رابطه نام‌گذاری‌های اقتصادی سالانه و «پنجره جمعیتی»/ آغاز پایان فرصت طلایی 20 ساله

گروه سیاسی خبرگزاری میزان؛ طی چندسال اخیر و مشخصا از سال 1387 به این سو، نام‌گذاری‌های سالانه صورت گرفته از سوی مقام معظم رهبری، درونمایه‌هایی اقتصادی داشته‌اند.

شعارهایی با درونمایه اقتصادی سال 1387 سال «نوآوری و شکوفایی»؛ سال 1388 سال «اصلاح الگوی مصرف»؛ سال 1389 سال «همت مضاعف و کار مضاعف»؛ سال 1390 سال «جهاد اقتصادی»؛ سال 1391 سال «تولید ملی و حمایت از کار و سرمایه ایرانی»؛ سال 1392 سال «حماسه‌ی سیاسی و حماسه‌ی اقتصادی»؛ سال 1393 سال «اقتصاد و فرهنگ با عزم ملی و مدیریت جهادی»؛ سال 1394 سال «دولت و ملت، همدلی و همزبانی»؛ سال 1395 سال «اقتصاد مقاومتی اقدام و عمل»؛ سال 1396 سال «اقتصاد مقاومتی تولید - اشتغال»؛ سال 1397 سال «حمایت از کالای ایرانی»؛ سال 1398 سال «رونق‌تولید» و بالاخره سال 1399 سال «جهش تولید».

بی‌تردید، فلسفه نام‌گذاری‌های سالانه، جلب توجه مردم و مسئولان به یک امر ارزشمند مبتنی بر اقتضائات روز کشور است؛ امر ارزشمندی که دارای فوریت است و اهمال در قبال آن، خسارت‌زاست.

علت تاکیدات رهبر انقلاب بر مقوله‌های اقتصادی در نام‌گذاری‌های سالانه بر همین اساس، درونمایه اقتصادی شعار‌ها و نام‌گذاری‌های سال‌های اخیر نیز مبتنی بر یک فلسفه وجودی است و آن عبارت است از استعداد نیروی انسانی جوان موجود در کشور که مظهر پویایی و تحرک و ابتکار و پیشران اصلی توسعه است.

مطابق آخرین سرشماری نفوس و مسکن در ایران، بیش از 52 میلیون نفر از جمعیت حدود 83 میلیون نفری ایران در بازه سنی 15 تا 64 سال قرار گرفته‌اند؛ در مطالعات جمعیتی، بازه سنی مورد اشاره را سنین فعالیت و کار می‌نامند.

«پنجره جمعیت» چیست؟ از سویی دیگر، از منظر جمعیت‌شناسانه (دموگرافی) هر گاه در جامعه‌ای حداقل 70 درصد از جمعیت در بازه سنی 15 تا 64 سال (سنین فعالیت و کار) باشند، اصطلاحا آن جامعه در فرصت «پنجره جمعیت» تعریف می‌شود؛ بنابراین ایران اسلامی در شرایط فعلی در پنجره جمعیتی قرار دارد، چرا که حدود 70 درصد از جمعیتش در بازه سنی 15 تا 64 سال یعنی سنین کار و فعالیت قرار دارند.

اما با توجه به کاهش میزان باروری طی سال‌های اخیر که به دلایل متعددی از جمله قصور مسئولان امر حادث شده است، این پنجره جمعیتی موجود در کشور نهایتا ظرف 20 سال آینده یعنی تا سال 2040 میلادی (1419 شمسی) برقرار است و پس از آن، جمعیت غالب کشور پیر و سالخورده می‌شود و حتی در صورت ازدیاد زاد و ولد نیز تا پر شدن شکاف میان جمعیت خردسال و جمعیت پیر و افزوده شدن به جمعیت جوان کشور، چندین سال زمان لازم است.

اما همانطور که در سطور بالایی مرقوم شد، مشخصا طی 12 سال اخیر، جهت‌گیری شعار‌های سال مبتنی بر مقوله‌های اقتصادی بوده است و فلسفه این امر نیز نشئت گرفته از همان فرصت 20 ساله موجود در کشور تا زمانی برقرای پنجره جمعیتی است.

در واقع مقام معظم رهبری با حزم و دوراندیشی، آسیب پیش‌رو را شناخته‌اند لذا طی بیش از یک دهه اخیر در نامگذاری‌های سالیانه بر روی مقوله‌های اقتصادی تمرکز کرده‌اند تا از این استعداد جمعیت فعال و جوان که نهایتا تا 20 سال آینده برقرار است، در جهت پیشبرد چرخ‌های توسعه اقتصادی و صنعتی و تولیدی کشور بهره گرفته شود.

بدون‌تردید اگر این فرصت پنجره جمعیتی زائل شود، خسارات جبران‌ناپذیری بر روند توسعه اقتصادی کشور عارض می‌شود؛ بعد از عبور از این پنجره جمعیتی امکان مدیریت و ترمیم ساختار‌های جمعیتی و تحقق رشد و توسعه اقتصادی بسیار ضعیف است.

کشورهای قدرتمند اقتصادی در چه دوره‌ای پیشرفت کردند؟ رشد و پیشرفت کشور‌های توسعه یافته و صنعتی جهان امروز ناشی از شتاب‌گیری آن‌ها در دوره پنجره جمعیتی است که از 70 درصد جمعیت جوان و فعال بهره‌مند بودند؛ یعنی موهبتی که ایران امروز تا 20 سال آینده از آن برخوردارد است. مصداق بارز این موضوع، کشور‌های آسیای شرقی نظیر ژاپن، کره‌جنوبی، چین و مالزی هستند که در دوره پنجره جمعیتی خود، با استفاده بهینه و برنامه‌ریزی شده از نیروی انسانی جوان و فعال، جهش اقتصادی و تولیدی خود را محقق کردند.

یکی از اجزای سنجش کیفی تولیدناخالص داخلی GDP کشورها، سهم جمعیت جوان و فعال و متخصص در پیشبرد امور توسعه‌ای است؛ برای نمونه، در کشور ژاپن که از منابع طبیعی و زیست‌محیطی غنی محروم است، محور اصلی توسعه و مولفه اول تولید ناخالص داخلی، جمعیت فعال متخصص بوده است؛ در واقع ظهور ژاپن به عنوان یک کشور توسعه‌یافته صنعتی مربوط به دوره‌ای است که این کشور در پنجره طلایی جمعیتی قرار داشت و جوانان 70 درصد جمعیت ژاپن را تشکیل می‌دادند.

ژاپن رشد اقتصادی بسیار مطلوب 10 درصدی را در دهه‌های 1960 تا 1980 تجربه کرد. این رشد فزآینده از دهه 80 میلادی به بعد یعنی درست در زمانی که ژاپن از پنجره طلایی جمعیت خارج و وارد دوران سالخوردگی جمعیت شد، روند نزولی یافت؛ به طوری که رشد اقتصادی ژاپن از 10 درصد دهه‌های 60 تا 80 به 1.5 درصد طی دو دهه اخیر رسیده است.

ژاپن که در روزگار بهره‌مندی از پنجره طلایی جمعیتی، رشد اقتصادی فزآینده داشته بگونه‌ای که با همین مولفه ترکیب جمعیتی به رتبه سومین اقتصاد برتر دنیا رسیده است، با پایان یافتن پنجره طلایی جمعیت، نه تنها رشد اقتصادی‌اش نزولی شده که با آثار مخرب جمعیت سالخورده نظیر تحمیل هزینه‌های سرسام‌آور بخش‌های بهداشتی و نگهداری سالمندی و همچنین کمبود نیروی کار مواجه شده است؛ لذا چند سالی است که سیاست دولت ژاپن، افزایش نرخ باروری و رسیدن به متوسط 1.8 فرزند برای هر زن است.

تجربه جمعیتی ژاپن علی‌ایحال، تجربه جمعیتی ژاپن دو نکته پیش‌روی ما قرار می‌دهد؛ نخست آنکه پنجره طلایی جمعیت و ترکیب 70 درصدی جمعیت جوان و فعال، مغتنم‌ترین فرصت برای یک کشور جهت جهش اقتصادی و نیل به توسعه همه‌جانبه است؛ دوم آنکه، عبور از این پنجره جمعیتی مترادف با افول روند‌های توسعه‌ای است؛ بنابراین سیاستگذاران و مجریان کشور در طی این 20 سال پیش‌رو که پنجره طلایی جمعیتی در ایران اسلامی برقرار است باید برای تحقق توسعه همه‌جانبه تعجیل کنند؛ قدر مسلم چنانچه این فرصت طلایی جمعیتی از دست برود و با این جمعیت فعال، توسعه‌ای چشمگیر حاصل نشود، در دوران سالخوردگی جمعیت، نیل به توسعه چشمگیر، امری محال و دور از ذهن خواهد بود.

البته مسئولان امر، همانطور که مقام معظم رهبری طی سال‌های اخیر بار‌ها تاکید داشته‌اند باید با اتخاذ سیاست‌ها و برنامه‌های اجرایی مدون، جهت جبران مافات رویکرد اشتباه دهه 70 در کاهش نرخ باروری اقدامات عاجل انجام دهند؛ اما در کنار این موضوع خطیر، باید اهتمام بسیاری به فرصت غیرقابل بازگشت «پنجره طلایی جمعیتی» در کشور داشته باشند و حرکت چرخ‌های اقتصادی و تولیدی کشور را با این 70 درصد جمعیت جوان و فعال، شتاب بخشند.

• بیشتر بخوانید: «تحدید نسل» و «سالخوردگی جمعیت» دو بحران پیش‌رو