زنی که ادبیات تطبیقی را در ایران بنیان گذاشت

به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، از روابط عمومی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، «مقالات ناشناخته فاطمه سیاح در باب ادبیات تطبیقی» عنوان یکی از نشست‌های نخستین روز از آیین پاسداشت زبان فارسی و بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی بود که عصر سه‌شنبه، 25 اردیبهشت با حضور آبتین گلکار در کتابخانه فرهنگستان زبان و ادب فارسی برگزار شد. از جمله دیگر حاضران در این نشست دکتر غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی و موسی اسوار، مدیر گروه ادبیات تطبیقی فرهنگستان بودند.

مروری بر 24 سال فعالیت گروه ادبیات تطبیقی

در ابتدای این نشست موسی اسوار، مدیر گروه ادبیات تطبیقی فرهنگستان با اشاره به نوپابودن رشته ادبیات تطبیقی در جهان، افزود: این رشته در اواخر قرن 19میلادی به وجود آمد و تا نیمه اول قرن بیستم ناظر بر مقایسه زبان و فرهنگ و ادبیات ملل گوناگون بود. از نیمه دوم قرن بیستم زمزمه‌هایی آغاز شد و صاحب‌نظران بر آن شدند که ادبیات تطبیقی علمی، میان‌رشته‌ای است و صرفاً نباید به مقایسه میان زبان و ادبیات اقوام و ملل اکتفا کرد، بلکه باید تاثیر و تأثر آن را فراتر از این دید و به دانشی میان‌رشته‌ای تبدیلش کرد. این نگرش آرام‌آرام تقویت و ادبیات تطبیقی به پلی میان علوم انسانی و سایر رشته‌های دانش بشری تبدیل شد. در ایران این رشته در نخستین دوره توسط استاد مسلم ادبیات تطبیقی بانو دکتر فاطمه سیاح در دانشگاه تهران تدریس شد و بسیاری از بزرگان در محضر ایشان تحصیل کردند. زمانی که هیچ کلاس دیگری، در هیچ شاخه‌ای در این زمینه برگزار نمی‌شد.

او با بیان این که فرهنگستان زبان و ادب فارسی در دهه 70 پس از چندین دهه سکوت و رکود در این زمینه به طور جدی به فکر راه‌اندازی گروه ادبیات تطبیقی افتاد، ادامه داد: تأسیس این گروه در جلسه‌ای در تاریخ 5 اردیبهشت 1379 مصوب و مدیریت گروه به جواد حدیدی سپرده شد. پس از او ابوالحسن نجفی تا زمان حیات مسئولیت این گروه را بر عهده داشت و علیرضا انوشیروانی عهده‌دار انتشار مجله‌ای شد که چاپ آن در کنار تدوین درس‌نامه‌های ادبیات تطبیقی از جمله اهداف گروه بود. نخستین شماره این مجله که می‌توان آن را اولین مجله ادبیات تطبیقی در ایران دانست در بهار 1389 منتشر شد. بعد از انتشار این مجله بود که مجلات دیگری از طرف دانشگاه‌هایی که به‌تازگی اقدام به راه‌اندازی این رشته کرده بودند منتشر شد ولی نخستین مجله، مجله ادبیات تطبیقی فرهنگستان بود که تاکنون 22 شماره آن منتشر شده است. سرپرستی گروه ادبیات تطبیقی از سال 1395 تا 1397 بر عهده احمد سمیعی (گیلانی) بود و مدیریت این گروه در سال 1397 به ایلمیرا دادور، مدیر گروه ادبیات تطبیقی دانشگاه تهران پیشنهاد شد که تا اسفند 1399 عهده‌دار این مسئولیت بود. از فروردین 1400 از بنده خواستند که در خدمت دوستان در گروه ادبیات تطبیقی باشم.

اسوار در پایان با بیان این که گروه ادبیات تطبیقی فرهنگستان علاوه بر انتشار مجله، به دنبال تدوین درس‌نامه‌های ادبیات تطبیقی با محوریت زبان و ادبیات و فرهنگ ایران نیز هست، ادامه داد: علاوه بر مجموعه مقالات فاطمه سیاح که به همت آبتین گلکار منتشر شده است از جمله دیگر آثار ترجمه‌شده توسط او در گروه ادبیات تطبیقی باید به پایان‌نامه مقطع دکتری لطفعلی صورتگر با عنوان تأثیر زبان و ادبیات فارسی بر ادبیات انگلستان در قرن‌های پانزدهم و شانزدهم اشاره کرد.

بنیان‌گذار ادبیات تطبیقی در ایران

آبتین گلکار، مترجم و پژوهشگر زبان و ادبیات روسی با بیان این که تا پیش از این تقریباً همه مطالب موجود در مورد فاطمه سیاح که در ایران به عنوان بنیان‌گذار ادبیات تطبیقی شناخته می‌شود در کتاب «نقد و سیاحت» گردآوری شده توسط محمد گلبن مورد اشاره قرار گرفته بود، افزود: «چند سال پیش تصادفاً دریافتم که فاطمه سیاح در روسیه هم فعالیت قلمی داشته و در شوروری آن زمان مقالاتی منتشر کرده است. او در مسکو به دنیا آمد و در مدرسه‌ای فرانسوی در مسکو تحصیل کرد، زبان آلمانی هم می‌دانست و در دانشگاه در رشته ادبیات غرب با تخصص ادبیات فرانسه و آلمان دکترا گرفت و پایان‌نامه دکترایش در مورد رمان روان‌شناختی معاصر در فرانسه بود.

گلکار با اشاره به این که بخشی از مقالات فاطمه سیاح با نام فاطمه رضازاده محلاتی منتشر شده و شاید همین موجب ناشناخته ماندن مقالات مذکور تاکنون شده است ادامه داد: او در حد پژوهشگران صاحب‌نام روسیه ظاهر شد و مجلاتی که مقالاتش را در آن‌ها منتشر کرد کاملاً معتبر بودند و همین نشان از آن دارد که در آن زمان به عنوان متخصص ادبیات غرب شناخته می‌شد. جالب‌توجه‌ترین مقالات فاطمه سیاح مربوط به تأثیر داستایفسکی بر ادبیات فرانسه و آلمان است که می‌توان با عنوان نظریه دریافت یا پذیرش تبیینش کرد و به زبان ساده این‌طور توضیحش داد که چگونه یک ملت نویسنده‌ای از ملتی دیگر را می‌پذیرد و آن نویسنده در جایی خارج از فرهنگ خود چگونه شناخته می‌شود؟ دلیلی که سیاح برای مورد توجه قرار گرفتن داستایفسکی در اروپای پس از جنگ جهانی اول می‌آورد این که اروپا در آن مقطع دچار بحران بوده است. به نظر سیاح به همین دلیل به سراغ داستایفسکی که نویسنده بحران‌هاست رفته است. مشاهده دیگر فاطمه سیاح که برای من جالب توجه بود این که در اروپای غربی می‌خواهند از داستایفسکی یک اندیشمند، جامعه‌شناس و روان‌شناس بسازند، در حالی که حرف سیاح این است که برای بزرگی داستایفسکی نیازی نیست بگوییم او فیلسوف بوده و همان نویسنده بزرگی بودن کافی است. او پیشنهاد می‌کند باید از آثار داستایفسکی به این نکته رسید که او چگونه نویسنده‌ای بوده است.

گلکار همچنین با اشاره به این نکته که احاطه و میزان مطالعه فاطمه سیاح به خوبی از منابع گوناگونی که در پایان مقالاتش معرفی می‌کند پیداست، افزود: او برای نگارش این مقالات به کتاب‌های متعددی مراجعه و آن‌ها را در پایان معرفی می‌کند، به گونه‌ای که برای من قابل تصور نیست که چگونه به این آثار دسترسی داشته و فرصت خوانش و تحلیل همه آن‌ها را یافته است. ضمن این که در آن زمان در شوروی مسائل ایدئولوژیک را به هیچ عنوان نمی‌شد به تمامی نادیده گرفت و خواننده امروزی متوجه می‌شود که اجباری برای ذکر چند نقل قول از کارل مارکس و فریدریش انگلس بوده است تا نویسنده بتواند حرف خود را بزند. این‌ها ظاهر و زینتی است که خواننده کارکشته از عهده کنار زدن آن برمی‌آید. امیدوارم این کتاب بتواند شروعی برای جست‌وجو در عقاید و اندیشه‌های فاطمه سیاح و آشنایی با گرایش‌های او در ادبیات تطبیقی باشد.

آیین پاسداشت زبان فارسی و بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی طی روزهای 25 و 26 اردیبهشت‌ماه در قالب نشست‌هایی تخصصی در فرهنگستان زبان و ادب فارسی در حال برگزاری است.

در دیدار مسئولان دفاتر با رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی: دانشجویان و اساتید ناظر روند واژه‌گزینی باشند

روز سه‌شنبه 25 اردیبهشت فرهنگستان زبان و ادب فارسی میزبان نشست مسئولان دفترهای ارتباط با دانشگاه با رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی بود.

در این نشست رئیس فرهنگستان، مدیر گروه ادبیات تطبیقی و مدیر روابط‌عمومی شنونده نظرات و پیشنهادات نمایندگان دفترهای ارتباطی فرهنگستان بودند.

نبودن منابع علمی برای برخی رشته‌ها همچون ادبیات تطبیقی، نبود بودجه و همچنین نگاه منفی نسبت به واژه‌های علمی پیشنهادی فرهنگستان از جمله بحث‌های مطرح شده از سوی حاضرین در این نشست بود. دکتر غلامعلی حداد عادل رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی پس از شنیدن نظرات و پیشنهادات به اعضا پاسخ داد.

دکتر حداد عادل با بیان اینکه فرهنگستان، قله ظرفیت زبانی و ادبی کشور است از مسئولان دفاتر ارتباطی خواست تا دانشجویان و اساتید مربوطه را به این فرهنگستان بیاورند. استدلال رئیس فرهنگستان این است که دانشجویان و اساتید با مشاهده روند واژه‌گزینی بدبینی‌شان نیز بر طرف خواهد شد.

در بخش دیگری از این مراسم احکام مسئولیت پنج تن از حاضران در این نشست به آنان اعطا شد. همچنین دکتر علی یاری، مدیر روابط‌عمومی فرهنگستان با اشاره به اینکه فرهنگستان در هیچ شهرستانی نماینده ندارد از مسئولان دفترها خواست صرفاً از عنوان «دفتر ارتباط با فرهنگستان» در رویدادهای خود استفاده کنند.

آیین پاسداشت زبان فارسی و بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی طی روزهای 25 و 26 اردیبهشت‌ماه در قالب نشست‌هایی تخصصی در فرهنگستان زبان و ادب فارسی در حال برگزاری است.

در نخستین روز از برنامه‌های آیین پاسداشت زبان فارسی و بزرگداشت فردوسی: نسخه پیشنهادی دستور خط و فرهنگ املایی فارسی غیررسمی منتشر شد

نشست تخصصی زبان و رایانه با موضوع دستور زبان فارسی و رسم‌الخط با ارائه چهار گزارش از برنامه‌های صورت گرفته در فرهنگستان زبان و ادب فارسی با حضور دکتر غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان هنر، دکتر مرتضی قاسمی، عضو هیئت علمی فرهنگستان، زهرا زندی‌مقدم، پژوهشگر حوزه دستور زبان، دکتر مریم مسگرخویی، پژوهشگر فرهنگستان، دکتر مسعود قیومی، مدیر گروه زبان و رایانه فرهنگستان و علاقه‌مندان عصر 25 اردبیهشت برگزار شد.

در ابتدای این نشست دکتر مرتضی قاسمی گزارشی از دستور خط مصوب فرهگستان ارائه کرد و گفت: نخستین بار، در سال 1372، به ابتکار شادروان دکتر حسن حبیبی، رئیس وقت فرهنگستان زبان و ادب فارسی، کمیسیونی به مدیریت دکتر علی‌اشرف صادقی و استاد احمد سمیعی، از اعضای پیوسته فرهنگستان، تشکیل شد و این کمیسیون، با تشکیل جلسات متعدد، دستور خط پیشنهادی خود را به شورای فرهنگستان ارائه کرد.

او با بیان اینکه با گذشت دو دهه از تدوین و تصویب اولیه دستور خط فارسی و پدید آمدن امکانات تازه، لزوم بازنگری و تکمیل این دستور خط احساس شد، گفت: به همین منظور، فرهنگستان از دکتر محمد دبیرمقدم، عضو پیوسته و معاون علمی و پژوهشی فرهنگستان و مدیر گروه دستور زبان فارسی و رسم‌الخط، درخواست کرد تا با سرپرستی گروهی از صاحب‌نظران و کارشناسان این وظیفه را بر عهده گیرند.

در ادامه این نشست، زهرا زندی‌مقدم به ارائه گزارش فرهنگ املایی خط فارسی پرداخت. او ابتدا اشاره مختصری به پیشینه تدوین این فرهنگ کرد، سپس درباره کارهایی که تاکنون برای بازنگری فرهنگ املایی خط فارسی انجام شده، صحبت کرد و گفت: پس از گذشت حدود هجده سال از انتشار نخستین نسخه دستور خط فارسی مصوب فرهنگستان، بازنگری آن ضروری به نظر می‌رسید و اکنون که ویراست جدید دستور خط فارسی منتشر شده است، تهیه و تدوین فرهنگ املایی منطبق با آن ضروری به نظر می‌رسد.

در بخش سوم این نشست، دکتر مریم مسگر خویی گزارش ارزیابی ویرایشگر زبان فارسی را ارائه کرد و گفت: ابزار ویراویراست با دستور خط مصوب فرهگستان (1401) مورد ارزیابی قرار گرفت.

در بخش چهارم این نشست، دکتر مسعود قیومی، دستور خط و فرهنگ املایی گونه گفتاری زبان فارسی را مورد بررسی قرار داد و گفت: تولید محتوا توسط افراد مختلف جامعه به دلیل سهولت به کارگیری و هزینه اندک ابزارهای الکترونیکی، اعمال برخی از ابداعات زبانی در متن نگارش شده توسط کاربران و احتمال ایجاد آشفتگی در نگارش به واسطه ممارست در اعمال ابداعات و تداول شیوه‌های نامأنوس نگارش از دلایل تهیه این دستور خط است.

دکتر قیومی با اشاره به اینکه فرهنگستان زبان و ادب فارسی از سال 1400 تا 1401 به اجرای طرح پژوهشی در گروه زبان و رایانه پرداخته‌است، گفت: تدوین مجلد دستور خط و فرهنگ املایی فارسی غیررسمی را حاصل تهیه این الگو و دستور خط است.

دکتر حداد عادل در پایان نشست تخصصی زبان و رایانه با موضوع دستور زبان فارسی و رسم‌الخط با اشاره به مطالب ارائه‌شده از سوی استادان گفت: دستور در زبان فارسی حکم اسکلت ساختمان را دارد.

او با بیان اینکه متاسفأنه تحقیقات در دستور زبان ضعیف شده و باید نگران این موضوع بود، افزود: توجه کارگروه به این موضوع نشان می‌دهد دستور زبان رو به زوال نیست. درست است که استفاده از دستور خط مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی نمی‌تواند با اعمال زور رواج پیدا کند، اما درعین‌حال باید نگران این بود که شکسته‌نویسی به‌گونه‌ای بی‌قاعده باب شود؛ بنابراین درعین‌حال که فرهنگستان معتقد است اجتنابی از شکسته‌نویسی نیست، اما باید نگران بود نسلی پدید بیاید که فکر کند فارسی یعنی همین شکسته‌نویسی و زبان فارسی از بین برود؛ بنابراین فرهنگستان زبان و ادب فارسی باید مشخص کند حد شکسته‌نویسی تا کجاست.

گفتنی است نسخه پیشنهادی دفترک «دستور خط و فرهنگ املایی غیررسمی» را دکتر مسعود قیومی، مدیر گروه زبان و رایانه فرهنگستان زبان و ادب فارسی و دکتر مریم مسگر خویی پژوهشگر این گروه گرد آورده‌اند و تنی چند از پژوهشگران فرهنگستان در حوزه‌های دستور و فرهنگ‌نویسی نیز در اجرای این طرح همکاری کرده‌اند.

علاقه‌مندان می‌توانند نسخه الکترونیکی این دفترک را از نشانی زیر دریافت کنند و پیشنهادهای اصلاحی خود را تا پایان خرداد 1403 از طریق رایانامه info@apll.ir به گروه زبان و رایانه فرهنگستان ارسال کنند.

22057

برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید. کد خبر 1906993