زمین سبز، آسمان آبی؛ ردپای ویرانگری انسان بر منابع طبیعی

به گزارش ایسنا، نزدیک به 4.5 میلیارد سال از پیدایش زمین می‌گذرد و پیدایش حیات بر روی سطح آن در طول یک میلیارد سال پدیدار شد و هم‌اکنون زمین خانه میلیون‌ها گونه از جانداران است که انسان یکی از آنها است.

"زیست‌کره" زمین با گذر زمان جو زمین و دیگر شرایط فیزیکی و شیمیایی این سیاره را دچار دگرگونی‌های شگرفی کرد تا محیطی برای زیست جانداران زنده فراهم شود. همچنین در اثر این دگرگونی‌ها لایه اوزون به دور این سیاره تشکیل شده است؛ لایه‌ای که با کمک میدان مغناطیسی زمین مانع از ورود پرتوهای آسیب‌رسان خورشید می‌شود و به این ترتیب اجازه می‌دهد زمین به محلی بهتر برای زندگی انسان و جانوران تبدیل شود.

این در حالی است که بر اساس گزارش‌های جهانی، انسان در 50 سال اخیر 68 درصد جمعیت حیات وحش را از بین برده است. آمار دو سال قبل آن نشان می‌دهد که این عدد 60 درصد بوده است.

ردپای ویرانگری انسان از مناطق قطبی تا جنگل‌های آمازون و البرز و سایر نقاط دیده می‌شود، به گونه‌ای که بررسی بر روی 20 گونه زیستی در 5 قاره جهانی حکایت از نابودی فله‌ای سرمایه‌های طبیعی از سوی بشر دارد.

ایران نیز با چالش‌های زیست محیطی فراوانی مواجه است. شکار بی رویه به عنوان اولین عامل، 91 درصد مناطق تحت حفاظت ما را تهدید می‌کند، 82 درصد از مناطق حفاظت شده کشور با چرای بی رویه، 79 درصد با تبدیل اراضی و بوته کنی، 55 درصد با قطع اشجار روبرو هستند و در بیش از نیمی از مناطق حفاظت شده عملیات جاده سازی انجام شده است.

به علت فرسایش شدید خاک، حوزه‌های آبخیز سدهای کشور دارای 250 میلیون متر مکعب رسوب دهی در سال است و در بخش کشاورزی نیز هر سال بیش از 2 میلیارد متر مکعب خاک حاصلخیز در اثر فرسایش خاک شسته شده و موجب از بین رفتن هزاران هکتار زمین و کاهش تولید محصول می‌شود.

قصه پر غصه جنگل‌های ایران نیز حکایت دیگری دارد؛ بنا به اطلاعات مرکز آمار ایران، وسعت جنگل های ایران در سال 1900 در حدود 19 میلیون هکتار بود اما این رقم تا سال 2012 به 14.4 میلیون هکتار کاهش یافته است و نابودی 43 درصدی جنگل‌ها از سال 1900 رقم خورد.

طوفان‌های ریزگرد درد دیگری است که در نخستین روزهای تابستان سال 1388 تجربه کردیم و تهران، اهواز و بسیاری از شهرهای مرکزی، جنوبی و غربی ایران را به زیر پرده‌ای از گرد و غبار فرو برد.

پدیده ریزگرد، معمولا ضخامتی کمتر از یک کیلومتر را در بر می‌گیرد و اگر هم خیلی شدید باشد، ضخامتش از یکی دو کیلومتر فراتر نمی‌رود؛ اما طوفان ریزگردی که در تابستان سال 1388 چند روزی زندگی عادی در ایران را مختل کرد، از کوه‌های مرتفع زاگرس و حتی رشته کوه سر به فلک کشیده البرز گذشت و کرانه‌های دریای خزر در گیلان را نیز تحت تأثیر قرار داد.

خشکسالی دهه 80 ایران، کشاورزی سنتی و غیر روشمند، چرای بیش از حد دام، عدم استفاده از سیلاب‌ها، همه دست به دست هم می‌دهند که زمین‌های بارور از میان رفته، جای خود را به بیابان‌هایی جدید بدهند. پوشش گیاهی، به‌ویژه گیاهان بومی مانند خار و خاشاک بیابانی، نقش بسیار مهمی را در تثبیت شن‌های روان و جلوگیری از تولید ریزگرد ایفا می‌کنند.

بحران آب در ایران سلسله چالش‌ها و مشکلات ناشی از کمبود آب و استفاده نادرست از منابع آب در کشور ایران است. خشکسالی‌های مکرر توأم با برداشت بیش از حد آب‌های سطحی و زیرزمینی از طریق شبکه بزرگی از زیرساخت‌های هیدرولیکی و چاه‌های عمیق، وضعیت آب کشور را به سطح بحرانی رسانده است. از نشانه‌های این وضعیت خشک شدن دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و تالاب‌ها، کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، فرونشست زمین، تخریب کیفیت آب، فرسایش خاک، بیابان‌زایی و طوفان‌های گرد و غبار بیشتر است.

این وضعیت زیست محیطی تقریبا به صورت کم و بیش در سایر کشورها حاکم است و برای کشیدن ترمز این ویرانگری، در سال 1970 در پاسخ به بحران محیط زیست، روز 22 آوریل مصادف با دوم اردیبهشت و هر چهار سال یک بار سوم اردیبهشت ماه، به عنوان روز "زمین پاک" نامگذاری شد؛ روزی برای ارتقاء آگاهی و آموزش در مورد مسائل زیست محیطی و ترویج فرهنگ حفاظت و پاسداری از زمین.

در خیلی از کشورها روز 22 آوریل همزمان با 2اردیبهشت روز زمین است و جوامع بسیاری نیز هفته زمین را با آغاز "روز زمین" جشن می‌گیرند و تمام هفته را به فعالیت‌های زیست‌محیطی اختصاص می‌دهند.

"احیای زمین، افزایش بهره‌وری برای توسعه پایدار" شعاری است که برای روز زمین پاک 1400 انتخاب شده است، در حالی که همچنان ایران و دنیا با چالش ویروس کرونا مواجه است. مقابله بشر با این ویروس که با استفاده از ماسک، لباس گان پزشکی، مواد ضدعفونی کننده و الکل همراه است، باعث شیوع روزانه صدها میلیون آلودگی شیمیایی در شهرها شده و آلودگی محیط زیست را افزایش داده است.

این آلودگی که با تخریب محیط زیست، بی‌شک هزینه‌بر است، می‌تواند بر جانداران و آبزیان نیز اثر گذارد که طبیعتا با توجه به پایداری هر محیط، مقاومت جانداران و نوع مواد مصرف‌کننده متغیر خواهد بود.

انتهای پیام