«روش، همان ارزش نیست»؛ جمله سروش از زبان رییسی

عصر ایران؛ مهرداد خدیر - «ارزش» و «روش» دو کلمه بسیار پر تکرار در گفت‌و‌گوی تلویزیونی چهارشنبه شب ابراهیم رییسی درباره حوادث اخیر و اعتراضات بود.

مراد رییس جمهوری که برای اولین بار بیشتر صحبت خود را به موضوعات سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و نه اقتصادی و معیشنی و یارانه‌ای اختصاص داد از تکرار دو واژه ارزش و روش این بود که ارزش ها تغییر نمی‌کند اما روش‌ها را می‌توان تغییر داد و اصلاح کرد.

هر چند مخاطب درمی‌یافت که او درباره نحوه کنترل حجاب و گشت ارشاد صحبت می‌کند اما نه تنها نامی از گشت ارشاد نبرد بلکه به عنوان مصداق ارزش به حجاب هم اشاره نکرد بلکه به عنوان مثال از «عدالت» گفت. همان عدالت که چندان که در یادداشت دیگر هم اشاره شد در نطق سازمان ملل هم 42 بار آن رابه معنی «نفی ظلم» به کار برد و اصطلاح مورد علاقه و کلیدی اوست. همچنان که بیش از آن که از واژه ایران در اشارات خود استفاده کند تعبیر «جمهوری اسلامی» را به کار می‌برد.

اگر خبرنگاری مستقل یا شاغل در غیر صدا و سیما مقابل رییس جمهوری اسلامی ایران نشسته بود می‌توانست صریح و روشن بپرسد «اکنون هم موافق گشت ارشاد هستید یا نه» و «آیا اختیار دارید دستور انحلال آن را صادر کنید» اما هم مجری ترجیح داد مستقیما به نام گشت ارشاد اشاره نکند و هم ابراهیم رییسی به تعابیر مبهم مانند «تغییر روش اجرای قانون» بسنده کرد. هر چند مجری در اینجا می‌توانست بپرسد «ارزش‌ها قابل تغییر نیست ولی آیا قانون هم قابل تغییر نیست؟»

خیلی موارد دیگر را هم می‌توانست بپرسد منتها اگر قرار بود بپرسد او را انتخاب نمی‌کردند و طبیعی بود که نپرسد مانند این که وضعیت اینترنت کی عادی می‌شود یا قرار است از این فضا برای اجرای طرح صیانت استفاده شود اما از سوی دیگر لحن مجری مانند برخی مجریان در این شب‌ها در تلویزیون تند نبود و حس بدی به بیننده منتقل نمی‌شد و او هم به آرام شدن فضا کمک می کرد.

از دیروز که سایت ریاست جمهوری در صفحه اول خود تصویر مهسا امینی را قرار داد البته مشخص بود موضع آقای رییسی در گفت‌و‌گو چه خواهد بود و برای تلطیف خواهد کوشید اما تکرار دو واژه ارزش و روش برای نویسنده این سطور یادآور یکی از مباحث دکتر سروش در قریب دو دهه قبل است که درباره احکام اسلامی گفته بود: «احکام، روش است نه ارزش اما در فقه تبدیل به ارزش شده است. حال آن که یک روش مثلا در دبستان جواب می‌دهد و در دانشگاه نه و ارزش عام را نمی‌توان با روش خاص اعمال کرد.» و این جمله هم باز از سروش است: «روش، همان ارزش نیست».

سخن 20 سال پیش سروش از زبان رییسی البته الزاما به این معنی نیست که همان را تکرار می‌کند اما اطلاعات همه ما برگرفته از مفاهیمی است که با آنها رو به روییم و همان گونه که سروش از فرهنگ حافظ و سعدی بهره می‌برد دیگران هم اصطلاحات او را به کار می‌برند.

تفاوت و حتی مغایرت اما در این بود که آقای رییسی گاه ارزش را به معنی قانون به کار می‌برد حال آن که قانون، قابل تغییر است یا منسوخ می‌شود. کما این که قانون منع به کار‌گیری تجهیزات ماهواره ای عملا منسوخ شده و نه تنها در حال حاضر ارزش تلقی نمی‌شود که از ابتدا هم نبوده است.

این که آقای رییسی برای بیان مثال ارزش به عدالت اشاره کرد که مورد قبول همه است و به بحث اعمال حجاب حداکثری با زور پلیس نپرداخت از نقاط مثبت بود هر چند مانند همیشه تلاش می‌کرد روی خط ابهام صحبت کند تا جایی که اگر مخالف گشت ارشاد از او سؤال کند چرا درباره آن توضیح ندادید بگوید "گفتم و منظورم از تغییر روش در اجرای قانون همین بود" و اگر رادیکال‌های حامی او را متهم به عقب‌نشینی کنند بگوید "دیدید که گفتم ارزش‌ها تغییر نمی‌کند و منظورم همین بود". (‌این مبهم‌گویی را در پرهیز از به کار گیری کلمه «برجام» و ترجیح «توافق» هم دیدیم.)

کوتاه این که تأکید بر ارزش به جای روش دست کم برای این نویسنده یادآور اصطلاحات خاص سروش بود با این تفاوت که قانون همان ارزش نیست و آقای رییسی گاه قانون را به جای ارزش به کار می‌برد ضمن این که در قانون هم دو راهکار آمده حبس یا جریمه و اگر بخواهند قانون را حداکثری اجرا کنند باید دختران و زنان زیادی را بازداشت کنند و اگر حداقلی قبض جریمه صادر کنند و توجیه و هدایت در قانون نیامده است.

ببینید | یک دستاورد بزرگ علمی برای جلوگیری از خطر انقراض برخی حیوانات / اولین قدم؛ گرگ قطبی شبیه‌سازی شد

ببینید | استفاده از برگ انجیر برای مقایسه‌ی حد و حدود حجاب در تلویزیون