رویکردی تاریخی، حقوقی و سیاستی به موضوع اقتصاد نفت

آنچه امروز به عنوان عملکرد صنعت نفت و به صورت کلی وضعیت انرژی در اقتصاد ایران مشاهده می‌شود محصول یک فرآیند تاریخی در 100سال گذشته و همچنین زیرساخت حقوقی ایجاد شده بر این بستر تاریخی است. ماجرای ملی شدن نفت فقط یک چالش یا خاطره تاریخی مربوط به گذشته های دور نیست؛ این واقعه تاریخی همچنان در تصمیمات سیاسی و سیاست های اقتصادی در اقتصاد ایران جاری و اثرگذار است. در حالی‌که جمعی از صاحب‌نظران از کلیت «ملی شدن نفت» استقبال و حمایت می‌کنند تعدادی از اندیشمندان از این واقعه تاریخی به «دولتی شدن نفت» تعبیر و این واقعه را زمینه ساز ناکارآمدی در این صنعت و به صورت کلی در اقتصاد ایران می دانند. به عنوان آلترناتیو می‌توان به مسیر طی شده توسط سایر کشورهای نفتی از جمله عمان، امارات، نروژ یا عربستان و همچنین به تجربه تجاری سازی شرکت‌های نفت در این کشورها اشاره کرد.

آیا بهتر نبود شرکت ملی نفت ایران مسیری مشابه با شرکت‌های ذکر شده را طی می کرد؟ آیا از وضعیت حقوقی و سیاسی شرکت ملی نفت ایران و به صورت کلی اداره صنعت نفت رضایت داریم؟ قصد داریم در این همایش، این پرسش ها را بحث و نقد بگذاریم. صرف نظر از اختلاف نظرها حتی اگر بپذیریم در آن واقعه تاریخی نخستین گام برای ملی شدن نفت برداشته شده همزمان می‌توان به این پرسش فکر کرد که گام دوم برای بهبود اقتصاد نفت و پیشرفت اقتصاد ایران چیست؟ به همین دلیل در نخستین روز همایش، این عنوان یعنی «گام دوم ملی کردن صنعت نفت» در نظر گرفته شده و امیدواریم بتوانیم موضوعات و عناوین ذیل به بحث و بررسی گذاشته شود:

- ملی شدن نفت و منفعت ملی

- آلترناتیوهای تاریخی در ماجرای ملی شدن نفت

- ظرفیت های قانونی برای دولت زدایی از بالادست صنعت نفت

- اثرات و تبعات ملی سازی بر اقتصاد ایران

- دولت زدایی و دستورزدایی از صنعت نفت

موضوع دیگری که در این همایش به بحث گذاشته می‌شود موضوع خصولتی های صنعت نفت است. آیا از وضعیت اداره اقتصاد ایران و به صورت خاص اداره صنعت نفت رضایت داریم؟ همان‌طور که ذکر شد به نظر می‌رسد متخصصان و اندیشمندان یک اتفاق نظر نسبی در پاسخ منفی به این پرسش دارند. در دو دهه گذشته یکی از نقاط ضعف جدی در مورد اقتصاد ایران، موضوع بنگاه های دولتی بوده و به همین دلیل همیشه بحث «خصوصی سازی» در دستور کار اصلاحات اقتصادی و به همین نسبت در صنعت نفت نیز بوده است. در مورد فرآیند خصوصی سازی انتقادات زیادی مطرح شده اما به نظر می رسد مهم‌ترین انتقادی که در مورد خصوصی سازی مطرح شده مساله خصولتی سازی و واگذاری بنگاه های دولتی به شبه دولتی ها یا خصولتی ها بوده است. به همین دلیل برای دومین روز از این همایش، عنوان «گام دوم خصوصی سازی» در نظر گرفته شده تا ضمن تمرکز بر موضوع «خصولتی ها» موضوع «بنگاه داری تا سهام داری» به بحث و بررسی گذاشته شود. در روز دوم از همایش قرار است پرسش ها و موضوعات ذیل به بحث و بررسی گذاشته شود.

- تصویر آینده سرمایه گذاری و اداره صنعت نفت

- مرور تجربه خصوصی سازی در صنعت نفت

- مصیبت های خصوصی سازی

- درس های خصوصی سازی

- ساختار خصولتی ها و صنعت نفت

- از بنگاه داری تا سهام داری

- خصولتی ها؛ خصوصی سازی یا دولتی سازی؟

امیدواریم این همایش بتواند با طرح موضوعاتی که به ندرت مورد بحث و نقد بوده اند قدم موثری در جهت گفت‌وگو و هم اندیشی و همچنین ترسیم مسیر مناسبی برای بهبود و پیشرفت اقتصاد نفت و ارتقای وضعیت اقتصاد سیاسی ایران بردارد.

* پژوهشگر و مدرس اقتصاد