دو رفیق و دو رقیب در یک بورس

بازار اوراق بهادار در ژاپن شامل پنج بورس نگویا، ساپورو و فوکویوکا در کنار گروه بورس ژاپن (توکیو و اوساکا) می‌شود.

گروه بورس ژاپن (JPX) در سال 2013 از ادغام دو بورس فعال در بازار ژاپن یعنی بورس اوراق بهادار توکیو و بورس اوساکا ایجاد شد. این دو بورس که در گذشته رقبای قدیمی و سنتی یکدیگر به حساب می‌آمدند، هم‌اکنون تحت عنوان شرکت هلدینگ گروه بورس ژاپن، عملیات مشترک مربوط به معاملات اوراق و ابزار مشتقه را انجام می‌دهند.

بورس کالای توکیو، سازمان تنظیم مقررات بورس ژاپن و شرکت تسویه اوراق ژاپن سایر اجزای تشکیل‌دهنده گروه بورس ژاپن به شمار می‌روند. سازمان تنظیم مقررات بورس ژاپن به عنوان یک نهاد مستقل و خودانتظام، حفظ یکپارچگی بازار را دنبال می‌کند و مسئولیت نظارت بر عملیات بازار در دو بورس اوساکا (OSE) و توکیو (TSE) را برعهده دارد.

نمودار ساختار گروه بورس ژاپن

طبق داده‌ها و بر مبنای تولید ناخالص داخلی (GDP) اسمی تنها چهار کشور ایالات متحده آمریکا، چین، ژاپن و آلمان بیش از نیمی از تولید اقتصادی جهان را تشکیل می‌دهند. تولید ناخالص داخلی (GDP) به‌عنوان یک شاخص کلی برای بیان میزان تولید اقتصادی یک کشور عمل می‌کند. این معیار، ارزش کل بازار کالاها و خدمات نهایی تولید شده در یک کشور را در یک بازه‌ی زمانی خاص، مانند یک‌چهارم یا یک سال اندازه‌گیری می‌کند.

اقتصاد ژاپن با تولید ناخالص داخلی نزدیک به 5.1 تریلیون دلار، از نظر ارزش‌گذاری اسمی در رتبه سوم قرار دارد.

کشور ژاپن و در واقع کلان‌شهر توکیو یکی از مراکز مالی بزرگ در جهان به شمار می‌رود که میزبان شرکت‌های برتر چندملیتی است. توکیو نقش مهمی در اقتصاد جهانی دارد و به‌عنوان پایتخت ژاپن همواره در تعیین سیاست‌های کلان اقتصادی و سیاسی جهان تأثیرگذار بوده و از لحاظ میزان تولید ناخالص داخلی (GDP) در رده سوم جهان ایستاده است.

بسیاری از کسب‌وکارهای فعال در این کشور از قدمت بالایی برخوردارند، کسب‌وکارهای باسابقه‌ای که بسیاری از آنها اکنون در بورس‌های ژاپن پذیرش شده‌اند.

پیشینه بورس ژاپن

بورس اوراق بهادار توکیو در پانزدهم می سال 1878 میلادی با نام «Tokyo Kabushiki Torihikijo» و با هدایت وزیر دارایی وقت «Shibusawa Eiichi» که یکی از طرفداران سرسخت سرمایه‌داری بود، تأسیس شد و فرایند معاملات بازار نیز در یکم ژوئن همان سال آغاز شد. در سال 1943 این بازار با ادغام 10 بورس محلی در شهرهای بزرگ ژاپن متولد شد.

عملیات بازار جدید بلافاصله پس از بمباران ناگازاکی در تاریخ 9 اوت 1945 متوقف و پس از اتمام مسائل و مشکلات مربوط به جنگ، سرانجام بورس جدید توکیو در شانزدهم می سال 1949 دوباره آغاز به فعالیت کرد.

بورس ژاپن در بازه زمانی 1983 تا 1990 میلادی رشد عجیب و بی‌سابقه‌ای را تجربه کرد؛ تا جایی که در اوج سال 1990 و پیش از ریزش قریب‌الوقوع شاخص‌های بورس‌های جهانی، این بازار در حدود 50 درصد سرمایه موجود در بازارهای سهام جهان را به خود اختصاص داد و در رده چهارمین بازار مالی بزرگ جهان قرار گرفت.

ارکان گروه بورس ژاپن

1- بورس اوساکا

قدمت بورس اوساکا به سال تأسیس آن یعنی 1878 میلادی باز می‌گردد. این بورس، بزرگ‌ترین بازار آتی جهان در سال‌های 1990 و 1991 بود و در حال حاضر پیشروترین بورس اوراق مشتقه ژاپن به حساب می‌آید.

بورس اوساکا بازار اصلی معاملات اوراق مشتقه، قراردادها و پیمان‌های آتی، اختیار معامله و معاملات شاخص به‌شمار می‌رود. این بورس پس از ادغام با بورس اوراق بهادار توکیو در دل گروه بورس ژاپن قرار گرفت و بورس الکترونیکی سهام، قراردادهای آتی سهام و شاخص، اختیار معامله سهام و شاخص را شامل شد.

2- بورس کالای توکیو

بورس کالای توکیو در سال 1951 تأسیس شد. این بورس محل معامله قراردادهای آتی کامودیتی‌های پذیرش شده در تمامی بازارها تحت سند رسمی مشتقه‌های کامودیتی‌هاست. ارزش این بازار بیش از یک هزار و 989 میلیارد ین معادل 18.1 میلیون دلار است.

3- شرکت تسویه اوراق بهادار ژاپن (JSCC)

در ژانویه 2003، شرکت تسویه اوراق بهادار ژاپن به عنوان اولین شرکت تسویه در ژاپن مجوز گرفت و خدمات تسویه برای معاملات انجام شده در بورس‌های این کشور را آغاز کرد. JSCC در حال حاضر خدمات تسویه برای اوراق مشتقه خارج از بورس (OTC) مانند سواپ نرخ بهره (IRS) معاملات اوراق قرضه دولتی خارج از بورس ژاپن را ارائه می‌دهد و در تلاش است امکان استفاده از این خدمات را برای کاربران خارجی نیز فراهم کند.

4- سازمان تنظیم مقررات بورس ژاپن

این شرکت پس از تشکیل گروه بورس ژاپن، از ادغام دو بخش عملیات خود انتظام بورس اوساکا و نهاد مقررات‌گذاری بورس توکیو در سال 2014 ایجاد شد و با نام فعلی خود آغاز به کار کرد.

5- بورس اوراق بهادار توکیو

بورس اوراق بهادار توکیو عضو فدراسیون بورس‌های سهام آسیا و اقیانوسیه (AOSEF) است. بازار اوراق بهادار توکیو در روزهای کاری هفته یعنی دوشنبه تا جمعه طی دو جلسه معاملاتی 9 تا 11: 30 و 12: 30 تا 15 فعالیت دارد و در روزهای مشخصی از سال نظیر عید سال نو، تولد امپراتور ژاپن، روز فرهنگ، بنیانگذاری کشور و... تعطیل است.

در حال حاضر ارزش کل این بازار (اعم از سهام و قرضه) بالغ بر 8.6 تریلیون دلار بوده و حدود 3800 شرکت پذیرفته شده را شامل می‌شود که از میان مهمترین این شرکت‌ها می‌توان بهCanon،Sony وToyota اشاره کرد.

جریان‌های اصلی درآمد گروه بورس ژاپن

جریانهای اصلی درآمدی گروه بورس ژاپن عبارت است از:

* درآمد خدمات معاملاتی: 39.8 درصد (شامل اجرا و مدیریت معاملات مشتقات، سهام، اوراق، کالا و غیره)

* درآمد خدمات تسویه: 20.9 درصد

* درآمد خدمات پذیرش: 12.5 درصد

* درآمد خدمات اطلاعاتی: 18 درصد

* سایر درآمدها: 8.8 درصد

آشنایی با ساختار بورس ژاپن

سهام پذیرفته شده در بورس ژاپن در سه بخش شامل بازار اول (راه‌اندازی از سال 1949 شامل شرکت‌های بزرگ)، دوم (راه‌اندازی از سال 1961 شامل شرکت‌های متوسط) و بازار شرکت‌های استارت‌آپی (راه‌اندازی از سال 1991) دسته‌بندی می‌شوند.

در تقسیم‌بندی دیگری بازار سهام ژاپن شامل پنج بخش یعنی بازار اصلی شامل بازارهای اول و دوم، بازار شرکت‌های استارت‌آپی شامل دو بازار Mothers برای شرکت‌های نوظهور با پتانسیل رشد بالا و Jasdaq برای شرکت‌های نوظهور با رشد استاندارد و همچنین بازار Tokyo Pro Market صرفاً مختص سرمایه‌گذاران حرفه‌ای است.

بسیاری از سرمایه‌گذاران دسته‌بندی‌های موجود را عامل پیچیدگی و سردرگمی فعالان این بازار می‌پندارند، زیرا هر کدام از این بخش‌ها الزامات پذیرش و قوانین خاص خود را دارند.

بورس ژاپن نیز ابزار سرمایه‌گذاری متنوعی نظیر سهام، شاخص‌ها، اوراق قرضه، کالا، ETF و اوراق مشتقه در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌دهد. همچنین این بازار یکی از بورس‌های متراکم از لحاظ کمیت شرکت‌های پذیرفته شده است؛ به گونه‌ای که هم اکنون بیش از 3700 کمپانی در فهرست شرکت‌های بورسی بازار توکیو حضور دارند؛ که ارزش بازار آن‌ها در مجموع بیش از 5 تریلیون دلار است.

نیکی، شاخص مهم و معروف بورس توکیو

Nikkei 225، مهمترین شاخص بورس توکیو، مخفف عبارت Average Stock 225 Nikkeiاست و بر اساس تاریخچه بازارهای مالی، نیکی قدیمی‌ترین شاخص در بازارهای مالی آسیا به حساب می‌آید. این شاخص قیمتی هم‌وزن متشکل از سهام 225 شرکت برتر پذیرفته شده در بازار اول بورس توکیو است. در حقیقت، شاخص نیکی بورس ژاپن معادل شاخص میانگین صنعتی داوجونز در بازار سهام ایالات متحده است.