دشواری‌های ادبیات دینی / مواجهه نویسندگان با متون مذهبی چگونه است؟
سید احمد میرزاده در مراسم رونمایی کتاب «عقیله» نوشته الهام امین از دشوارهای ادبیات دینی و مواجهه نویسندگان با متون مذهبی گفت.
سید احمد میرزاده در مراسم رونمایی کتاب «عقیله» نوشته الهام امین از دشوارهای ادبیات دینی و مواجهه نویسندگان با متون مذهبی گفت.
به گزارش خبرگزاری مهر، همزمان با ایام ولادت حضرت زینب (س) از کتاب «عقیله» نوشته الهام امین باحضور امیر خوراکیان معاون حقوقی مرکز ملی فضای مجازی کشور، محمد حسین زاده مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی، حجت الاسلام سبزیان مدیر کل نهاد کتابخانه‌های خراسان رضوی، هادی افشار مدیر رادیو زیارت و حجت الاسلام والمسلمین مجتبی الهی خراسانی پژوهشگر علوم و معارف اسلامی در محل فروشگاه به نشرمرکزی رونمایی شد.
در این مراسم، مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی گفت: معجزه انقلاب اسلامی خلق آثاری دینی با موضوع زندگی و سیره اهل بیت (ع) در حوزه ادبیات است. محمد حسین‌زاده با اشاره به اینکه داستان و رمان بهترین قالب ادبی برای روایت زندگی ائمه معصومین (ع) است، اظهار کرد: با استفاده از این قالب‌های ادبی می‌توان به صورت سکانس‌های مختلف با قلم نویسندگان متبحر وظرفیت ادبیات، زندگی هر یک از ائمه را داستان‌وار به مخاطب عرضه کرد.
وی در ادامه بر تلاش مسئولان فرهنگی در غنای این گونه ادبی تاکید کرد و افزود: باید برای آثار شاخص حوزه ادبیات دینی، یک جایزه ادبی تعیین شود تا در کنار برگزاری جشنواره و اهدای جوایز، موجبات رشد ادبیات دینی فراهم شود.
حسین‌زاده با اشاره به کتاب «انسان 250ساله» نوشته مقام معظم رهبری تصریح کرد: این اثر به صورت یک سناریو سینمایی، سبک زندگی سیاسی ائمه معصومین (ع) را روایت می‌کند.
وی در ادامه ترویج فرهنگ کتابخوانی را مهمترین عامل برای توسعه کشور عنوان کرد و افزود: نویسنده، ناشر، مخاطب اثر، همگی باید در راستای معرفی کتاب کوشا باشند و در راستای فرهنگ کتابخوانی بیش از پیش تلاش کنند.
حسین‌زاده در پایان یادآور شد: مقام معظم رهبری علی رغم توصیه به خواندن کتاب‌ها، با خوانش آثار و تقریظ بر آثار مختلف بهترین مروج برای توسعه فرهنگ کتابخوانی هستند.
حجت الاسلام مجتبی الهی خراسانی منتقد و پژوهشگر علوم و معارف اسلامی با بیان اینکه زندگانی حضرت زینب (س) فصل های مختلفی از تاریخ را تجربه کرده‌است گفت: فصل مدینه، فصل کوفه، فصل حماسه، فصل صبر و فصل مقاومت فصل‌هایی از زندگی بانوی بزرگوار عقیله بنی هاشم است که لازم است نویسندگان با در نظر گرفتن این نکته توازن در این فصول را حفظ کنند.
وی افزود: در فصل مدینه ازکودکی ونوجوانی تا ازدواج با عبدالله بن جعفر، جایگاه وی در بنی هاشم، روابط با نساء بنی هاشم ونساء صحابه و خاندان‌های معروف قریشی نکات حساس در این فصل است. در فصل کوفه همچنان که در اثر پیش رو هم توجه شده‌است جایگاه ایشان درتعلیم و تربیت عمومی و دینی نسبت به بانوان در کوفه، نقش حضرت در درایت حدیث، زمینه سازی برای آگاهی و بیداری لازم در کوفه مورد توجه است.
الهی خراسانی بیان کرد: فصل حماسه ارتباط عبدالله بن جعفر و ماجرای طلاق ساختگی که لازم است حتما افرادیکه که در صدد پژوهش تاریخی هستند این مساله را برای پژوهشگران غیر مسلمان تبیین کنند.
وی با بیان اینکه نقش عبدالله بن جعفر در تاریخ نقطه‌های تاریکی وجود دارد افزود: گرچه بخش‌هایی از این نقاط به مدد راهنمایی‌های مشاوران تاریخی در آثار سینمایی اخیر رفع ابهام شده اما همچنان پرونده آن باز است.
الهی خراسانی بیان کرد: در دوران قوت امام حسین و پس از شهادت ایشان عبدالله بن جعفر محمد بن حنفیه وحضرت زینب بافت سه گانه تقسیم کار و وظایف در دوران فشار و اختناق را به عهده گرفتند که بازشناسی آن در مباحث تاریخی بسیار مهم است.
وی افزود: فصل رمزآلود پایانی زینب (س) ابهامات جدی دارد که این کتاب به سرعت از آنها عبور کرده و شاید دلیلش وفاداری زیاد نویسنده به تاریخ و یا ابهامات تاریخی است. مزار زینب (س) در سه احتمال تاریخی مردد مانده است مدینه، مصر و دمشق است؛ قوی ترین محل مدفن به لحاظ تاریخی در دمشق است اما احتمال در مصر دور از ذهن نیست زیرا اصل هجرت ایشان به مصر ثابت است.
این منتقد علوم اسلامی بیان کرد: تجلی دلالت و فصاحت علوی و فاطمی در زینب متبلور است اغلب مطالعات ادبی در این خاندان اهل بیت نهفته است فصلنامه‌های ادبی بسیاری در جهان عرب داریم که به نام این خاندان طهارت نامگذاری شده است.
وی افزود: سبک خطبه های زینب (س) درکوفه از لحاظ تقارن و تشابه ساختاری بیانی، آهنگ ها و آوازها و تحلیل گفتمان قابلیت بالای سخنوری خاندان را در خطبه‌ها نشان می‌دهد. نگاشته‌های ادبی در مورد اولیای اسلام بسیار است اگر ترجمه نویسی را شاخه مهم تمدن اسلامی در نظر بگیریم به شیوه فنی که دستمایه دانشنامه شرح حال بزرگان است گونه ای از اینها در ذیل مقام نامه‌ها و تذکرده نویسی است؛ تراجم نویسی به شکل دانشنامه در حال پیشرفت است و مسندهای حدیثی در حکم گرداوری مواد مختلف برای شخصیت است.
این پژوهشگر تاریخی ادامه داد: برای تحلیل یک شخصیت تاریخی و هویت او مسند نویسی مهم است شخصیت شناسی از طریق تحلیل مضامین روایی مهم است و اهتمام خاص به تراجم زنان پارسا و اولیاست که بخش هایی از اینها در ادبیات است مهمترین خطبه‌های بدیع زنان در صدر اسلام خطبه‌های زینب (س) است
وی با بیان اینکه از مزایای کتاب عقیله مقدمه ارزشمند استاد رجبی دوانی است گفت: از مزایای دیگر این کتاب باید به وجود سرفصل‌ها و نثر ادبی و آهنگین فاخر و جامعیت اثر اشاره کرد و تلاش شده تا فصل‌های تاریخی نه به لحاظ سنوات بلکه به لحاظ اهمیت مورد اهتمام قرار گیرد.
وی با بیان پیشنهاداتی در حوزه تولید آثار دینی گفت: تنها سبک تولید آثار دینی بزرگان و اولیا تاریخ نگاری داستانی نیست می‌توانیم به لحاظ فقهی و ادبی از سایر سبک‌ها هم بهره ببریم داستانهای موازی تجربه خوبی بود که جرجی زیدان از این مسیر رمان تاریخی خلق کندو یا مانند داستان موازی استاد میر باقری در فیلمنامه مختار که به صورت موازی به داستان عاشورا اشاره کرد. تنها سبک تولید در مورد اولیا تاریخ نگاری نیست لازم است از سایر سبک‌ها هم بهره ببریم خلق داستان موازی تسلط فرد بر تکنیک‌های ادبی را می‌رساند لزومی ندارد حکایتگر تاریخ باشیم.
این پژوهشگر آثار اسلامی بیان کرد: انتظار خوانندگان و نسل جدید این است همواره نویسندگان بهره ای از مضامین خود داشته باشند کسی که در مورد شخصیتهای دینی می‌نویسد زندگی او به دو فصل تقسیم خواهد شد فصل قبل از نگارش و فصل پس از نگارش باید پس از نگارش در عمل، رفتار و سبک زندگی ودر نگاه خوانندگان تجلی عینی آن اثر در نویسنده تلقی شود.
سید احمد میرزاده معاون امورمحتوایی و تولید انتشارات به نشرضمن تبریک میلاد باسعادت عقیله بنی هاشم زینب کبری در این مراسم گفت: امروز کتاب ارزشمند «عقیله» از مجموعه کتابهایی که انتشارات استان قدس رضوی آن را منتشر کرده است رونمایی خواهد شد.
وی افزود: انتشارات به نشر با همکاری سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی و با تشکیل کارگروههای علمی، انتخاب مشاوران زبده، تشکیل شوراهای علمی برنامه‌های گسترده علمی را در حوزه ادبیات دینی عملیاتی کرده‌است.
معاون امور محتوایی و تولید انتشارات به نشر ادامه داد: از جمله فعالیت‌های علمی و فرهنگی این نهاد برگزاری بیش از ده نشست مسئله محور پیرامون ادبیات دینی، بیش از 150 متون آموزشی، انتشار ماهنامه تخصصی در حوزه ادبیات دینی و انتشار 114 عنوان کتاب در حوزه ادبیات دینی است که از این تعداد 44 عنوان از آن در قالب رمان برای نوجوان و 70 عنوان برای کودکان به رشته تحریر درآورده‌است. گستره موضوعی این کتاب‌ها در حیطه اصول دین، احکام شرعی، آشنایی با قرآن، سنت و سیره اهل بیت، خداشناسی، نهج البلاغه و احکام است.
وی با اشاره به دشواری‌های ادبیات دینی افزود: مهمترین مساله عمده نویسندگان استنادپژوهش است نویسندگان در مواجهه با کتاب مذهبی مستند، دوگونه مواجهه دارند:1_ عده ای کار مستند را به عنوان بخشی از کارشان می‌پذیرند و کار دشوارتری نسبت به کار عادی را انجام می‌دهند. یک نویسنده برای نوشتن رمان دینی، نیاز به پژوهش‌های دست اول دارد که اگر این پژوهش را انجام ندهد حاصل کار تکرار کار دیگران است.
میرزاده تصریح کرد: برخی دیگر از نویسندگان دنبال گریزگاه‌هایی هستند که از مستند فرار کنند و متاسفانه این مساله را تئوریزه می‌کنند تئوری‌هایی که به آنها اجازه دهد داستان مذهبی بنویسند اما مستند نباشد به طوریکه داستان را از تاریخ جدا می‌کنند.
وی در ادامه افزود: اینگونه تئوری در گذشته هم وجود داشته است مانند انواع حماسه‌ها از جمله خاوران‌نامه که شرح دلاوری‌های امیرالمومنین (ع) در بدر را بازگو می‌کند که بعضی از این موارد در فرهنگ شفاهی مردم هم وارد شده است. گروه دوم معتقدند در متون داستان دینی مهم پیامی است که می‌رسانیم اینگونه نوشته‌ها زیاد هستند ولی استناد تاریخی ندارند.
وی با بیان مشکلات روایت‌های بدون استناد تاریخی بیان می‌کند: پیام داستان دینی در صورتی گفته می‌شود که مخاطب اصل واقعه را می‌داند اما اگر مخاطب اصل داستان را نداند، جعل است و در فرهنگ شفاهی مردم همان گونه نقل می‌شودو جزء باورها و اعتقادات مردم می‌شود و آسیب زاست و از جهت حکم شرعی مورد ایراد است. حتی با علم بر اینکه مخاطب می‌داند تمام این داستان تخیل است، داستانهای مذهبی را با راست و دروغ آمیخته و این مساله هم آسیب زاست.
وی با بیان اینکه چرا باید حوادث داستان دینی را تغییر دهیم ادامه داد: این گروه از نویسندگان توجیه می‌آورند اینگونه داستانهای دینی خلاقانه نیست حادثه در تاریخ وجود دارد شخصیت‌ها وجود دارد داستان خلاقانه ایجاد می‌کنیم حوادث را عوض می کنیم ولی این حرف صحیح نیست.
میرزاده در پایان گفت: کتاب عقیله به قلم الهام امین ارزشمند است زیرا توان ادبی و توان پژوهشی و اخلاق علمی نویسنده و همچنین تعامل سازنده بین نویسنده و ناشر بسیار حائز اهمیت است.
الهام امین نویسنده کتاب «عقیله» نیز در این مراسم با اشاره به اینکه ما در حوزه فرهنگ دچار مظلومیت هستیم، اظهار کرد: بخش‌های زیادی از زندگی حضرت زینب (س) مغفول مانده است، شاید درخشش این بانو در واقعه کربلا وعظمت شخصیت ایشان مورد توجه بوده و باعث شده است به بخش‌های دیگر زندگی ایشان توجه نشود. علت دیگر این امر هم شاید کم کاری نویسندگان و بزرگان بوده است.
الهام امین ادامه داد: من در این اثر سعی کردم غبار مظلومیت را از این چهره بزرگ بردارم حضرت زینب (س)، وجودهفت معصوم از جمله پیامبر گرامی اسلام (ص)، پدر و مادر بزرگوارشان و برادرنشان را درک کردند، امام سجاد و امام محمد باقر (ع) کودکی‌شان مصادف با زندگی حضرت زینب (س) است، از این رودر این بخشی کمی شخصیت ایشان بیان شده است؛ اما سعی کردم بخش‌های زندگی حضرت زینب (س) با شش معصوم دیگر به تفضیل بیان شود.
وی تصریح کرد: غیر از بحث صبر و صلابت حضرت زینب (س) در حادثه کربلا و سرپرستی یتیمان، بخش‌هایی از زندگی این بانوی بزرگوار مغفول مانده است که سعی شده در این کتاب به آن توجه شود. نویسنده کتاب «عقیله» ادامه داد: بعد از شهادت حضرت ابا عبدالله الحسین (ع)، حضرت زینب (س) نیابت امامت را برعهده داشتند و این مقام والایی برای زن است که کمتر به آن پرداخته شده است. منابع جامعی که به زندگی حضرت زینب (س) پرداخته شده، بسیار کم و پراکنده است که کار را سخت می کند.
وی با تاکید بر اینکه آنچه برای ساختن فرهنگ عامه و معرفی چهره‌های بزرگ تاریخی از جمله ائمه معصومین (ع) به مردم نیاز داریم، داستان است، اظهار کرد: با همکاری به‌نشر، دومین اثر خودم را در مورد زنان صدر اسلام، فاطمه بنت اسد خواهم نوشت. عظمت زنان صدر اسلام بسیار است و کمتر در مورد آنان کتاب نوشته شده است در این زمینه خواهان همکاری به‌نشر، استادان دانشگاه و بزرگان این حوزه هستم.
وی ضمن قدردانی از همکاری به‌نشر در انتشار کتاب «عقیله» یادآور شد: این اثر را به عباس‌های شهید حضرت زینب (س) و شهدای مدافع حرم تقدیم می‌کنم. در پایان هم محمد حسین رجبی دوانی مورخ و پژوهشگر علوم اسلامی نیز به صورت ویدیو کنفرانس در خصوص کتاب «عقیله» گفت: این اثر ارزشمند با قلم زیبای الهام امین با عشق و ارادت در خصوص شخصیت والای زینب (س) و ابعاد زندگی ایشان به سبک جدید به رشته تحریر درآمده است. در این اثر خواننده با حضرت زینب سخن می‌گوید و مخاطب خود را حضرت زینب (س) قرار داده است که بر جذابیت اثر می‌افزاید.
محمد حسین رجبی دوانی با اشاره به اینکه از این کتاب برای شناخت عظمت حضرت زینب (س) می‌توان بهره برد، ادامه داد: خواندن این کتاب برای دختران و بانوان این سرزمین موجب افزایش معرفت به ساحت مقدس حضرت زینب (س) به عنوان الگوی بزرگ زنان ولایی و مومن بعد از حضرت زهرا (س) می‌شود.
کتاب «عقیله» اثر الهام امین با موضوع زندگی بانوی صبر و شجاعت زینب کبری (س) است که توسط انتشارات به نشر منتشر شد.