشست‌های نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، واقع در مصلای امام خمینی سالن گوشه‌ی نقد (جنب در 81 شبستان اصلی) برگزار می‌شود. این نشست با حضور سعید طاووسی، اصغر قائدان و همچنین محمدحسین خوانین‌زاده، مؤلف کتاب، برگزار خواهد شد.